xoves, febreiro 18, 2016

Ai! o patrimonio


Para Juan, en memoria.

I
     Como cada venres fun recoller o meu neto á “Galiña azul”, o seu fermoso xardín de infancia. Por certo antes de que os da consellería de Feixoo lle mudasen o nome, na súa teima antiidentitaria, isto é antigalega, seica non lle gustaba o de “galescolas”, Gondomar tiña unha “Galiña Azul”, en memoria do Casares de Vilariño, que ideou e executou Alfonso Soliño Troncoso no enceto de 2008 e se colocou, o 17 de maio daquel ano, na metade do paseo chamado de Carlos Casares, por riba do parque da Coelleira.

    
     Digo pois que fun recollelo dando un paseíño para estarricar as pernas, e como cada venres percórreme un sentimento apesarado ao pasar pola ponte da circunvalación e ollar debaixo, medio agochado, esquecido e desatendido un dos mellores bens patrimoniais da vila de Gondomar: o acueduto do Bravo. Asombrado pola estrada que ben podería facerse un pouco máis arriba. Os cinco ocos (tres arcos e dous alintelados nos laterais) alí están, cando menos, dende comezos do s. XVII ou quizais dende finais do XVI. O acueduto formaba parte da levada do barrio do Bravo que transportaba auga dende máis arriba ata o Pazo de Baludío, preto das Escolas Proval. Hai uns anos as “urxencias económicas” impuxéronse aos séculos para estragar os beneficios económicos sustentables que os bens patrimoniais producen.

venres, febreiro 05, 2016

Gondomar e a lingua galega


 
Casa do Sol. Valladolid


     Desculpe a persoa lectora a posible, e non pretendida, confusión. Non estou a falar do topónimo da vila, nin do concello, senón daquel que o mudou en antropónimo por mor dos historiadores dos séculos XVI e XVII e de xeito especial polos hispanistas británicos encabezados por John H. Elliot que seguen, neste costume, a Lois Tobío. Non sei se este último apañou o xeito de alcumar as persoas da experiencia na emigración, a súa foi tamén de exilio, onde, en moitas ocasións, coñecíanse as persoas polo nome da parroquia ou concello de procedencia; lembro agora o gaiteiro Gondomar que anima as reunións amorriñadas que nos relata Miguel Barnet en Gallego (1983), e Manuel Antonio Gómez trasladou ao cine con Sancho Gracia como protagonista que non me acordo moi ben de que relación tiña con Mondariz, o das augas. O caso é que Tobío refírese a don Diego, case sempre, como Gondomar e seguro que non lle parecería nada mal a quen tomou o nome da súa patria infantil para denominar o seu título nobiliario.

mércores, febreiro 03, 2016

A estupidez de Ícaro

Nós
que habitamos con e contra o capital1


Plumas de Ícaro. Rodríguez Pazo.
 Óleo sobre lenzo 50x50
Lémbranos Robert Graves2 que o “noso” heroe céltico3, Lugh4, voou ao ceo como unha aguia cando o seu sucesor o matou no solsticio de verán. É unha fantasía relixiosa moi difundida que nos relata a continua loita entre a aguia e a serpe, o ano crecente e o minguante, o rei e o seu sucesor... Como somos gregos de cultura transferida por Roma estamos máis familiarizados coa súa mitoloxía que coa céltica e sabemos máis de Ícaro que de Lug. O fillo de Dédalo fuxiu de Creta coas ás que o seu pai, ferreiro admirable aprendido pola mesma Atenea, lle fixera con plumas de paxaros atadas con fíos, as máis grandes, e pegadas con cera, as cativas. No momento de iniciar a fuxida do labirinto de Minos, Dédalo advertiulle ao fillo que non voase a demasiada altura para que o sol non fundise a cera, nin demasiado baixo para que o mar non humedecese as plumas, e cominouno a que o seguise de preto e non tomase un rumbo propio. O mozo non fixo caso dos consellos paternos e ao verse tan alto emocionouse e seguiu a subir ata que o sol derreteu a cera. Dédalo só foi quen de observar as plumas esparexidas sobre a auga do mar.
   Perda coidado a persoa lectora, non teño pensado seguir coa mitoloxía clásica nin coa céltica. O motivo do desvarío é reflexionar, con brevidade simple, sobre o gran mito da contemporaneidade ilustrada: o do permanente progreso. Fomos educados nunha visión da historia como unha liña en constante ascenso, na que unha xeración encetaba o seu camiño alí onde a anterior o deixara. “Lo que para nosotros era inusitado para nuestros padres y nuestros abuelos había sido inimaginable: lo mismo que para nuestros hijos ha sido casi tediosamente normal y sólo ahora está en peligro”, escribe Muñoz Molina5. Sempre procurei ofrecerlles aos meus alumnos unha mirada moito máis quebrada, a dunha liña continua e irregularmente fracturada. Non sei se o conseguín. Dende 2008 esa visión detívose de súpeto. Agora uns están á espreita, con moitas dúbidas, de que a liña descendente se deteña e torne a elevarse, coa ilusión de que a potencia dese novo ascenso sirva para compensar a prolongada baixada; outros, pola contra, ollan como imprescindible mesmo asumir ese descenso como a única táboa de salvación da perda de sensatez, da desobediencia de Ícaro. En calquera caso non sería a primeira vez na historia da humanidade que isto acontece: “Esta vez era o fin, non só de feito senón tamén efectivamente. As aguias voaran. Comezaba a Idade Media”6. Algúns temos a sensación de que estamos ante a fin dun ciclo e que, simplemente, as cousas xa non volveran ser “sólidas” como antes.

luns, febreiro 01, 2016

O meu amigo Juan


Presentación de "O Cruceiro de San Campio" no IEM.
Esculcaba o Miñor dende os socalcos da memoria tribal de Morgadáns. Juan, que non era Juan, que era Antonio, pero que lle chamaban Juan. Antonio Valverde Alonso era Juan. Regresara, hai uns anos, aínda que en verdade nunca marchara, ao seo nutricio da Foz do Miñor, cando ficou reformado, como din en Portugal, país que coñeceu ben e do que tomaba expresións para incorporar ao seu magnifico, maino, suave e enxebre galego.