xoves, novembro 30, 2017

De bibliotecas


En el zaguán hay un espejo, que fielmente duplica las apariencias. Los hombres suelen inferir de ese espejo que la Biblioteca no es infinita (si lo fuera realmente ¿a qué esa duplicidad ilusoria?...
Borges, La biblioteca de Babel, Ficciones

Biblioteca de Nova York
Hai polémica en  Nova York por mor dos estantes da súa biblioteca, a celebre, a da Quinta Avenida. O seu director non aclarou se no proxecto de renovación e ampliación da mesma se contempla a conservación dos famosos andeis. Só manifestou que se estudará o seu uso. Que uso van ter, díxolle unha señora, colocar os libros.

A polémica vén orixinada porque os informes técnicos recomendan a retirada dos  estantes que gardaron os preciosos e útiles volumes dende a posta en marcha da biblioteca en 1911 por causa da normativa contra incendios que obriga a uns parámetros que non cumpren as baldas. Agardo que gañen os conservadores e a fermosura da madeira avellada siga a encher as paredes da biblioteca.


Biblioteca e Arquivo de Galicia. Cidade da Cultura
Dígoo porque cando visito a biblioteca e arquivo de Galicia, na morta de nacemento Cidade da Cultura, éntrame a friaxe de non ver nada quente, de sentirme no espazo baleiro,na estética fantasmal, na fantasiosa presunción, na frialdade do quirófano,  baixo o esbrancuxado po do cal hixiénico, onde o que menos importa son os libros, uns aquí e outros alá, perdidos nos andeis. A sensación que teño no interior da nosa biblioteca é a mesma que me produciron as imaxes que publicaron estes días os xornais dunha espectacular biblioteca, seica futurista, na que unha gran parte dos libros son só aparencia.


Biblioteca de Tianxin-Binhai
Na biblioteca de Binhai, en Tianxin, na baía de Bohai, no oeste da China, os estantes superiores non teñen libros, senón pranchas de aluminio que os aparentan. Seica no proxecto inicial o  estudio holandés que a deseñou incluíra un sistema de escaleiras ata os andeis máis altos pero as présas por rematar a obra das autoridades locais fixeron que se abandonase o proxecto inicial. Binhai é un importante centro económico cunha poboación duns dous millóns e medio de habitantes e un crecemento anual dun 30% que agora conta con outro espectacular edificio, non sei se de moita utilidade como biblioteca. O frenesí é unha das característica da China actual, a do capitalismo salvaxe que con cólera, rebeldía e dozura nos describe  Yu Hua en Brothers (Seix Barral, 2009). Pódese coñecer pola versión en castelán da tradución inglesa do mesmo título e, en consecuencia, cunha dupla traizón ao orixinal.

A reforma da biblioteca neoiorquina, segundo o proxecto doutro  estudio holandés, anda enleada coas normativas contra incendios. Non deberían andar tan preocupados os xestores cos estantes de madeira, os incendios destrutores de bibliotecas son obra humana. Ben se sabe que a de Alexandría foise consumindo en continuados saqueos e incendios ordenados polos civilizadores romanos (César, Aureliano, Diocleciano, Teodosio O Grande) tal e como lle aconteceu á de Saraievo destruída polas bombas incendiarias serbias. Reconstruída, con axudas europeas e capital qatarí, e reinaugurada hai catro anos.

Biblioteca de Saraievo; agosto de 1992
Dende os outeiros dominados polas milicias serbias, na noite do 24 ao 25 de agosto de 1992, disparáronse proxectís de fósforo sobre a biblioteca rematada de construír en 1894 nun estilo ecléctico e orientalizante cando xa a capital era parte do Imperio Austro-Húngaro. Parece ser que quen ordenou o ataque foi un profesor da universidade de Saraievo especialista en Shakespeare, Nikola Koljević, que tras a desaparición de Iugoslavia converteuse no número dous da República Srpska que comandaba o psiquiatra, tamén amante da poesía, Radovan Karadžić.

Prefiro cores cálidas e libros amoreados.

Domingo, 26 de novembro de 2017




mércores, novembro 29, 2017

A banalidade do imperio


A Pablo Casal

Non pretendo facer una chanza co termo acuñado por Hannah Arendt para referirse ao terrible mal dun dilecto, e falsario, funcionario como Adolf Eichman, senón aproveitar o nesgo, menos tráxico, da verba empregado por Michel Billing para falar da exuberante e permanente exhibición nacionalista que fan os estados-nación ao aproveitar calquera lugar ou circunstancia para afirmar a súa condición nacional, sexa nas camisetas dun equipo de fútbol, nas bandeiras ensartadas nos anuncios dunha gasolineira, nos xornais nacionais ou nas cadeas de televisión, tamén nacionais por suposto.

Tamén o imperio gusta de amosar o seu dominio e ver como as provincias reproducen os dicires e praceres do centro. Así que despois de reciclar as pizzas, estragar as hamburguer, regarnos con “coke”, endurecer as “chips” e agasallarnos cun  “catering” intragábel, iso si con moito “look”, moi “chic” e “casual”, agora queren que vaiamos mercar o “black friday”, isto é, ao día seguinte de que eles se enchesen de pavo, seco como coiro de vaca morta por moito whisky que lle inxecten. Algunha cantidade excesiva deben meterlle para que os empresarios coiden que é máis rendíbel darlle o día libre aos traballadores para que vaian gastar os cartos que ter que pechar porque os empregados aduzan, ano tras ano, unha repentina enfermidade.

Se o goberno desta provincia imperial fose tan fachendosa como cando se atemoriza pola perda da españolidade de Cataluña debería acordar un día festivo para ir de compras entre o festivo de celebración constitucional, mentres dure, e o día da Inmaculada, que semella que vai durar máis tanto por non ter mancha como porque  os negocios da Igrexa tenden a perdurar, no tempo e na rendibilidade.

Seica os provincianos caeron na trapela e correron, o venres ese, a mercar como posesos. Cando menos segundo me comentou unha boa amiga, asustada,  a quen se lle ocorrera ir a Vigo e tivera que regresar entolecida polo trafico e a cantidade de xente que rebordaba nos centros comerciais á procura da “ganga” desexada, que segundo me din é case sempre falsa. Seica, nos USA, chantan tendas de campaña na rúa para entrar nas tendas tan pronto abran. Hai anos aquí tamén había escenas de pánico e pelexas cando comezaban as rebaixas de xaneiro. Dende a crise os comercios fan rebaixas cando queren e perdérase esa emoción polo consumo que parece reviviu co tal “black friday”.

A verdade é que non entendía moi ben a que viña o de “black”. Nestas linguas machistas e racistas das nos dotamos os humanos a tal palabriña, e as súas traducións, anuncia desgrazas e non rexoubas dilapidadoras. Non atopei explicación convincente. Uns din que os policías de Filadelfia comezaron a chamarlle así polas leadas de tráfico que se montaban; outros porque as caixas rexistradoras dos pequenos comercios deixaban de estar en vermello e pasaban a negro; aínda hai quen fala de que a adxectivación vén dos servizos de emerxencia ingleses ante a cantidade de borracheiras que tiñan que atender o venres anterior ao Nadal. En fin mesmo hai quen di que a teima procede de que no día seguinte de Acción de Grazas vendíanse os escravos máis baratos, pero isto semella que non é máis que un “fake”.

A mellor estratexia é sempre a asimilación. Nisto de fusión cultural, da multiculturalidade, ou ata da rimbombante “alianza de civilizacións”, non hai como as feiras. Durante anos fun asiduo da do alto de San Cosme ou de San Colmado, en Herbille, Mos, nese territorio de ninguén entre Vigo, Gondomar e Mos ou mellor entre o Miñor, a Louriña e o Fragoso onde prendeu un mercado, dise agora, que non é máis que o aggiornamento das feiras tradicionais, só que sen gando.

Alí á beira da modernidade chantada no monte que é a Universidade de Vigo colleu pulo unha mestura de novos e vellos tempos, de xentes e culturas diversas que escapa ás poderosas garras controladoras de carrefures, alcampos, cortesingleses, mediamarkes e cia.

Mentres os indíxenas locais atenden á venda de produtos da casa: ovos, castañas, mazás, mel ou noces; os foráneos comerciantes locen os seus móbiles postos de embutidos, flores ou froita; os veciños portugueses os de ferramentas de toda caste. Como é sabido os xitanos controlan o sector de roupa e do calzado; os magrebís o das alfombras e similares; uns centroafricanos expenden tecnoloxías diversas e outros están especializados en artesanía tradicional. Escóitanse múltiples falares aínda que o idioma de instalación da feira é, aínda, o autóctono. Non así nos imaxinativos carteis anunciadores escritos en diversas variantes de español entre os que chama a atención os que anunciaban “sojetas”, isto é suxeitadores, e agora o que nos anuncian as rebaixas do “blas fridei”.

A foto que ilustra non é da feira de San Cosme, pero ben podería ser. Andou polas redes e chegoume de varias amizades. Estas xentes son capaces de absorber o mesmo imperio.

Sabado, 25 de novembro de 2017


luns, novembro 27, 2017

Un exceso de historia


Antonte o Tribunal Penal Internacional para a ex-Iugoslavia resolveu o seu último xuízo, case un terzo de século despois de constituírse, e condenou o xeneral serbio-bosnio Ratko Mladić a cadea perpetua por “compartir a intención”  e o “obxectivo criminal” do exterminio de bosníaco-musulmáns durante a guerra de Bosnia (1993-1995).

A moitos de nós aquel acelerado devalo dende a racionalidade federativa a enzoufarse en sangue, dende a convivencia pacífica de catro décadas ao odio asasino, da aparente unidade da Liga dos Comunistas á guerra fratricida, por moi grave que fose a situación económica, sorprendeunos, e horrorizounos, por mor do noso descoñecemento tanto da realidade iugoslava como da anterior historia dos Balcáns.

Dedicámoslle algún tempo a intentar comprender, mesmo colaboramos nun traballo colectivo, xunto a Xulio Ríos e a Lino Pellitero (O conflicto dos Balcáns. A Ex-Iugoslavia, Ir Indo, 1994) e daquelas reflexións, entre a traxedia, ficoume unha conclusión, que os países que sofren guerras que, sen matizar moito, podemos denominar “civís”, ou ben son capaces de elaborar un relato compartido sobre as súas causas e desenvolvemento, ou ben permaneceran baixo a ameaza da súa repetición en novas circunstancias. No caso da área balcánica, da chamada Iugoslavia de Tito, o que aconteceu é inexplicable sen remontarse ás guerras civís entre partisanos croatas e ustachas croatas, entre chetniks serbios e partisanos serbios, entre serbios e otomanos, sen regresar a Saraievo en 1914, sen desentrañar os baleiros imperiais ou as pretensións dos nacionalismos expansionistas.

Repasando o noso libro colectivo, de hai máis de dúas décadas, batéranme os ollos nun apéndice no que recolliamos extractos dunha conferencia dun intelectual serbio, hoxe denominariámolo serbo-bosníaco, pronunciada en 1937 e titulada “O traslado dos albaneses”. Dicía Vasa Cubrilović: “O erro fundamental dos nosos dirixentes foi esquecer onde se encontraban, nos axitados e sanguinarios Balcáns, e buscar unha solución aos grandes problemas étnicos seguindo métodos occidentais. Turquía implantou nos Balcáns o costume, tomado da lei islámica, polo que a vitoria e a conquista militar e a conquista dun país confiren ao vencedor o dereito a dispor da vida e dos bens do vencido. Dos seus conquistadores turcos, os cristiáns balcánicos aprenderon que a espada non só fai gañar ou perder o poder e a soberanía senón tamén casa e bens.” Cubrilović participara no atentado de Saraievo, foi asesor da monarquía no período de entreguerras, varias veces ministro de Tito e defensor da “limpeza étnica” das terras albanesas. Por outra banda, non está de máis lembrar que discursos semellante podíanse escoitar, naquela altura, en todos, ou case todos, os países de Europa, non pensemos que “occidente” estaba libre destas ideas que levaría ao extremo o réxime nazi coa “solución final”. Nos Balcáns hai un exceso de historia, escribiu alguén que xa non lembro.

Ese exceso de historia ficaría concentrado na vida e nos miolos dun neno nacido nunha aldea a uns quilómetros de Saraievo, no daquela Estado Independente de Croacia (NHD) creado polos ustaša (revolucionarios) do Partido Fascista Croata de Ante Pavelic co apoio da Alemaña Nazi e a Italia Fascista. Aos dous anos o seu pai, un mando partisano, foi asasinado polos ustachas. Aos 15 anos entrou na academia militar onde aprendeu os catro conceptos que sustentaban a Iugoslavia de Tito: unidade iugoslava, socialismo autoxestionario, independencia do PCUS e estado multiétnico. Brillante, chegou a ser o militar máis novo da unidade que mandaba; afiliouse á Liga dos Comunistas e ascendeu rápido na estrutura do exercito iugoslavo controlado por serbios.

Cando Croacia declara a independencia, no verán de 1991, Mladić estaba co exercito iugoslavo na Kraxina e, despois das desercións dos militares croatas, ficará como xefe e ascenderá a xeneral de división. Mais será na súa Bosnia natal onde a furia histórica do xeneral se vai desencadear, converténdose nun autentico líder, nun mito, nun heroe valoroso para moitos serbo-bosníacos e serbios. Mandou as tropas do recén creado Exercito (VRS) da República Srpska que presidía Radovan Karadžić durante os catro anos de asedio a Saraievo  e na matanza de Srebenica.

Cando tomou esta cidade declarou: “Aquí estamos, o 11 de xullo de 1995, na Srebenica serbia, xusto antes do gran día para Serbia. Entregamos esta cidade á nación serbia, recordando o levantamento contra os turcos. Chegou o momento de vingarse dos musulmáns”. Ao día seguinte, nas negociacións cos dirixentes bosníaco-musulmáns e o comandante dos cascos azuis, sobre os desprazamentos de poboación, afirmou: “Alá non pode axudalos... pero Mladić si”.  Naquel mesmo ano foi acusado polo TPIY como responsable da matanza de 8.000 bosníaco-musulmáns indefensos en Srebenica; seica el mesmo revisou os fusilamentos.

Naquela altura a súa filla, unha brillante estudante de medicina, despois dunha viaxe a Moscova xa se suicidara coa pistola preferida do pai. Segundo o forense, Stanković, posterior ministro de defensa serbio, o xeneral pediulle un guecho do cabelo e que lle quitase a bala. No enterro non amosou emoción, pero estaba desfeito, afirmou o médico. A viaxe e suicidio de Ana Mladić deu pé ao magnifico relato, que combina documentación histórica con ficción literaria, de Clara Usón, La hija del Este (booket, 2014).

O heroico xeneral viviu con todas as comodidades e a admiración popular na Serbia de Milosević ata a caída deste. Con posterioridade, con maior disimulo, ata en residencias militares. O goberno serbio ordenou a súa detención en 2011 baixo a presión da Unión Europea que poñía como condición para negociar a incorporación de Serbia a entrega de Mladić. En toda Serbia houbo grandes manifestacións de protesta.

Os serbio-bosníacos vían no xeneral o protector que lles aseguraba bens, casas e vidas. O alto comisionado da ONU para os dereitos humanos, Zeid Ra´adal Hussein, definiuno como “... a personificación do diabo...”. Regresando a Zimbardo e ao libro do que falamos hai uns días en referencia ao capo mafioso Riina, estariamos ante unha “disposición” ao mal ou ante unha “situación” do mal?. A Mladić, os medios occidentais alcumábano “o carniceiro dos Balcáns”, un monstro, mais non será que a vella e histórica carnicería do Balcáns creou un magnifico carniceiro?.


Venres, 24 de novembro de 2017

domingo, novembro 26, 2017

Kamen en Gondomar

Henry Kamen asinando libros no Auditorio Lois Tobío de Gondomar

Foi por novembro de 2007. Unha serie de casualidades quixeron que o brillante historiador británico se achegase ata Gondomar para impartir unha conferencia que titulou “O Conde de Gondomar e a amizade británico-española durante a época moderna”. Foi no auditorio que leva o nome de Lois Tobío, un dos grandes estudosos da figura de don Diego Sarmiento de Acuña. Quen  fixera as xestións que o posibilitaran fora o profesor Manuel Caldas que na altura impartía aulas no IES Escolas Proval de Nigrán. A colaboración do concello de Gondomar e do Consello da Cultura, que participou ademais  a través da presenza do profesor Pegerto Saavedra, fixérano posible.

Lembro que Henry Arthur Francis Kamen andara os dous días e medio que durou a súa estancia, preocupado pola choiva, ata uns extremos que, para os galegos, e ao mellor outras persoas, considerariamos excesivos. A verdade é que chovera. Ao día seguinte da conferencia, fora un venres, entrou, en, diriamos, pánico e esixiunos un billete para regresar a Barcelona. Desequilibrounos calquera previsión orzamentaria tanto por ter que pagalo moi caro como por perder o que tiñamos reservado para o día seguinte. Pero en fin, estas cousas pasan. A verdade é que ben merecera o desvelo tanto a magnífica conferencia como o éxito de público que, con sorpresa, enchera o auditorio. Tamén polo esforzo do profesor Kamen que viaxara dende Barcelona, dous días despois de chegar á capital catalá dende a Georgia norteamericana onde residía na altura.

Reescoitei estes día a súa brillante charla centrada nunha diferente relación entre a monarquía católica e a inglesa, ou mesmo xa británica a partir dunha altura, baseada na fonda amizade que mantivera Don Diego e o rei Xacobe I, quen uniu na súa persoa a coroa escocesa e a inglesa. Detívose en especial nas linguas que se empregaban na diplomacia do momento e na bibliofilia do noso Conde, ao que non deixou de gabar e non só polo convite. Ao remate do relatorio unha voz patriótica e imperial pretendeu corrixilo e lembrarlle as derrotas inflixidas polos gloriosos exércitos imperiais á “pérfida Albión” do malvado Drake; nun momento Kamen optou por preguntar se había algunha outra cuestión e dar o asunto por rematado. Debe ser técnica inglesa pois tamén lla observei a Eagleton noutra ocasión, coa diferenza de que nesta o preguntante non pretendía descualificar o palestrante senón todo o contrario, pero este considerou que o discurso non contiña ningún interrogante, polo que deu paso á seguinte pregunta.

Nas horas que pasamos acompañándoo falamos tanto dos seus traballos como da súa visión dos Estados Unidos, e lembro, ollando as miñas notas, que nos confirmou a profunda mentalidade conservadora da sociedade americana, fóra dalgunhas cidades cono New York ou San Francisco, e informounos do sentimento dun certo pouso de traizón aos soldados que deixou a retirada do Vietnam e que hoxe preme sobre a conciencia de amplos sectores para non poñer en cuestión a presenza militar en Iraq (naquel momento estaba no seu momento álxido o que denominamos Segunda Guerra do Golfo) e aventurouse a predicir a vitoria da señora Clinton nas presidenciais; o paso do tempo confirmounos que a tal señora non só perdeu as primaria fronte a Obama senón que cando gañou a nominación foi derrotada por un cando menos excéntrico Donald Trump.

Hai un tempo agasalláronme cun libro seu, (España y Cataluña historia de una pasión, La Esfera de los  Libros, 2014), que explícita, na contracapa, a súa intención combativa, como a  pretendida interpretación da historia realizada por historiadores e/ou dirixentes políticos partidarios da construción política da nación catalá. O breve resumo, un tanto excesivo, desanimou para a súa lectura. Andando o tempo, o recordo agradable do profesor, a consideración intelectual que lle teño e o bo coñecemento, pola súa parte, da sociedade catalá animoume a lelo tomando unhas prevencións de partida: na miña lectura ía aceptar todos os argumentos de Kamen como válidos, os datos fornecidos como certos, as citas como verdadeiras, ata as non referenciadas, e todas as descualificacións, aínda as máis fogosamente sectarias, como lexítimas.

O resultado foi que o que saquei en conclusión do libro de Kamen, cousa sabida, por certo, é que entre Cataluña e España, ou, cando menos, entre unha parte dos cataláns e o poder político chamado España hai un conflito permanente que estoura, de tempo en tempo, dunha ou outra forma, e que polo de agora sempre rematou coa derrota, en como mínimo tres ocasións, violenta das aspiracións dunha parte da sociedade catalá.

Por certo, nos conflitos sempre hai partes, todas as nacións elaboran mitos e recorrer ao historicismo para descualificar a vontade dunha “parte” da cidadanía nun procesos político contemporáneo de construción nacional semella tan desenfocado como empregar o pasado para afirmar a esencia da nación por riba da vontade cidadá.

En fin, a briosa diatriba de Kamen contra as expresións da vontade nacional catalá non foi quen de convencerme de que esa vontade non exista, de que non sexa prolongada no tempo, e que esta non se dea dun xeito conflitivo co poder político resultante da construción dun imperio e da progresiva desintegración do mesmo.

Xoves, 23 de novembro de 2017
   


O espreitador


    Hai uns días lembramos a Darío Álvarez Blázquez e as súas “Historias de Fuxidos”, publicadas en La Voz de Galicia entre os meses de maio e xuño de 1977. Nunha delas relátanos o que lle aconteceu a Xosé, un mozo “fraco e pouca cousa” que traballaba na zapatería que un tal Xesús tiña no portal da estación do ferrocarril de Guillarei. O patrón era o máis importante dirixente da CNT na parroquia e afiliou tamén  o seu empregado ao sindicato anarquista, pagándolle el mesmo a peseta mensual da cota.

    Ao chegar a guerra fuxiron os dous. Xesús largouse lonxe e salvouse. Seica se asentou en León, puxo unha zapatería e foille ben; cando Darío Álvarez Blázquez publicaba aqueles relatos vivía na cidade da catedral de fermosas vidreiras.

    Pola contra Xosé, que había pouco que casara, non se atreveu a afastarse da súa muller. Os dous eran moi novos. Quedou a trescentos metros da casa nun buraco do monte tapado cunhas pólas. En calquera momento poderían atopalo e coa chegada do outono xa non aguantaba coa friaxe e a auga que inundaba a cova. A muller leváballe de comer cada dous ou tres días mentres lle preparaba un novo agocho debaixo do alpendre, á par da corte do porco.

    Polo Nadal a moza achegouse á consulta do doutor Darío chorando desconsolada porque estaba embarazada e aterrorizada xa que cando se soubese descubrirían que o seu home estaba preto e non en Portugal como pensaban os falanxistas. Víñalle pedir que lle practicase o aborto. O doutor negouse porque non podía, nin quería, e por que se os collían mataríanos aos tres. Foi entón cando se lle ocorreu propoñerlle que procurase un amigo de confianza, que lle dixese a verdade tanto a el como ao marido e que aparentase un romance co mozo. Cando se soubese chamaríanlle de todo, pero salvaríanse. Así o fixo. Axudoulle no engano un primo do seu home.

    Aos seis meses regresou á consulta. Díxolle que as veciñas non lle falaban e que os pais non querían nin mirala diante, pero que lle daban comida ás agachadas. O neno naceu e era cuspidiño ao pai; a xente dicía...  claro como eran primos.

    Mais había un veciño desconfiado. Polas noites subíase a un laranxeiro para espreitar a fiestra da casoupa da moza. Unha noite que ela se achegou á tenda sen o neno escoitou os choros deste. Empoleirado no laranxeiro ollou como se abaneaba o berce. Decatouse que había alguén. Era o Xosé deitado no chan, arrolando o  cativo.

    Non tardaron en chegar os “cans arrabeados”, que diría Anxo Angueira. Ao bater na porta, o Xosé foise para o burato, a muller botoulle o estrume enriba e foi abrir a cancela. Era doado atopalo. ¡Non me matedes!, seica foi o único que puido dicir.

    Algúns meses despois o doutor Álvarez Blázquez tivo que ir facer unha autopsia a Guillarei. As mulleres cantaruxaban, os poucos homes que non estaban na guerra, erguían a cabeza e saudaban ledos o doutor. Ao defunto caeralle enriba unha pipa chea de auga. Sorprendido por tanta rexouba preguntoulle a causa a un paciente. Sería por ser o “espreitador” do Xosé, díxolle.

    Moitos anos máis tarde foino visitar aquela muller, Otilia, na compaña do seu fillo que regresaba de Alemaña e desexaba quedar a traballar en Vigo. Era un home de corenta anos cuspidiño ao seu pai. Otilia díxolle que foran tres que ela coñecía e moitos máis. “Moitos homes de máis para matar a un home sen armas metido nun buraco”, remarcou.

    Esta é a historia case bíblica de Xosé, o zapateiro, que con moito máis detalle publicou Darío Álvarez Blázquez en La Voz de Galicia.

    Por razóns que agora non veñen ao caso puiden consultar algúns documentos do arquivo de Darío Álvarez Blázquez referidos á represión no concello de Tui. Entre eses documentos atopábase unha versión mecanografada e moito máis ampla do artigo que logo se publicou no xornal coruñés. Nesa versión figuran os nomes dos tres que coñecía Otilia: “Álvaro Jurado, Manolo Copena e Nereo, un Garda Civil que segundo dicían facía cunha navalla, na parte de atrás do cinto, unha marca por cada morte e que morreu bastantes anos despois afogado en Rande cando escorou unha barca e volveuse co peso da xente (turistas casteláns que non estaban afeitos a embarcar e se arrimaron todos a babor). Como Nereo tamén era castelán, acompañounos. Afogáronse moitos (uns corenta se mal non me lembro)”.

Mércores 22 de novembro de 2017


O barbeiro de Tabagón e os tomiñeses asasinados



    Noutros retallos témoslle dado algunhas voltas ao Rexistro Civil de Tomiño. Falamos dos tranviarios asasinados en Santa María de Tebra, na Ponte dos Ríos. Dos veciños de Teis aos que lles quitaron a vida no Monte do Candeira, en Amorín, e dos porriñeses paseados no Monte Salgueiro, tamén en Tebra. Mesmo de dous mozos que presumimos asasinados en Tui despois de seren entregados polas autoridades fascistas portuguesas ás autoridades fascistas españolas.

    Mais polo de agora non temos achegado ningún nome de veciños do propio concello tomiñés. Antes de  facelo, engadamos un nome máis á tétrica listaxe que fomos construíndo, o de José Rodríguez Vigo. O cadáver deste mecánico dentista, o último dos asasinados en Tomiño segundo a inscrición do Rexistro, levantárono o 26 de setembro de 1936 en Padrón, Santa María de Tebra e neste cemiterio parroquial foi soterrado. A diferenza das actas anteriores que facían referencia vagamente á hora do asasinato como “de noche” o “la noche anterior” nesta ocasión establece que foi no día anterior ás 17 horas; polo tanto non sempre os paseos eran nocturnos. Tiña 35 anos, solteiro, natural de Fisterra pero residente en Vigo, no nº 33 da rúa Uruguai. Fillo de Juan e María. A inscrición no rexistro faise por orde xudicial e previa identificación por carné internacional expedido en Vigo o 8 de xullo de 1936 e convencemento persoal de Joaquín González, comerciante veciño de Tomiño.

Como é sabido os asasinos tiñan por costume cometer os seus crimes fóra dos lindes do concello no que residían as vítimas, non tanto porque as autoridades políticas e militares, coñecedoras dos mesmos, lles fosen recriminar os seus actos senón por un certo sentido de prevención, tanto para evitar represalias posteriores como por un escaso sentido vergoñoso. Xa que logo é normal que nos rexistros municipais non  aparezan, ou sexan as menos, persoas do propio concello.

    No  rexistro tomiñés recóllese a inscrición de dous cadáveres de residentes. O primeiro é o de  Manuel Granada “sin 2º”, así explícito, natural da parroquia de Piñeiro,  de “menos” de 35 anos, fillo de Juana. A acta semella cuberta con desgana e moitos dos datos están en branco en contraste coa detallada frase de “divorciado de Manuela Veloso”. Divorciado e non ter segundo apelido semellan, cando menos para o escribán, os datos máis significativos deste xornaleiro que apareceu morto no Camiño da Grela, na súa parroquia natal. O cadáver foi levantado ás 11 da mañá do 18 de agosto de 1936. Este labrego casado con Felicita Cuña Álvarez, quen recoñeceu o cadáver, deixaba orfos catro cativos: Deodora, Albino, Otilia e Alfonso.

    Dez días despois foi asasinado Antonio Iglesias Perucho , de 36 anos, natural e veciño de Goián.  O cadáver do coñecido polo alcume de “O Negro”, apareceu no Campo de San Lourenzo, na súa parroquia natal. En Fuxidos,  a crónica daqueles anos de terror no Baixo Miño, obra do guardés Juan Noya, anota o autor: “E en Goián, os “heroicos” falanxistas da Guarda furan a tiros a Antonio Iglesias Perucho”.

    A infame relación de asasinados rexistrados en Tomiño está encabezada por unha das primeiras vítimas do exterminio realizado polos sublevados. O rosaleiro José Cardoso Martínez, home popular, coñecido en todo o Baixo Miño como “O Barbeiro de Tabagón”; esa era a súa profesión.

    En Fuxidos hai varias referencias ao “Barbeiro de Tabagón”, Noya refirese a el como Luís, pero no rexistro aparece como José;  formaba parte do equipo de colaboradores do xornal Nuevo Heraldo  que na vila do Tegra dirixía o propio Noya. Este anota na súa crónica: “Ó final do 36 foran xa inmolados a elite de redactores e colaboradores (...): Brasilino Álvarez, Francisco Rodríguez Otero, Manuel Noya, Hipólito Gallego, José Cortés e Luís Cardoso.”

    O primeiro, alcalde da Guarda, fusilado. O segundo, secretario de xulgado de Tomiño, paseado en Mondariz. O terceiro, irmán do autor, paseado en Oia. O cuarto, mestre de Forcadela, paseado en Mondariz. O quinto, mestre de Goián, detido na Estrada, condenado a morte e  fusilado en Pontevedra, e o sexto, “ O Barbeiro”, tamén paseado.

    Noya recolle nas súas memorias que nunha ocasión, nos anos que andou agochado, escoitou a “cinco escopeteiros das Eiras” comentar que: “Luís Cardoso correspondente de Nuevo Heraldo en San Miguel, recibía cartos de Rusia e que Nuevo Heraldo se sostiña coa mesma moeda”. Conclúe Noya co seu constante humor retranqueiro: “E eu, queridos lectores, director dese semanario, sen decatarme de que o ouro moscovita saldaba o que eu lle adebedaba á casa Richard Gans que me subministrara o material.”

O barbeiro de San Miguel de Tabagón, concello do Rosal, tiña trinta anos, estaba casado con Teófila Rivero González e deixou tres orfos: Antonio, Sara e Argentina. O seu cadáver apareceu no Poste, en Goián,  o seis de agosto de 1936.

Para completar a listaxe de tomiñeses asasinados fóra do termo municipal, ademais dos tres “paseados” en Mondariz (“Paquiño de Figueiró”, “O mestre de Forcadela” e o “Zúñiga de Amorín”), recollemos da web Nomes e voces:
•   Juan Abramo Dios, mestre tomiñés que exercía en Vilachá de Salvadur, concello da Pobra do Broullón; “paseado” o 3 de setembro de 1936. O seu cadáver apareceu na estrada de Quiroga á altura de Abrence.
•   Justo Álvarez Díaz, labrego de 35 anos, natural e veciño de Tomiño. Xulgado en Vigo por adhesión á rebelión. Condenado a morte; executado en Vigo o 13 de xuño de 1938.
•   Ángel Millán Alonso, labrego de 28 anos, natural de Tomiño. Morto o 2 de agosto de 1936 tras enfrontamento coas forzas de ocupación en Tui.
•   José Gerónimo Rodríguez Rodríguez de 29 anos, empregado e veciño de Goián. Xulgado por “rebelión militar”, condenado á pena de morte. Executado en Vigo, no Castro, ás 11 da mañá do 28 de xaneiro de 1937.


Martes, 21 de novembro de 2017

Crónica diocesana

  
    Moito se ten escrito, ou falado, acerca dos excesos dos partidos e sindicatos da Fronte Popular nos días da República, nomeadamente, nas zonas que, xa iniciada a guerra, quedaron por máis ou menos tempo baixo control das forzas partidarias da legalidade republicana. Moitos pintaban os anarquistas e comunistas como unha especie de “comecuras” que odiaban as “xentes de orde” e uns perversos ansiosos de poder.

    Como é ben sabido en Galicia  foron poucas as vilas que durante algúns días quedaron baixo o control dos “rojos”. Menos aínda aquelas nas que os cenetistas eran unha forza importante. Un dos poucos casos no que se xuntaron estes dous trazos foi en Tui. Por iso resulta sorprendente a “Crónica Diocesana” publicada no Boletín Oficial del Obispado de Tui que abrangue o período transcorrido entre o 18 de xullo e o 31 de decembro de 1936.

    Na mesma faise un relato pormenorizado dos principais acontecementos nas datas referidas. Descríbense eses días, entre o 18 e o 26 de xullo, nos que a cidade episcopal quedou baixo o control dos frontepopulistas en tres epígrafes intitulados respectivamente: “Semana roja”, “Protección divina” e “Algunos desmanes”. Interésanos nesta ocasión especialmente os dous últimos capítulos nos que se escribe: “Hay que proclamarlo bien alto. Dios Nuestro Señor protegió Tuy y su Diócesis con protección verdaderamente extraordinaria. (...)
Además: el Señor libró a la Diócesis de Tuy del todo abuso antirreligioso de importancia. Ni un sacerdote o religioso o religiosa o seminarista muerto o herido o en otra forma personalmente atropellado. Ningún templo ni capilla ni casa religiosa incendiado o destruido o perjudicado en su fábrica. Ni un sagrario ni una imagen ni un altar ni un ornamento profanado. Ni el menor robo, ni siquiera de un cepillo ...”
   
    Aínda que o motivo da ausencia de tensións de importancia non foi pola actitude respectuosa dos que dirixían e organizaban a resistencia contra os sublevados senón que: “En verdad fue grande, grandísima, la misericordia del Corazón Sacratísimo de Cristo Jesús sobre esta Diocesis, sin duda por la intercesión del Apóstol Santiago y de San Telmo (...).”

    Indica despois a Crónica: “Para que esta relación sea completa y plenamente verídica, debemos mencionar algunos abusos cometidos, aunque sin gravedad ni asomo de maldad horrorosa y satánica que en otros puntos tuvieron.Algunos, muy pocos, sacerdotes tuvieron que huir de sus parroquias, perseguidos. Otros, no muchos, padecieron el registro de sus domicilios, por sí tenían armas. El templo parroquial de Tuy, fue clausurado, para evitar que hubieran podido profanarlo. El seminario fue sometido también a un registro minucioso por el empeño de que necesariamente en él habría armas escondidas. Después fue ocupado por los milicianos que se llevaron colchonetas, vajilla y batería de cocina.
La verdad obliga a consignar que en la Diócesis durante la semana roja no se interrumpió el culto y en la misma el párroco de Tui pudo ejercer todas las funciones parroquiales.
Asimismo al Reverendísimo Prelado no se le causó la menor ofensa o molestia ni en su persona ni en su morada.”

    Sabemos ben que non foi a intercesión divina senón a actitude dos carabineiros leais á República, do panadeiro Gumersindo, líder da CNT, e dos demais dirixentes dos partidos democráticos aos que lles furtaron as vidas no alto do Aloia ou en San Domingos. Diso non fala a Crónica Diocesana. 

Luns 20 de novembro de 2017

xoves, novembro 23, 2017

Riina e o mal


Totó Riina (Alessandro Fucarini/AFP)
O 16 de xaneiro de 1993 un diario sensacionalista italiano abría cunha foto de Salvatore Riina e sobre ela, en altas, titulaba “Il diavolo”. Os “carabinieri” remataban de deter a Totó Riina, “La Belva” “ `U Capu di` i Capi” “ `U Curtu”. Ninguén se atrevería a dicir calquera destes alcuños na súa presenza.

Hai dous días faleceu no hospital penitenciario de Parma, aos 87 anos, vítima dun cancro. En Italia era a personificación do mal; un monstro. Din que matou e/ou mandou matar unhas 150 persoas; unha cifra como outra calquera. Nin el mesmo o sabería dicir; era parte do seu traballo. Botou trinta anos no cárcere e vinte e tres, máis ou menos, oficialmente agochado en Palermo, iso si, con tratamento para a diabete e os fillos rexistrados, cos seus verdadeiros nomes, no hospital.

Era pequerrecho, de aí o de “Curto”; un “viddani corleonesi” que se impuxo, na década dos setenta, aos mafiosos elegantes, de palacete, xardín e piscina, de Palermo. No seu camiño cara ao poder sobre a vida das persoas bateu con sectores do Estado Italiano. Fíxoo tremer.

Seica unha das súas vítimas foi o xeneral Dalla Chiesa, brillante exterminador das “Brigate Rossi”, nos anos de chumbo, nomeado prefecto de Palermo para “controlar” a Cosa Nostra. “`U Curtu” adiantouse. Din que mandou voar unha autoestrada para que con ela o fixese o coche no que viaxaba o xuíz Falcone, a esposa deste e tres escoltas. Seica o chivatazo sobre a viaxe saíu dos despachos da xustiza italiana. Ao automóbil de Borselino espetoulle un coche inzado de explosivos; alá foron o xuíz e cinco gardacostas. A presión social botoulle unha parte do estado enriba; tiñan que aparentar. Pouco máis se soubo. Riina foise en silencio. Algúns en Italia respiran tranquilos.

Contan que unha tarde de 1942 un campesiño siciliano, de Corleone, regresa de labrar a infértil terra coa súa mula e tres fillos; toparon unha bomba, sen estourar, do desembarco americano duns meses antes. Apanárona para aproveitarlle a pólvora e o ferro. Ao andar nela estoupou e levou por diante o home e dous dos fillos. Ficou con vida Salvatore, Totó, de doce anos, dende aquela “capofamiglia”. Contan que aos 18, xunto aos seus amigos Bernardo Provenzano e Calogero Bagarella,  fixo o seu primeiro traballo para o “dottore” Navarra. Anos despois metrallárono.

Podemos velo a través das imaxes de Coppola. Aquel Vito Corleone, esforzado pai e esposo cariñoso, razoable e cariñoso avó que coida os tomates mentres xoga co neto, é o mesmo que afirma  que os negocios son os negocios ou “farémoslle unha oferta que non poderá rexeitar”. Din que Riina estaba vendo a televisión coa súa filla no colo cando soubo que o de Falcone funcionara. Estaba casado, tiña fillos, discreto, nunca lle gustou o pavóneo dos xefes mafiosos. Cando o detiveron dixo que el só era un contable, pero a policía tardou un mes en rexistrar a súa casa, cando o fixo ata lle pintaran as paredes. Podemos velo a través dos ollos de Coppola presidindo a “Commissione”, repartindo territorios ou acordando pacificacións pouco duradeiras; fálase de dous mil mortos ou desaparecidos durante a guerra de familias dos anos oitenta, nas que Riina eliminou ou someteu os demais capos.

A ollos occidentais sería un psicópata; intelixente si... pero un tolo. É a nosa forma de exculparnos. Isto só o pode facer un enfermo; nós nunca o fariamos.

O psicólogo social da Universidade de Stanford, Philip Zimbardo, realizou hai moitos anos un experimento con estudantes. A uns outorgoulles o papel de presos, a outros o de carcereiros. Ambos cumpriron tan á perfeccións os seus roles que tivo que suspender o experimento. Trinta anos máis tarde publicou as súas reflexión en forma de libro, El efecto Lucifer. El porqué de la maldad (Paidos, 2011.

Fronte ao razoar das culturas que destacan polo seu individualismo e procuran explicación dos comportamentos patolóxicos ou heroicos no interior das persoas, isto é na “disposición” natural dos individuos, o psicólogo norteamericano prefire preguntarse pola “situación”. A tese de Zimbardo é que en vez de  preguntarnos polo quen?, quen é o responsábel?, quen o fixo?, quen ten a culpa?... deberiamos encetar a busca preguntándonos polo qué?, qué condicións?, que circunstancias? qué aspectos?... en que medida os actos dunha persoa poden deberse a factores externos a ela, a variábeis “situacionais”, a procesos propios dun ambiente ou dun marco concreto.

Exemplifica Zimbardo: “La diferencia entre el enfoque disposicional y el enfoque situacional es parecida a la que hay entre la medicina clínica y la salud pública. La medicina clínica intenta hallar el origen de la enfermedad o la discapacidad en el interior de la persona afectada. En cambio, la salud pública presupone que los vectores de la enfermedad están en el entorno y crean las condiciones que alimentan la enfermedad. (...)
Esta distinción la deberíamos tener presente todos los que intentamos saber por qué la gente hace lo que hace y cómo se le puede cambiar para que haga las cosas mejor. Pero en las culturas individualistas es rara la persona que no se ha contagiado del prejuicio disposicional...”

O xornal sensacionalista italiano, contaxiado do prexuízo disposicional, vía o demo no interior de Riina, pero non era quen de preguntarse que circunstancias, condicións, situacións da Sicilia dos anos trinta do pasado século interferiron nos actos dunha persoa que compaxinaba a responsabilidade familiar do cariñoso avó Corleone coa súa actividade criminal ou nos dun asasino desapiadado que se definía a si mesmo como un simple contable. Ou que condicións, circunstancias, situacións se concertaron nunha Italia gobernada durante cinco décadas por unha putrefacta alianza política que para impedir a vitoria dos comunistas non tiña reparos en enzoufarse na máis brutal corrupción que propiciou que un capo mafioso chegase a pensar en ter máis poder que o propio Estado.

Domingo, 19 de novembro de 2017





mércores, novembro 22, 2017

Os de Baiona e Gumersindo o panadeiro II


Baiona, a comezos do século pasado.
Unha parte importante da causa 138/1936 contra 23 veciños do Val Miñor está centrada en dirimir as responsabilidades de José Villafines, Joaquín Mandado Marcote, José Manuel Leyenda Marcote, Ángel Rodríguez López, Urbano Piñeiro Rodríguez e outras dúas persoas, non nativos de Baiona, que traballaban no “Viladesuso”, o chamado “barco dos buzos”, dedicado ao despece de pecios. A todos eles prendéronos o 25 de xullo cando se achegaban a Baiona nun coche procedente da Guarda e no que traían unhas cantas escopetas de caza e unha pistola.

Nos interrogatorios os detidos aducen, na súa defensa, que regresaban da vila do Tegra despois de facer dúas viaxes para conseguir subministro. Das súas palabras dedúcese que o día 24 de xullo foran a Tui, andando, e regresaran cunha camioneta cargada de fariña, pois en Baiona acabárase, e que ao día seguinte, 25, dirixíronse á cidade episcopal coa camioneta cargada de peixe, que a deixaran alí, pasaran pola Guarda, onde lle emprestaran o coche no que se dirixían a Baiona para entregárense ao ter coñecemento do bando militar.

Da lectura da causa dedúcese que os sublevados non controlaron o Val  Miñor ata o 25 de xullo e que os resistentes tiñan unha certa coordinación coas vilas do Baixo Miño. É curioso que José Villafines e os seus compañeiros fosen a Tui por fariña. O feito pon de manifesto o  evidente, a carencia de pan, pero tamén que na vila tudense ían atopar axuda. E esa axuda viría do panadeiro Gumersindo Rodríguez, líder da CNT local e moi recoñecido tanto no interior do sindicato anarquista como no movemento obreiro do sur da provincia de Pontevedra.

Os historiadores Dionisio Pereira e Eliseo Fernández anotan, no seu O anarquismo en Galicia. Apuntes para unha enciclopedia (Positivas, 2004), que Gumersindo Rodríguez tivo unha intervención destacada en Sobredo, 1922, cando a matanza de labregos antiforistas, polo que foi detido. Durante a ditadura de Primo, pola súa participación na folga dos serradoiros foi desterrado a Lugo. Coa liberdade republicana, Gumersindo participou na dirección cenetista en Galicia dende a que tentou enlazar co agrarismo e defendeu o traballo dos anarquistas cos pequenos propietarios rurais. Nos días da resistencia asumiu a xefatura do comité obreiro e prohibiu toda violencia mesmo cando as súas xentes foron violentadas.

No recoñecido artigo de Cuco Cerecedo. “Cuando la sangre llegó al Miño. La guerra civil en Tui”, publicado en Historia 16 en 1977, un dos fundadores da Falanxe tudense afirma: “Gumersindo era o amo da clase obreira. Se Gumersindo dicía que non se votaba, non se votaba. E había unha diferenza de 600 votos, para unha cidade de 3.000 electores”. E o xefe local da Falanxe na época, declara: “Gumersindo era un home a carta cabal, un tío. Era o amo da CNT, levando moitas malleiras da Garda Civil e moito cárcere. Eu tiña moita admiración por moitas cousas del. Era un home que vivía pobremente a pesar de ter un forno. E saía de noite, sendo moi honrado, a roubar coellos para soster a folga dos serradores”. O seminario e todas as comunidades relixiosas chegaron a ofrecerlle a exclusiva no aprovisionamento de pan se abandonaba a CNT, “Non podo traizoar a esa xente que embarquei eu”, e dicíao sen perder a afouteza, pero sen ofender a ninguén.

O doutor Darío Álvarez Blázquez relátanos os últimos días de Gumersindo: “... os camións descargaron os mortos en varios montóns e alí quedaron ata que chegou o sepultureiro que axudado por varios veciños empezaron a cavar a longa cova. Alguén entrou a contemplar a escena e cando xa ían soterrados algúns dos mortos, decatouse de que entre os que estaban aínda sen enterrar había un que se movía. Acercouse a el e oíu que, cun fío de voz, pregaba: “¡Auga! ¡Por favor auga!” e alertou os enterradores que o sacaron de entre os mortos. Era precisamente Gumersindo. Tiña un só tiro que lle atravesaba as sens pero estaba vivo. Sacárono de alí e levárono ao Hospital de Pontevedra, onde, dende Tui foi vístalo acotío a súa muller. Estaba cego pola bala que lle pasaría de seguro por detrás do quiasma óptico sen atinxir as estruturas cerebrais vitais. Ao cabo dun mes xusto dixéronlle no hospital á muller que ían dalo de alta e que ao día seguinte lle levara roupa para levalo a Tui. María non sabía se era para levalo para casa ou se tería que acompañalo ao cárcere de Tui cos gardas que chegarían a buscalo. Chegou ao hospital na mañá cedo. Gumersindo estaba morrendo no medio de grandes convulsións. Pero aínda a coñeceu. Prendeulle as mans e apreixoullas moi forte. Así quedaron os dous varias horas ata que as mans do marido se soltaron das dela e caeron aos dous lados da cama. Ela pechoulle os seus ollos cegos...”

Sábado, 18 de novembro de 2017

  

Os de Baiona e Gumersindo o panadeiro I


Gumersindo Rodríguez, o panadeiro de Tui
Circula estes días unha petición por internet,  para recadar sinaturas, na que se reclama a retirada da estatua dun importante personaxe da vida política española do primeiro terzo do século pasado. Tudense de nacemento; recolledor de votos en Ourense, en concreto no distrito do Carballiño; como galego dócil, fachendoso da súa carreira como funcionario na Corte; éxito burocrático que aproveitou para medrar na política durante a ditadura de Primo de Rivera e en leve movemento, achegarse, nos anos da II República, a un fascismo corporativista de evidente inspiración mussoliniana como líder dun pequeno partido  monárquico-fascista denominado Renovación Española. É evidente que nos estamos a referir a José Calvo Sotelo, que nas moitas eleccións ás que concorreu nunca se lle pasou pola mente facelo polo distrito da súa cidade natal.

Como ben saben as persoas lectoras, o seu asasinato empregárono como escusa os sublevados para xustificar o levantamento militar. Fixo uso, en especial, dese tartufo argumento o xeneral Franco que o converteu en heroe-mártir tan do seu gusto e da España gustosa de dramas apocalípticos que reverdece nos tempos actuais. Neste mesmo blog, hai tempo que incorporei unhas reflexións  sobre o asasinato de Calvo Sotelo.

Oitenta e un anos despois da súa morte a estatua deste autoritario e provocador político segue a ocupar un lugar senlleiro na cidade nun espazo engalanado con heráldicas pedras. Alí nunha das cidades de Galicia en que a persecución fascista foi mais terríbel, se neste asunto se puidesen facer gradacións.

Coido que a petición ten un algo de sa acracia provocadora xa que ao tempo de solicitar a retirada, demanda que esta sexa substituída pola dun personaxe “moito máis actual, moderno e coherente”, a de Evaristo Páramos, integrante, entre outros, do irreverente grupo "La Polla Records", do que descoñezo se ten algunha relación co libertario cerralleiro de Caldelas, Domingo Páramos do que falabamos onte.

Non son eu moi de estatuas, nin de nomes de persoeiros nas rúas. Dáme a min que tampouco o Evaristo Páramos é moito destas cousas agás como irreverencia desenmascaradora da hipocrisía dos que sempre queren ser o noivo na voda e o morto no enterro.

Non estatua, mais si recordo é o que me gustaría que houbese en Tui, e en Galicia, cun personaxe, tamén político, crucial para a historia dese tempo, o panadeiro e dirixente sindical e anarquista Gumersindo Rodríguez.

De “santo laico” cualificouno o doutor Darío Álvarez Blázquez que, digo eu,  ben merecía un recoñecemento pola súa valente tentativa de recuperar a memoria das vítimas do franquismo, cando había que facelo, no remate da ditadura. Na terceira das súas “Historias de Fuxidos”,  publicadas en La Voz de Galicia entre os meses de maio e xuño de 1977, titulada “Ao día seguinte” (08/05/1977), infórmanos de que o que logo sería  líder da CNT entrara de cativo a traballar na panadería da familia da súa sogra. Esta ao decatarse da intelixencia do rapaz pagoulle unha mestra e o Gumersindo converteuse nun dirixente obreiro de ampla formación política e intelectual. Ao referirse a el di o cóengo Silva Ferreiro, autor da gabanza dos fascistas sublevados,  titulada Galicia y el movimiento nacional-Páginas históricas: “Sujeto de gran prestigio entre el elemento obrero y al que seguramente se debe que los sucesos de Tuy no hubieran revestido mayor gravedad. Temía comprometer el triunfo revolucionario con el derramamiento de sangre y solo por esto (nos han informado) trató de evitarlo”.

Sábese que Gumersindo, o panadeiro, exercía unha ampla influencia e liderado entre os traballadores, nomeadamente nos numerosos círculos anarquistas. Por proximidade, como mínimo, debeu ter relación cos principais líderes anarquistas baioneses: Pepe Villafines e Pepe Saluto ou Pepe de Inés, un dos Ineses ou dos fillos de Inés, de apelidos López Luís.

Venres, 17 de novembro de 2017


luns, novembro 20, 2017

O nome dos fillos

O nome dos lugares expresan necesidades, utilidades, degoiros, acontecementos, sentimentos do momento no que se impoñen. Poñer nome a un lugar é unha forma de apropiación do mesmo, mais esa denominación precisa dunha certa aceptación social e adecuación ou non perdurará moito tempo.  De non ser axeitada será flor dun día. En ocasións as apelacións non son compartidas por todas as comunidades que dalgún xeito pretenden exercer un dominio sobre ese territorio, penedo, río... Neste último caso é moi clara a pretensión de apropiación; os ríos son da parroquia pola que transcorren ata que a súa dimensión obriga a compartilo, o Zamáns  chámase así no transcurso pola parroquia hoxe administrativamente viguesa, pero un chisco mais abaixo é o río de Vincios, ata converterse en Miñor.

Tamén os nomes das persoas expresan necesidades, ás veces simples modas, outras reivindicacións sociais, nacionais ou ideolóxicas. Os que botamos anos na ensinanza sabemos  distinguir as xeracións en función das novidades onomásticas  estranxerizantes, futbolisticas, hollyvoodenses ou televisivas.Todos recordamos as restras de Marías, Josés e Manolos de hai unhas décadas e, entre as xentes de máis idade, aínda resoan  nomes  rigorosamente xermanizantes; poñerlle a un fillo ou filla un nome galego segue a ser un exercicio de vontade nacional, aínda que tamén foi moda pasaxeira.

No Rexistro Civil de Mondariz recóllense catro días da infamia nos meses finais de 1936. Dende unha perspectiva numérica, inaplicable neste caso, o día máis horrible foi o cinco de outubro de 1936 no que se rexistraron os cadáveres, brutalmente torturados, de seis veciños do Baixo Miño. Todos moi coñecidos na comarca: Manuel Piñeiro Zúñiga, comerciante de Amorín; Manuel Pérez Besada e Fernando Rubio Estévez, ambos de Guillarei; Hipólito Gallego Camarero, coñecido como o “mestre de Forcadela”, casado con Josefa García Segret, autora de Abajo las dictaduras (Vigo, 1982), obra na que relata o seu calvario de oito anos de prisión en prisión;  Francisco Rodríguez Otero, popularmente coñecido como “Paquiño de Figueiró”, secretario xudicial de Tomiño, dirixente agrarista e afiliado ao Partido Galeguista.

Domingo Páramos Núñez
A sexta vítima daquel día da infamia foi Domingo Páramos Núñez . A pesar de que o secretario do xulgado de Mondariz era moi conciso nas súas actas, neste caso indícanos que o defunto era veciño de Caldelas de Tui e de profesión cerralleiro. Tiña 55 anos e estaba casado con Julia Rial?. Do matrimonio ficaban dez orfos: Ferrer, Libertad, Aurora, Armonía, Verdad, Floreal, Progreso, Espronceda , Domingo e Julia.

     Moita necesidade de liberdade sentía o cerralleiro de Caldelas de Tui para reiterar nos nomes dos seus fillos e fillas as súas ansias, as mesmas que cantou Espronceda ou polas que Francesc Ferrer i Guardia  foi fusilado en outubro de 1909.

O xornalista D. Prieto nunha reportaxe publicada no desaparecido Xornal de Galicia (12 /04/ 2010) ofrécenos información sobre Domingo Páramos Núñez. Dela recollemos que nacera en Tui, fora un home inquedo e cultivado, concelleiro na capital episcopal durante a República; que viaxara aos Estados Unidos “a busca de trebellos para perfeccionar o seu oficio”. A información fornécella  Espronceda Páramos Riol, de 85 anos na altura da reportaxe, quen tamén nos informa de que viaxara á Arxentina, onde coñeceu a quen logo sería a súa muller e nai da extensa prole, Juliana Riol Casado.

Espronceda, seguramente nunha confusa reelaboración de datas, relátalle ao xornalista: “En 1936, tras a chegada das tropas nacionais a Tui, denunciou unha partida de carne en mal estado. Levaban camións cheos de reses mortas destinadas a consumo humano e o meu pai, que era edil de Sanidade denunciou as tres persoas responsables do matadoiro do Porriño, por iso foi que o mataron”. Daquela, quen portaba con orgullo o apelido do poeta morto prematuramente, tiña 11 anos e viu, xunto aos seus 10 irmáns, como os soldados levaron ao pai á praza e “lle desfixeron a cara a culatazos”.

    Evidentemente debe tratarse dunha confusión xa que aínda que Domingo Páramos Núñez foi concelleiro de Tui, elixido en 1931, destituído  tras as eleccións xerais de 1933 e reposto o 21 de febreiro de 1936, non o foi despois da sublevación militar.

    Na entrevista engade Espronceda: “25 anos despois da morte do pai, en 1960, recibín da miña sobriña Eva unha noticia inesperada: os restos de Domingo foran trasladados polas autoridades franquistas ao Val dos Caídos”, segundo unha certificación asinada polo xerente do Consello de administración do Patrimonio Nacional.

Infórmanos o xornalista de que a súa sobriña, Eva Páramos Viñas, mostrábase disposta a tentar de recuperar os restos do seu avó e engadía: “Na miña casa crecemos sen avós e con dúas avoas de loito eterno ata o final dos seus días”. O outro avó, o materno, o líder da CNT Gumersindo Rodríguez Costas, tamén foi asasinado.

Xoves 16 de novembro de 2017