mércores, febreiro 28, 2018

O Waterloo da socialdemocracia

Merkel e Schulz, en cor. Brandt e Kiesinger en branco e negro

Escoito, dende a periferia, a conversa de dúas persoas coñecidas. Non atopan a quen votar nas próximas eleccións; non teñen a quen, din. Non pensen vostedes que se trata de indefinicións, indecisións, afección á remuda de papeletas; non, todo o contrario, son fieis votantes, de moitos anos, e probabelmente o seguirán sendo, do mundo chamado “socialista”, ese amplo lugar que acolle, ou acolleu, dende a morna esquerda social afastada da máis mínima sensibilidade galeguista ao sindicalismo posibilista e ata unha dereita democrática e europeísta, na procura da centralidade, á que lle renxían as formas dos chamados “populares”.  A ningún deles lles serve Ciudadanos, ou iso dicían, como alternativa, pois percibían tras eles a  extrema dereita rampante por Europa adiante. A visión española dos meus coñecidos dialogantes fai que cando falan de eleccións estean a pensar nas locais ou nas españolas e non se acorden das galegas. Un deles sentenciou, ou a socialdemocracia se recupera ou a extrema dereita arrásanos. Logo fóronse por outras derrotas.

Uns días antes anunciábase a reedición da “Große Koalition” entre a CDU/CSU e o SPD. Merkel e Schulz, tras máis de cinco meses, acordaban a continuidade do goberno de coalición. Frau Merkel fixo os deberes: o seu partido aprobou por case unanimidade a coalición; incluíu como ministro a un dos novos ultraconservadores;  elevou ao Shaüble, o home da cadeira de rodas, á  presidencia do Bundestag; designou a súa sucesora, Annegret Kramp-Karrenbauer, á fronte do partido, Merkel leva doce anos como chanceler e aínda lle quedan catro máis. Pretende coutar a sangría de votos cara a Alternativa für Deutschland (AfD), o partido da extrema dereita, convertida xa na terceira forza no Parlamento federal.

Non o ten tan doado o SPD, Schulz asegurouse Exteriores, propuxo unha substituta, Andrea Nahles,  que xerou rexeitamento; os afiliados teñen que ratificar o acordo en referendo; as xuventudes do partido, as célebres Jusos, andan revoltas e reclaman unha rexeneración na oposición; as proxeccións electorais anuncian unha desfeita do partido de Willy Brandt.

Quen é a icona do partido promovera a primeira Große Koalition con Kiesinger, exmembro do partido nazi. Aquela “Große Koalition” foi derrotada na rúa polos mozos, obreiros e estudantes da oposición extraparlamentaria (Außerparlamentarische Opposition ou APO); as protestas atanguían tamén  ao modelo social occidental e á  presenza do exercito norteamericano en territorio alemán. Eran os últimos anos da década dos sesenta do pasado século. Era 1968.

A socialdemocracia comezaba a mostrar as súas debilidades. Logo viría o derrube do modelo dende o poder. O grande éxito da Sra. Tatcher foi seducir a Tony Blair, a Clinton e Schröeder. O golpe definitivo deullo Merkel a un Hollande incapaz de manter unha soa das súas promesas electorais, tan melifluo como Obama coa reforma sanitaria. “Francia xa non é o que era” díxolle Michel Sapin, Ministro de Finanza francés a Varufakis. Hollande, en 2012, foi elixido baixo a combativa promesa de opoñerse ao pacto presupostario baseado na austeridade e empregar o poderío francés para levar a UE a un programa de crecemento baseado no investimento público; ao día seguinte, aquela retórica desapareceu e non se soubo máis dela, segundo algunhas fontes ese día recibiu unha chamada do gobernador do banco central de Francia  dicíndolle que os bancos franceses estaban en serios problemas e que precisaban do apoio do BCE e que lle podía fallar se seguía empeñado en facerlle fronte ao Berlín da Gran Coalición.

O que queda na socialdemocracia europea só é cinismo. Iso de que non, si que tes razón; mira que eu tamén son de esquerdas; escóitame que eu de novo tamén era marxista; tedes que apertarlle as porcas a estes, que nos apoiamos; a culpa é desta dereitona; está a desfacer Europa; hai que deter o deterioro das condicións sociais, dos salarios, das pensións; hai que recuperar a economía para facerlle fronte á  extrema dereita; hai que controlar a evasión fiscal, hai que frear a corrupción, hai que baixar o IVE de cultura, hai que combater o fraude fiscal... hai que... pero hai que respectar as institucións, hai que respectar a  Comisión Europea, hai que respectar o  BCE hai que cumprir co FMI, hai que controlar o déficit, hai que pagar a débeda...

Varufakis denominouno o Waterloo xeral da socialdemocracia europea. Por aí anda a cousa entre a Gran Coalición, Macron como exterminador de Partidos, os laboristas presos polo brexit, os “socialistas españoles” prendidos por Ciudadanos...

Só o PS portugués pareceu decatarse de que a alianza era na esquerda.

Mércores, 14 de febreiro de 2018

 




domingo, febreiro 25, 2018

Non hai coxo bo

Teño un amigo tolleito. Unha desas persoas ás que dá gusto escoitar, un torrente de verbas aqueladas, enxebres, coa expresión axeitada, o xiro adecuado, a énfase atinada e argallantes historias usurpadoras de atención. É o herdeiro natural de Casares como narrador oral, nuns dicires axitados, impulsivos, torrenciais, que contrastan co repouso do limiao. Ambos ourensaos. Este meu amigo caneou coas caxatas, cando as tivo, polos arrabaldes da capital e driblando grises e erguendo ideas polas rúas da Compostela da transición, que din os finos, ou do franquismo tardío, que sería máis acaído. De cando en vez, en compaña de vellos amigos e amigas, papámoslle algo, non moscas, senón cachucha e lacón cos aditamentos necesarios e os remates precisos, mentres nos deleitamos cos seus relatos, ás veces mesmo de feitos que os presentes vivimos e agora revivimos nunha evocación de tempos idos, fantasiosa imaxinación e potencia narradora.

Téñolle escoitado moitas veces o de “non hai coxo bo” que expresa ese pouso de amargor que sempre se percebe en quen ten unha limitación de mobilidade que el soubo superar con xenio e forza psicolóxica. Non  hai  máis comparanza posible que a dificultade  de movementos e seguramente a potencia mental de ambos, pero lembreime del ao ler o que dicía Varufakis do home máis poderoso de Europa, cando menos, durante as últimas tres décadas, o doutor Schäuble. O meu amigo ficou tolleito tras un ataque de polio, enfermidade hoxe case extinguida e que el pillou un pouco antes de que se descubrise a vacina. Herr Schäuble rematou nunha cadeira de rodas tras os disparos que lle meteron, seica un trastornado, ao saír dun mitin nunha cervexaría.

Wolfgang  Schäuble foi determinante tanto na unificación alemá como no xeito en que se levou a cabo, mais tamén na política de austeridade imposta ao sur europeo tras a crise financeira de 2008.  Ministro de Asuntos Especiais, xefe da chancelería e Ministro do Interior con Kohl, foi o “muñidor” da segunda unificación alemá, ou mellor dito, da absorción da RDA pola RFA e o inicio do actual Reich.

Helmut Kokl no remate dunha especie de memorias que lle escribiron dous xornalistas (Yo quise la unidad alemana, Circulo de Lectores, 1997) agradece, con austera sinceridade, o seu arduo labor: “Wolfgang  Schäuble, sobre todo, realizó a lo largo de estas semanas y meses un trabajo colosal. El desempeño del cargo de jefe de la cancillería federal durante varios años lo había convertido en uno de los mejores conecedores de los problemas interalemenanes. Cumplió su deber con una entrega absoluta”. Kolh nomeou a Schäuble Ministro do Interior o 21 de abril de 1989, uns meses despois, o 9 de novembro, caia o muro de Berlín; antes dun ano absorbera a RDA, o 3 de outubro de 1991 ficaba aprobada a Lei Fundamental de Alemaña seguindo o Tratado de Unificación,  instrumento legal que autorizou a integración da RDA na RFA. Di Felipe González, no prólogo a esa especie de memorias do ex chanceler, que lle escoitou dicir moitas veces: “quiero una Alemania europea, no aspiro a una Europa alemana”; “excusatio non petita...” dirían os clásicos; de lapsus linguae podería falar Freud; inspiración schäubliana poderiamos afirmar nós.

Nos gobernos de Kolh entre 1981-1988 foi o portavoz parlamentario da CDU/CSU. Tras a derrota electoral escollérono como presidente do partido. Todo semellaba previsto, tras a quenda do PSD e dos verdes, incapaces de ceibarse das ataduras da unificación e da burbulla financeira, chegaría o momento Schäuble. Mais cruzóuselle no camiño o escándalo da subvención ilegal do partido por un contrabandista de armas e despois a “Frau” criada no leste.

Tras a vitoria desta regresou ao seu Ministerio, o do Interior, e a crise financeira de 2008 levouno ao Ministerio de Finanzas para estender a receita da austeridade por aquela Europa que xa non era unha cínica escusa senón unha manifesta realidade. Vén de cesar no cargo para asumir a presidencia do Bundestang e dirixir con man de ferro a  xente que se reúne baixo a cúpula de Foster.

Non sei se o paso polo Ministerio das Finanzas o deixaría moi contento. Foi quen de dobrarlle o pulso ao inconsistente François Hollande e obrigalo a desdicirse de todas e cada unha das promesas electorais. Conta Varufakis que, despois dunha intervención suavemente comprensiva con Grecia do ministro francés de finanzas Michel Sapin, Schäuble, logo de botarlle unha mirada “penetrante”, comezou o seu discurso dicindo “Unas elecciones no pueden cambiar la política económica”. Mais, ao final non veu cumprido o seu maior desexo, explícito en varios momentos do libro de Varufakis, enviar os homes de negro da troika, coas súas caravanas de coches con  sirenas, a París, arremedando as fotos de Hitler e os mandos militares alemáns coa Tour Eiffel ao fondo.

Como tampouco foi quen de conseguir o “grexit” ou como el dicía un “tempo morto” en que Grecia saíse do “euro” para, cando fose, volver entrar. Isto quen llo impediu foi a súa propia chanceler, a “enfeitizadora” Merkel que foi quen de obrigar os gregos a un terceiro rescate, no mesmo día en que a cidadanía expresara un “non” contundente. A kaiserina estaba segura de logralo e non quería quedar como a desintegradora da Unión Europea nin da Unión Monetaria, aínda que fose expulsando os miserables gregos. Había que coidarse do previsíbel “brexit” que ao final chegou pero aínda non se sabe como acabará.

Ben sei que son un pouco perverso, mais este Herr Doktor Schäuble a min lémbrame aquel outro, máis estrafalario, iso si, Dr. Strangelove, tamén en cadeira de rodas, o antigo científico nazi reconvertido en asesor do democrático presidente americano no filme de Kubrik que aquí rebautizaron como Telefono vermello, voamos cara a Moscova, ao que lle daba vida un estrambótico Peter Sellers. Contra o remate do filme e mentres a bomba atómica cae  sobre territorio  soviético, érguese entusiasmado da cadeira de rodas berrando: “Mein Führer! ¡Podo camiñar!”.


Martes, 13 de febreiro de 2018

venres, febreiro 23, 2018

O abrigo de Varufakis

Y. Varufakis con G. Osborne na porta do 11 de Downing Street
Referímonos nun retallo anterior ás memorias que vén de publicar Yanis Varufakis sobre o seu breve paso, 162 días, polo Ministerio de Finanzas dunha Grecia débil economicamente por: “a corrupción endémica, mala xestión e falta de  investimentos”, di o ex  ministro, pero que a súa insolvencia debíase: “A un conxunto de erros estruturais no deseño da UE e da Unión Monetaria do euro. A UE naceu como un cartel de grandes empresas que restrinxía a competencia entre a industria pesada centroeuropea, ao mesmo tempo que garantía a existencia duns mercados periféricos onde poder exportar os seus produtos, como Italia e máis adiante Grecia. O déficit de países como Grecia reflectía o superávit de países como Alemaña. Mediante a depreciación do dracma era posíbel manter o déficit de Grecia a raia. Pero coa chegada do euro, os préstamos dos bancos alemáns e franceses catapultaron o déficit grego ata a estratosfera.”

As súas máis de setecentas páxinas dan  para moito, tanto por ser un bo relato de temas en aparencia arduos en terminoloxía, mareantes en miles de millóns de euros reducidos a xogos contables e argucias de enxeñería financeira para asignalos e a esta ou aquela casiña, como  por desvelar as formas interiores das relacións de poder na Europa actual.

Pero tamén, porque Varufakis decidiu non seguir o consello que lle deu Larry Summers, o Secretario do Tesouro con Clinton e economista de influencia na Casa Branca durante parte do mandato Obama, sobre o que supón ver as cousas desde dentro ou desde fóra. Se optas por ficar á marxe, podes dicir o que queiras, total...; se optas pola primeira, podes influír, mais tes que gardar silencio. Varufakis estivo dentro pero non gardou silencio; ou cando menos todo o que debía. Iso si, diriamos, que o fai cun aquel de elegancia e un moito de contundencia mesmo cando fala das súas bestas negras: Wolfgang Schäuble, na altura poderoso ministro de Finanzas alemán, ou do compañeiro de gabinete Yannis Dragasakis, daquela e hoxe viceprimeiro ministro grego; aínda que lle resulte menos doado gardar as formas co holandés Jeroen Dijsselbloe, presidente do Eurogrupo ata hai uns días e “mamporrero” de Schäuble.

Finalmente porque Varufakis, neses cinco meses de exercicio ministerial, dá mostras de que sabe ben que estaba alí para reestruturar a débeda impagable, rematar co austericidio e defender a soberanía grega; acción inspirada nunha mestura de política para as maiorías sociais, contra a oligarquía defraudadora e no que poderiamos denominar nacionalismo grego, cousa que el nunca aceptaría por mor das connotacións negativas do termo nos países con soberanía, cando menos formal. Nesta visión coincidía cun Tsipras, que Varufakis nos acaba retratando como cansado, deprimido e derrotado pero que non pode abandonar a súa posición de líder dun partido que quere seguir no poder.

Fun unha desas persoas ás que nun principio lles pareceu unha irresponsabilidade o abandono de Varufakis e un exercicio do contrario a actitude de Tsipras. Mais renderse e pedir o terceiro rescate, despois dun 61% de nons cun 62% de participación no referendo, foi entregar coas mans atadas a cidadanía grega e a europea, en especial a  do sur, ás políticas da troika e de Schäuble.

Como sintetiza Varufakis, os asnos acabaron por guiar os leóns.  El rematou cumprindo co aserto do seu amigo John Kenneth Galbraith de que “en política, hai ocasións nas que debes estar no bando correcto e perder”. Parece que non lle importou perder, pero tampouco quixo caer na tentación de explicar as crises a gran escala como unha simple conspiración das elites nin na fácil demagoxia dos que barullaban a prol do grexit, o que desexaba Schäuble, para despois acabar asumindo un terceiro rescate, agravando a débeda ata o infinito e entregando a escasa soberanía que lle quedaba ao pobo e ás institucións gregas.

Desde o primeiro momento os medios de comunicación fomentaron unha visión do ministro como estrafalario, idealista ou irresponsable, deténdose nos detalles dos seus xestos, da súa vestimenta ou da moto na que se traslada por  Atenas. Nunca quixeron entender que estas actitudes eran propias de alguén que entrara dentro, pero quería seguir fóra.

A esta visión interesada axudou o famoso abrigo que lle tapou o frío londiniense naqueles primeiros días de febreiro, cando non levaba nin unha semana de ministro. A anécdota vaina relatando aos poucos. Despois duns primeiros días maratonianos tiña que realizar unha viaxe polas capitais europeas, con entrevistas oficiais e secretas para tentar afrouxar a soga que apertaba a Grecia. Entre as présas e o entusiasmo do taxista esqueceu a maleta en Atenas. Cando chegou a París o embaixador grego xa tiña noticia do esquezo e tan pronto o recolleu no aeroporto levouno ao único sitio que estaba aberto, Zara. Mercou unhas camisas azuis que lle quedan un pouco xustas e ademais eran entalladas; pero non tiña abrigos. O eficaz embaixador díxolle que el tiña un abrigo que lle podía servir. Levoullo e xa se decatou de que non parecía moi ministerial, era de coiro, paro aqueláballe ben. As entrevistas parisienses transcorreron sen problemas, no hotel ou en despachos oficiais aos que se desprazou en coche. Ante a fría ameaza da mañá londiniense,  dubidou entre percorrer os poucos metros que ían dende onde o deixaba o coche ata a 11 de Downing Street, sede do Ministerio de Economía,  papando frío, ou poñer a prenda que lle ofrecera o embaixador. Optou por arrouparse. Alí estaban os fotógrafos e o abrigo e as camisas azuis entalladas de Varufakis foron reiteradamente reproducidas polo medios de todo o mundo.

Construíronlle a imaxe pero dáme que tampouco lle molestou.

Luns, 12 de febreiro de 2018


O relevo

 Gerry Adams, Mary Lou McDonald (centro) e Michelle O'Neill transportan o féretro de Martin McGuinness (23 de marzo del 2017).
O asunto é ben simple, unha carreira por relevos é aquela na que os membros dun equipo teñen que ir cumprindo unhas quendas  para realizar a mesma actividade, normalmente os integrantes vanse pasando unha simbólica testemuña de continuidade. Mais a execución non é tan doada: o obxecto a transmitir entre as persoas que fan os relevos esvara entre as mans axitadas e trementes, algunha das corredoras esbarróase antes do tempo, outra segue correndo e non traspasa o emblema de acción conxunta; a vontade de dar o relevo ou recollelo non é suficiente para o éxito da transmisión. O exercicio colectivo é  sempre moito máis complexo que o individual.  Iso explica que no deporte popular e colectivo por excelencia, o fútbol, ata no profesional, un equipo poida ter unha tempada, uns meses, unhas semanas, días, en que xoga ben, golea e gaña e pouco tempo despois todo lle saia mal e a disensión entre os integrantes desintegre o fecundo espazo de colaboración.

Por iso cando alguén é quen de entregar a testemuña coa elegancia e rotundidade coa que o fixo onte Gerry Adams non só é merecente de admiración senón tamén de que o relevo sexa un éxito para a esquerda nacionalista irlandesa.

Con trinta anos asumiu a vicepresidencia do Sinn Féin. Cinco anos despois, tras unha dolorosa ruptura interna, asumiu a presidencia que exerceu durante 34 anos. Neles soubo primeiro sacar os fenianos do “abstencionismo” estéril fundamentado na negativa tanto a recoñecer a autoridade británica no norte como o tratado anglo-irlandés de 1921; a estratexia deu  tráxico resultado tras a elección de Bobby Sands para ocupar un escano en Wetsminster, vinte e cinco días antes da súa morte, e de Ciaran Doherty para facer o mesmo na Dáil Éireann.  Despois, explorando a vía política e a renuncia ao militarismo do movemento republicano.

Adams e outros dirixentes, como Morrison e McGuinnes, conduciron o  Sinn Féin cara á acción institucional e a consecución da paz. Primeiro con tensas, longas e lentas conversas co líder socialdemócrata, J. Hume, e co presidente irlandés ata a primeira tregua do IRA (1994) e definitivamente co Acordo de Venres Santo (1998). Hoxe o Sinn Féin é un poderoso movemento político a prol da unificación de Irlanda e de políticas favorábeis ás maiorías sociais, con numerosa representación na  Asemblea de Irlanda do Norte, no Dáil Éireann, no Parlamento Europeo, en Wetsminster e na representación municipal.

Tras o falecemento de McGuinnes e a retirada de Adams,  o Sinn Féin estará dirixido por dúas mulleres, Mary Lou McDonald, na presidencia, e Michelle O´Neill, na vicepresidencia. A primeira en Dublín,  a segunda en Belfast. Ambas dunha xeración que non viviu os tráxicos anos da guerra. O salto parece arriscado mais a paciente continuidade na liña emprendida por Adams e McGuinnes parece asegurada e a folla de ruta orientada a conseguir un referendo pola unificación.

Non o van ter doado. A parálise do executivo norirlandés,  a suspensión da autonomía e o brexit torie, dificultan o camiño. Mais a pacificación, o consenso, en que se pode estar ou non de acordo co pasado pero a sociedade irlandesa está de acordo en que o pasado non se pode repetir, e a fortaleza dos movemento a prol do efectivo dereito a decidir no Occidente europeo impulsan con forza o  nacionalismo de esquerda en Irlanda.

Estamos cos  cataláns, estamos con Euskadi e estamos cos que elixen a súa autodeterminación e non aceptamos escusas, dixo a nova presidenta. Non imos permitir que unha nova fronteira, branda ou dura, volva dividir a nosa illa, dixo a vicepresidenta en alusión ao brexit. Non te defraudaremos Gerry, dixeron as dúas.

Seguro que o conseguen. O relevo fíxose en condicións. Europa terá que mirar para Escocia, Irlanda, Cataluña, Euskadi, Córsega, Galicia, Flandres... e non pode tardar moito.

Domingo, 11 de febreiro de 2018






xoves, febreiro 22, 2018

Así llas poñían a Fernando VII

Retrato de Fernando VII. Goya. 1814. Óleo sobre lenzo; 205x103 cm.
Museo de Belas Artes, Santander
Quizais sexa un dos monarcas españois máis repulsivos. E mira que hai! Tendencia á  obesidade, feo, cun beizo colgando, fumador compulsivo, devorador de carne; cruel, introvertido, falaba e ría pouco, falaz e  covarde; desprezaba os asuntos de estado;  profundamente conservador e absolutista e por riba padecía de macrosomía xenital, seria ameaza para a vida das súas esposas, dúas delas faleceron ao pouco de casar, outra negouse a manter relacións con el ata desobedecendo  ao Papa. Prosper Mérimée dedicoulle páxinas gorentosas ao asunto e ao personaxe.

Na historia de España transita da felonía, termo recuperado para a vida pública contemporánea por  Manuel Fraga que o brandiu contra o traidor Xosé Luís Barreiro, ao desexo de quen eran capaces de berrar: “Vivan las caenas”.

Odiaba a  nai, traizoou o  pai, aboliu a  constitución, xurouna e volveuna abolir, en fin... de herdanza deixou tres carlistadas. Nin con esas os liberais españois se decataron de que non habería ilustración sen rachar coa monarquía católica; como na actualidade non haberá democracia profunda  sen romper coa monarquía herdada de Franco.

Coñecíao moi ben Napoleón, aínda que non creo que lle dedicase moito tempo: “... en su furor, procura en vano apretar con las manos su cetro; el día menos pensado se le ha de resbalar como una anguila. Los ingleses conecerán alguna vez que han cometido una gran falta nacional restaurándolo en el trono”. (Memorias de Napoleón, Desván de Hanta, 2016.

Fernando conspirou dende cativo contra o pai e contra o seu superministro  Godoy. Nunha ocasión foi descuberto pero pouco importou, denunciou todos os conspiradores e pediulles perdón aos pais. Aproveitou a rebelión contra Godoy (Motín de Aranjuez), para provocar a abdicación paterna e apañar a coroa ansiada. O vello rei Carlos exiliouse en Bayonne, baixo a protección de Napoleón;  alá foi el tamén para que o emperador lle asegurase a coroa; cousa que non conseguiu. Tras a derrota de Napoleón, regresou, conspirou para abolir a Constitución de Cádiz e restaurou o absolutismo. Cobregueou como anguía durante o Trienio Liberal e restaurou o Antigo Réxime, impedindo a modernización das estruturas políticas; di Napoleón nas súas memorias escritas en  Santa Helena: “Esta nación, cuya historia se reduce a la de su fanatismo y su avaricia, era bien poco temible cara a cara...”.

Aquela Bayonne non debeu ser  moi do gusto de Fernando, aínda que residiu case todo o tempo do reinado de Xosé I Bonaparte en Valençay; non sabemos se por intervención directa ou dalgún persoeiro disposto a cumprir coa máxima de “Así se las ponían a Fernando VII”,  en 1815 retoponimizouse a pobre Bayona de Tajuña, unha vila de veraneo ao sur de Madrid á  que acudía o rei a tomar as augas para que o ignominioso nome non lle lembrase as vexacións sufridas na cidade francesa. Ao marqués de Torrehermosa ocorréuselle tirar da historia e recuperar a denominación romana de Titulcia, que é como se chama hoxe a vila. Menos mal que ao “rei desexado” non se lle ocorreu vir tomar os baños á  nosa Baiona senón xa tiñamos outro topónimo na colección.

A fraseoloxía, as frases feitas, son unha riqueza para calquera lingua e unha síntese da psicoloxía popular. Seica o “rei felón” era un grande afeccionado ao billar, case tanto como torpe no seu xogo; como ninguén se atrevía a gañarlle, os contrincantes procuraban deixarlle as bolas en liña para que el puidese facer as súas carambolas; seica nin así. Din que a Franco, o pescantín, enchíanlle o Ulla de salmóns.

Outros colocadores de bolas foron os que mudaron o nome de Isla de León polo de Isla de San Fernando. Os deputados reunidos no daquela chamado Teatro Cómico da cidade gaditana decidiron cambiarlle o apelativo á illa e homenaxear así  a Fernando VII. Despois aprobaron a constitución de 1812, “A Pepa”, e quedaron mirando para ela cando o rei loado a aboliu.  

A xente séguelle a dicir, La Isla.


Sábado, 10 de febreiro de 2018

Dende a Coruña a Baiona

O rei Afonso VIII de León e Galicia segundo Juan Oliveira. Bronce. Baiona, 2001.
A Oliveira, o escultor dos cabalos, cando lle encargaron unha estatua en lembranza do rei Afonso, o oitavo de León e Galicia, ocorréuselle  dobrar o pulso real  para que o índice sinalase o lugar ao que o monarca impoñía “de novo nomen Baionam”. Coido que foi a última obra pública que realizou e encargóuselle por mor do oitocentos aniversario daquel sete de maio de 1201 no que o monarca rebautizou a  vella Erizana.

Aínda que non temos o documento auténtico, si chegaron ata nós copias, e interpretacións, do mesmo. Prudencio de Sandoval, bispo de Tui entre 1608 e 1612, deixounos unha paráfrase e un comentario, supoño que escrito ao frescor dos carballos que abeiraban a casa de don Diego Sarmiento de Acuña, onde acudía o ilustre historiador a pasar os veráns afastándose do caloroso Tui, veraneos que tanto enrabexaban os administradores do futuro Conde de Gondomar, preocupados polos elevados custos que a mantenza da testa mitrada supuñan para a facenda de don Diego e así  llelo facían saber nas cartas que lle remitían a Valladolid, asunto sobre o que don Diego non deu mostras de preocupación, supoño que tamén  porque nas súas pretensións cortesás nunca estaba mal ter un bispo de quen botar man.

O historiador tudense Francisco  Ávila y la Cueva, no século XIX, identificou o lugar en que o rei asina a carta foral, Faro, cunha das illas Cíes e, con posterioridade,  toda a literatura que menciona o feito cae no mesmo erro.

Tras un demorado traballo de investigación, o profesor Navaza vén de demostrar que o Faro no que se asinou o documento real non é a illa de Santo Estevo de Sías, como se denominaba xa daquela, senón que se trata da actual cidade da Coruña, chamada, na altura, Faro antes de que o propio rei Afonso lle mudase o nome polo de Crunia.

Gonzalo Navaza achega documentación abonda e capacidade analítica nos dous traballos aos que nos referiamos no retallo de onte. Sabemos ademais que leva tempo dándolle voltas a outro centrado só na denominación de Baiona. Xa nos dous sinalados nos achega resultados concretos.

Por exemplo, a Erizana que borrou o rei galaico-leonés, procedería, agardando, segundo o noso amigo dos topónimos, poder descartar unha orixe antroponímica, dun derivado do substantivo “Ericium”. Trataríase pois dun zootopónimo referido á abundancia de ourizos de mar fenómeno que ben coñecen as xentes de mar de entre Baiona e Silleiro. Navaza achéganos un documento do mosteiro de Oia onde se pode ler: “...de Hiriçaa a que hora dizen Bayona”.

A segunda achega de Navaza consiste en desbotar as hipótese etimolóxicas que supuñan que o topónimo era anterior ao renomeamento afonsino, quizais referido a unha parte de Erizana, e que non se coñecía por falta de documentación. Xustamente esta ausencia e a de que os reis medievais non recorrían a topónimos locais para escoller o novo nome das vilas reguengas é o que leva ao investigador a desbotar calquera dúbida sobre que as vilas así denominadas na península son ecos da cidade que en francés se escribe Bayonne; en galego, vasco e gascón, Baiona e en castelán Bayona.

Mais, cal é o motivo destes dous renomeamentos? Parece evidente que na súa política de recolocación e reasentamento poboacional, tras a escisión do condado portucalense, emprendida tanto por Fernando II como polo seu fillo Afonso, está a pretensión de converter as vellas vilas de Faro e Erizana nos grandes portos do seu reino. Así sería durante séculos. Baiona e A Coruña foron os portos atlánticos de referencia, ata que o escaso calado do protexido polo Monte Real desprazou as embarcacións cara ao  de Vigo. Tal é así que Lois Tobío chega a especular nalgún dos seus traballos sobre o Conde de Gondomar coa posibilidade de que este aprendese o francés durante a súa estancia en Baiona, en 1603, en contacto cos numerosos comerciantes e mariñeiros franceses asentados na vila.

Estaría pois o rei Afonso, nos dous casos; tanto expresando o desexo de contar con portos á altura do situado no Golfo de Gascuña como dunha especial atención á corrente cultural que circulaba polo camiño de Compostela pero brotaba entre outras na corte de Poitiers, no ducado de Aquitania, de onde procedía a súa segunda esposa Berenguela, filla de Afonso VIII de Castela e Leonor Plantagenet;  neta, xa que logo, nada máis e nada menos que de Leonor de Aquitania e Henrique II de Inglaterra.

Como escribiamos onte, xirabamos arredor de Europa e ela arredor de nós.

Venres, 9 de febreiro de 2018


mércores, febreiro 21, 2018

Afonso o retoponimizador


Sepulcro de Afonso IX no Panteón Real da catedral de Compostela
O rei Afonso, oitavo do seu nome,  de León e Galicia, que na historiografía española figura co ordinal de noveno, tanto polo seu longo reinado,  42 anos,  como pola súa política de repoboación preocupada por favorecer novos asentamentos ou potenciar algúns xa existentes, é un dos reis medievais que máis pegada deixou no nomenclátor do noso país; a el débenselle moitos dos nomes de vilas e cidades galegas actuais.

Pola nitidez da súa orixe latina é  ben coñecida a procedencia medieval de moitos topónimos, entre os que sobresaen, pola súa frecuencia, os construídos  sobre o termo “vila”, perdida xa a súa referencia baixoimperial como explotación agraria e mudada en xenérica expresión referida a concentración de poboación. Só aquí no Val Miñor temos un Vilar en Camos, dous Vilariños, o de Abaixo e o de Arriba, en San Pedro da Ramallosa,  o lugar da actual e recente concentración urbana ao redor da Casa do Concello chamase Vilameán. Hai un Vilas en Morgadáns e un Vilarés que é a súa vez un lugar da parroquia de Vilaza.

Nalgunhas ocasións a escasa transparencia dos topónimos lévanos a procurar as súas orixes en escuros tempos recuados, como no caso de Baiona, que se fai proceder  de “las voces célticas Bay, puerto, y on bueno”, escribiu José de Santiago na súa Bayona, antigua y moderna (1902)  e apuntaba “debe tener igual etimología que la Bayona de Francia”, ou o  da Coruña, que máis alá da súas orixes etimolóxicas son renomeamentos debidos ao noso rei retoponimizador. Nestes e noutros moitos casos tanto os novos poboamentos como as novas denominacións están relacionados coa concesión de cartas de poboamento ou foros, práctica seguida polos reis medievais .

Estas orixes medievais de lugares importantes na Galicia actual tenas demostrado o “señor dos topónimos”, profesor e amigo Gonzalo Navaza, nun seu recente traballo sobre o caso da Coruña (“A orixe literaria do nome da Coruña” en Revista Galega de Filoloxía, 2016, 119-164) ou, aínda máis preto a hoxe en “A intervençao régia na toponímia galega medieval. Os nomes de Afonso IX (1188-1230)” en Guavira Letras, nº 25, 2017.

Seguindo este último traballo de Navaza, que se centra só no sur do país, entre  outros foros concedidos polo rei Afonso e renomeados estarían o de Milmanda, foro de 1199, e co mesmo sentido de “praza forte”  que o do lugar do concello celanovés e o de Monforte de Lemos en foro concedido no mesmo ano.

En 1201, concede foro á vella Erizana, mudándolle o nome a Baiona, e, cinco anos máis tarde, a Viana, empregado dende moi pronto como denominación da comarca, e ao que, hai un século, se lle engadiu o complemento Bolo; hai unha parroquia chantadina homónima. Reflexo da Viana galega poderían ser as posteriores Viana de Navarra, a quen lle concedeu foro en 1219 o rei Sancho VII “O Forte” ou a Viana do Castelo, fundada por Afonso III “O  Bolonhês” en 1262.

En continuidade cronolóxica, viría o novo nome da  Coruña (1208) e volvendo ao sur, e aínda que sen coñecer o texto foral, hai referencias á  vila da Guarda e a substitución de Lazoiro por Salvaterra de Miño. Ambas en documentos de Fernando III ao pouco de xuntar a  coroa de Castela coa de León e Galicia tras a morte do seu pai Afonso, oitavo ou nono, segundo se queira. Sábese que o novo rei só fixo confirmar os foros do pai e non mudou nome algún.

Algunha outra retoponimización de Afonso sería a de Vilalba, antes Montenegro, na mesma liña que o seu pai Fernando II cambiou o malsoante Malgrado por Benavente; por outro motivo, e sen éxito, Fernando II mudou Tui por Boaventura , mais o regreso ao  dominio episcopal supuxo o retorno do vello nome.

Sen información suficiente poderíamos incluír entre outras mudanzas as de A Xironda en Cualedro ou as modificacións parciais de incluír un Pobra de... ou un Vilanova de..., como no caso de Pobra de Chantada ou Vilanova de Sarria (onde faleceu o rei Afonso) e mesmo a Pobra de Louriña que posiblemente se refira ao que hoxe é O Porriño.

Nun momento de esplendor do reino, expresada na arte románica e na lírica trobadoresca, moitos destes novos nomes teñen unha clara referencia á cultura francesa ou á  literatura do momento. A influencia da cultura occitana nos reinos do norte peninsular é evidente e vén favorecida polos reis da casa de Borgoña, a orde de Cluny e polo propio Camiño de Compostela como eixe vertebrador. En Milmanda temos que escoitar o “mirmande”, ou vila fortificada semellante ao “Monfort”;  en Baiona debemos ollar o reflexo de “Bayonne”; Crunia e Viana, esta con evidentes referencia a vía ou camiño, son topónimos citados na Historia Turpini que narra as fazañas de Carlomagno. E na Guarda temos que escoitar ecos das prazas militares, de “La Garde”; en Salvaterra, de “Sauveterre” ou terra con dereito de asilo, e na Xironda de “La Gironde”.

Xirabamos arredor de Europa e ela arredor de nós.

Xoves, 8 de febreiro de 2018


martes, febreiro 13, 2018

Afonso, que Alfonso?

Cando non hai por que discutir, a xente inventa. Por exemplo, se o nome se escribe, en galego, con i grego ou non, cando esta letra, en galego, non existe, ou polo ordinal do nome duns reis que son persoas distintas e reis de sitios distintos. A isto os de Baiona téñenlle especial querenza.

Imos primeiro co numero do rei. O que lle concedeu carta de poboamento á  vella vila de Erizana e lle cambiou o nome polo de Baiona, foi Afonso, rei de León e rei de Galicia (1188-1230), fillo de Fernando II, tamén rei de León e de Galicia (1157-1188) e neto de Afonso VII, rei de Galicia entre 1111 e 1126 e dende esta data ata a súa morte en 1157 tamén de Castela e Toledo por herdanza da súa nai a raíña Urraca e daquela coñecido como “O Emperador”.

Afonso, o que bautizou Baiona, tiña un curmán, tamén rei, este de Castela e Toledo (1158-1214), chamado Alfonso, a quen os historiadores españois numeraron como sucesor parcial de Afonso O Emperador co número oitavo. Mais a orde numérica dos Afonsos viña dos reis de Galicia e non dos de Castela onde non houbera Afonso ningún ata o Emperador. Á morte deste o imperio divídese, o reino de Castela para Sancho III e o de León e Galicia para Fernando II. O fillo deste, o noso Afonso, sería o VIII, pero este numeral outorgáronllo, como dixemos, ao seu curmán o rei de Castela. A cousa xa viña de lonxe, pois xa nas Sete partidas de Afonso X, aparece, o rei de León e Galicia, como IX, aínda que como Afonso e non como Alfonso. Xa daquela o rei sabio tiña máis interese en outorgarse unha lexitimidade que o respecto escrupuloso pola veracidade histórica. Así que non pode haber discusión, Afonso VIII de León e Galicia foi quen mudou o nome de Erizana polo de Baiona; é o que, na historiografía española, numeran como IX.

Ora ben, se o que se pretende é afirmar a existencia continuada dunha realidade política identificada coa España actual e/ou negar a existencia histórica e secular do Reino de Galicia, non estamos máis que ante unha falsificación ideolóxica ou unha desinformación a mantenta.

Afonso reinou 42 anos. Naceu en Zamora o 15 de agosto de 1171; foi coroado o 22 de xaneiro de 1188 e faleceu en Sarria o 23 de setembro de 1230. Está soterrado no Panteón Real da catedral de Compostela á  beira do seu pai, Fernando II, da súa avoa Berenguela e do seu bisavó Raimundo de Borgoña, pai de Afonso Raimundez, coñecido como Afonso VII, O Emperador. A súa nai, Urraca de Portugal, era filla do considerado primeiro rei de Portugal Afonso Henriquez.

Educado por Xoán Ares, protexido polos Traba e pola corte portuguesa onde residía a súa nai tras a anulación do matrimonio co seu pai, tivo moitos problemas tanto para asegurarse o trono, para resistir as presións de portugueses, casteláns e almohades , así como para recuperar un estado en bancarrota. Estas dificultades foinas superando tanto con alianzas matrimoniais ou cos burgueses das cidades e unha política de repoboamento e consolidación das cidades portuarias da Coruña e Baiona.

En 1188, con 17 anos, ao pouco de ser coroado, convocou as Cortes en León, en Santo Isidoro, e recibiu o  clero, con presenza do arcebispo compostelán Pedro Suárez de Deza, e a  nobreza, pero tamén os representantes das cidades. Foron as primeiras Cortes representativas de Europa e do mundo. Poñéndose en plan esaxerado, as primitivas precursoras dun sistema parlamentario, uns anos antes que a famosa Carta Magna de Xoán Sen Terra.  A Unesco recoñeceuno, en 2013, como o testemuño documental máis antigo do sistema parlamentario europeo.

As alianzas matrimoniais foron máis complexas. Primeiro casou, en Guimarães, coa súa curmá en primeiro grao Teresa de Portugal, filla do rei portugués Sancho I e de Dulce de Aragón. A parella eran netos de Afonso Henriquez. O Papa ameazou coa excomuñón, presentou un interdito e tiveron que separarse. Teresa ingresou non convento e foi santificada cincocentos anos despois.

Tentou arranxar as cousas co seu curmán Alfonso de Castela a través do matrimonio  coa filla deste, Berenguela de Castela, curmá en segundo grao. O Papa Celestino III autorizou a unión, pero non o seu sucesor que pretendeu a anulación e, ao non conseguilo, puxo un interdito ameazando con declarar ilexítimos os cinco fillos do matrimonio. Este acabou por ser anulado e Berenguela foi para outro convento. No seu primeiro matrimonio tivera tres fillos, entre eles Sancha e Aldonza, coñecida como Dulce, que herdaron a coroa de León e Galicia. A oposición da nobreza e do clero forzou o pacto entre as dúas esposas, convertidas en monxas, quen pactaron a renuncia das raíñas e que a coroa pasase a Fernando, fillo da segunda esposa, e rei de Castela, que será coñecido como Fernando III O Santo.

A vida amorosa do rei Afonso VIII de León e Galicia debeu ser un sen vivir, non só polas dúas anulacións matrimoniais senón pola restra de fillos ilexítimos que deixou con diversas mulleres. Coñécese un fillo chamado Pedro Afonso de León, non se sabe o nome da nai. Con Inés Íñíguez de Mendoza tivo unha filla; con Aldonça Martínez de Siva, tres; coa nobre galega Estefanía Pérez de Faiam tivo un fillo; seica tivo outro fillo cunha salmantina chamada Maura. A relación máis duradeira, ata a morte en 1230, foi con Teresa Gil de Soverosa, unha nobre portuguesa, coa que tivo catro fillos. Os descendentes levaban como apelidos Afonso de León.

Na súa política de repoboación concedeu multitude de foros, entre outros, en Galicia, os de Tui, Baiona, Lobeira, Ponte Caldelas, Melide, Monforte de Lemos, Sarria, O Burgo de Castro Caldelas, Betanzos ou Triacastela.

Oliveira imaxinouno  turrando dun cabalo algo achaparrado como baixado dos montes da Groba. Agora, como está de moda andar a mover as cousas de sitio, seica, como en Vigo, andan na procura de novo destino para os centos de quilos de bronce.

Mércores, 7 de febreiro de 2018




O discurso de Ortega

José Ortega y Gasset. Óleo de Zuloaga
Ségueme a sorprender a “conllevancia”: Ben saben, aquel termo que acuñou Ortega y Gasset nun celebre discurso pronunciado nas Cortes da República, o 13 de maio de 1932. O motivo, o debate sobre o estatuto de Cataluña. Don José viña, en síntese, a dicir que o problema catalán non tiña solución, “es un problema que no se puede resolver, que sólo se puede conllevar”, porque:  “Llevamos muchos siglos juntos los unos con los otros, dolidamente, no lo discuto; pero eso, el conllevarnos dolidamente, es común destino”.

O que me sorprende non é tanto o fatalismo irracional, o determinismo biolóxico, a incomprensión dialéctica dos procesos sociais, en fin o idealismo do filósofo español, senón que, virado case un século de historia, o nacionalismo español, máis ou menos liberal, máis ou menos progresista, siga coincidindo plenamente co seu pensamento. Aínda peor, pois renunciou á  radical expresión republicana pero non á concepción unitarista do Estado.

O nacionalismo español liberal-progresista foi sempre subalterno a respecto do nacionalismo conservador, católico e autoritario, e nunca comprendeu a necesidade de esgazarse da matriz monárquica para competir co nacional-catolicismo. As dúas veces que o intentou (1873, 1931) fracasou. Por iso o federalismo de inspiración liberal-progresista ou de esquerdas non foi nunca moito máis alá de ser unha pose, un conto de fadas, unha fantástica lenda para engaiolar as periferias.

Pódense ollar con nitidez as mudanzas producidas no nacionalismo vasco dende o carlismo ultracatólico e racista de Arana ata a acción social-cristiá do actual PNV, por non referírmonos á  esquerda abertzale e a súa capacidade para purgar a tráxica traxectoria. Vense claramente as diferenzas entre Cambó e Companys, a quen responde Ortega no seu discurso, ou mesmo entre o Pujol que non quixo repetir os erros de Cambó e a actual concepción de radicalidade democrática europeísta da que fai gala ERC. Ata se poden ollar eses cambios nas mudanzas impresas no nacionalismo galego por Castelao a respecto de Risco ou na vocación popular do galeguismo contemporáneo. Mais no nacionalismo español, ata no progresista, reitéranse os lugares comúns derivados da concepción orteguiana de “conllevarse dolidamente”.

A xeito de exercicio escolar, no discurso de Ortega atopamos:

1.-A cuestión catalá, entendida dende a irracionalidade dun fatalismo irresoluble, dunha pauliña bíblica, dunha alteración de cromosomas, non ten solución posíbel, xa que esta sería inadmisíbel, pois ou ben suporía a desaparición do estado español ou ben unha mutación estrutural que o achegase ás formas confederais. Ningunha das dúas solucións serian asumíbeis nin polas forzas republicanas de antano nin polas progresistas de hogano.

2.- Ignorancia absoluta, cando non desprezo, de Portugal. España identíficase coa unidade peninsular. Di Ortega: “Por eso, de la pluralidad de pueblos dispersos que había en la Península, se ha formado esta España compacta”.

3. O catalán é un nacionalismo particularista. Di Ortega: “un sentimiento de ditono vago, de intensidad variable (...) que se apodera de un pueblo o colectividad y le hace desear ardientemente vivir aparte de los demas pueblos o colectividades”.

4.- Pola contra o nacionalismo das grandes nacións é ben diferente: “Sería completamente falso afirmar que los españoles hemos vivido animados por el afán positivo de no querer ser franceses, de no querer ser ingleses. No; no existía en nosotros ese sentimiento negativo, precisamente porque estábamos poseídos por el formidable afán de ser españoles, de formar una gran nación y disolvernos en ella”. Cataluña é un sentimento, “un quejido incesante”, unha illa de “humanidade arisca”, “obseso por el problema de su soberanía”. Pola contra “España  (é)unha unidade histórica, “radical comunidade de destino”.

5. O particularismo nacionalista é un problema xeral, que: “como lo han conllevado y lo conllevan las naciones en que han existido nacionalismos particularistas, las cuales (...) naciones aquejadas por este mal son en Europa hoy aproximadamente todas, todas menos Francia”. A Europa para a que ollaba don José era moi pequena e mesmo hoxe nin Francia se libra da maldición.

6. Moitos cataláns séntense españois; outros, mesmo sentíndose cataláns, non se senten nacionalistas. Moitos cataláns queren vivir en España poro séntense ameazados: “lo que pasa es que no se atreven a decirlo, que no osan manifestar su discrepancia, porque no hay nada más fácil, faltando, claro está a la veracidad, que esos exacerbados les tachen entonces de anticatalanes”.

7. A independencia catalá é un risco excesivo tanto para o Estado como por: “...que probablemente acabaría (¡quién sabe!) llevándose por delante el régimen”. A república do 31 e o réxime do 78.

8. O que non se pode poñer en cuestión é a soberanía de España. Di o orador: Decía yo que soberanía es la facultad de las últimas decisiones, el poder que crea y anula todos los otros poderes, cualesquiera sean ellos, soberanía, pues significa la voluntad última de una colectividad. E engadía: “No nos presentéis vuestro afán en términos de soberanía, porque entonces no nos entenderemos. Presentadlo, planteadlo en términos de autonomía”. No seu descargo, poderíamos dicir que a ninguén se lle ocorría naqueles tempos falar de conceptos como “soberanías compartidas”, ou cousas semellantes.

9. Como a soberanía ou facultade última de decisión non se pode dividir, e ao haber máis españois que cataláns, estes teñen que aceptar o que diga a maioría e ademais todos teñen dereito á autonomía, o que cincuenta anos despois se chamou “café para todos”. “Porque, no lo dudéis, si a estas horas todas las regiones estuvieran implantando su autonomía, habrían aprendido lo que ésta es y no sentirían esa inquietud, ese recelo, al ver que le era concedida en términos estrictos a Cataluña. Habríamos, pues, reducido el enojo apasionado que hoy hay contra ella en el resto del país y lo habríamos puesto en su justa medida. Por otra parte, Cataluña habría recibido parcial satisfacción, porque quedaría solo, claro está, el resto irreductible de su nacionalismo. Pero ¿cómo quedaría? Aislado; por decirlo así, químicamente puro, sin, sin poder alimentarse de motivos en los cuales la queja tiene razón”.

10. Por suposto di don José “lo que no podemos permitir es que esto se haga con detrimento de la economía española”.

As persoas interesadas poden ler aquí o discurso completo.


Martes, 6 de febreiro de 2018

luns, febreiro 12, 2018

Dúas anécdotas dunha carta

Casa do Sol. Palacio do Conde de Gondomar en Valladolid
Na carta da que falamos estes días de don Diego de Gondomar a Andrés Losada, ademais de reaccionar enrabiado contra o libro de Bernardo de Brito, o futuro Conde non deixa nin de  expresar o seu canso estado de ánimo (“sólo el morir como cristiano y como fidalgo gallego deseo”) nin perde un certo sentido do humor, ese concepto tan difícil de definir no caso galego, cun pouco de retranca irónica, rexouba, sorna, sorriso contido etc.

Coido que non se entende a carta se non a interpretamos como unha defensa a morte da súa clase, da nobreza galega desposuída dos seus solares naturais, convertida, como é o seu caso, en cortesá ou de servizo e que entrevé que o seu papel na corte vai ser, é xa no seu tempo, cada vez máis secundario. Por iso recorre ao recitado de honores, fazañas e servizos da nobreza galaica que representa a Galicia e aos galegos. A defensa desta e dos seus habitantes identifícase co honor da súa casta nobre.

Nese relatorio don Diego bota man de dúas anécdotas. A primeira é unha fazaña reiterada en  tantas e tantas cidades sitiadas. Dende o croissant ou “media lúa” dos panadeiros vieneses que representa a lealdade, resistencia e salvación de cidade ante os turcos ate o coiazo que lle guindaron as mulleres tolosanas, dende a cima do adarve, para fenderlle a testa ao terríbel Simón de Monfort; pasando pola Deu-la-deu Martíns de Monçao  a quen, estando sitiada a vila polas tropas de Castela e sendo o alimento tan escaso, ocorréuselle apañar a pouca fariña que restaba, cocela e, dende a muralla, guindarlles os pans aos sitiadores ; estes coidando que tiñan moitas reservas levantaron o asedio.

Unha historia semellante é a que nos conta don Diego sobre o sitio ao  que os mouros tiñan sometida a  cidade de Lugo. Neste caso foi o gobernador quen, esgotados os alimentos, colleu o último año que lle quedaba e tiróullelo aos musulmáns, xunto cun bolo de pan, por riba da muralla. Di don Diego: “Y porque en Galiçia se llamada el cordero “año”, los descendientes deste cavallero se llaman de Bolaño.”

A segunda anécdota, ten máis contido, xa que reflicte o malestar da nobreza laica co latrocinio a que estaba sometida pola igrexa, polos mosteiros en particular, que se ían quedando coas súa terras. Unha nobreza de antigo poder, señores naturais do reino por verdadeiro dereito de xentes, por memoria e antiquísima posesión e sucesión de herdanza e non por papeis ou títulos gañados nas instancias civís.

Exemplifica ese malestar no preito que lle puxo o convento de Montederramo ao señor de Maceda Xoán de Novoa : “por ciertas tierras, diçiendo que eran comprhendidas en la conçesión de un previlegio que tenía el monasterio; y viéndosse el pleito en la Chancellaría de Valladolid, en tiempo del Emperador, halláronse a la vista en los estrados el abad y Juan de Noboa, y dixo el abad al presidente que mandasse a Juan de Noboa que mostrasse el título que tenía para aquellas tierras que poseía. El Juan de Noboa le respondió con gran cólera: “Y eu qué título ey de mostrar mais que averlas erdado de meu pay, e meu pay de meu avó, e meu avó de nossos antepassados, que as posseeron desde que o mundo foi mundo; e vos em san Bernardo, que era de França, e a puta que os pareu ¿qué tendes que ver coa minha fazenda per uns poucos de papés derrocadeiros que prezentáes?”.


Venres, 12 de xaneiro de 2018

sábado, febreiro 10, 2018

Unha pipa de whisky e unha historia de éxito

Pon Varufakis na autobiografía política que vén de publicar (Comportarse como adultos, Deusto, 2017) un exemplo que considero maxistral para entender o que é o capitalismo financeiro que ameaza con empobrecer o  99% da poboación e deixar o  1% repartíndose inmensas riquezas xeradas cos improdutivos artificios que demos en denominar “enxeñerías financeiras”.

O libro, cun aquel de axuste de contas comprensiblemente humano do ex ministro de finanzas grego, ten un atrevemento iluminador; o incumprimento dun consello que lle deron na metade do seu breve mandato. Máis ou menos sería así. Tes que escoller, podes ver as cousas desde dentro ou desde fóra. Se escolles quedar fóra podes dicir o que queiras; aos que están dentro elles igual. Se estas dentro sabes que podes chegar aos sitios onde se poden facer realidade as túas ideas; os que teñen poder, escoitarante. Mais para estar dentro tes que aceptar unha lei que non se pode romper: non criticar endexamais os que tamén están dentro. O que non se pode é estar dentro e fóra como recomendan os antropólogos de campo para coñecer o funcionamento das tribos. O gran valor do libro de Varufakis é coñecer de primeira man como funcionan os de dentro.

Comentáballes o do exemplo ilustrador. O conto resumido é. Dous homes, Art e Cohn, coidaron que algo tiñan que facer para saír da miseria. Convenceron o  taberneiro para que lles prestase unha pipa de whisky. O plan consistía e facela rodar ata a aldea do lado onde estaban de festa e vender o licor por copas. Cansos de empurrar o barril tomaron un descanso á beira dun carballo. Art remexendo nos petos esburatados topou unha moeda e díxolle: escoita Cohn, se che dou a moeda podo beber un vaso de whisky? O colega respondeu: home  claro!; mentres gardaba o euro no peto.

Ao pouco Cohn decatouse de que agora era el o que tiña o diñeiro no bulso. Matinou e díxolle: escoita Art, ti que pensas? Se che dou a moeda eu tamén podo tomar un vaso de whisky? Home claro, respondeu Art, desexoso de recuperar a súa moeda. O conto remata co euro cambiando de mans, con risada baixo o carballo ata ficar durmidos e a pipa baleira aos pés dos dous colegas e estes debéndolle o seu evaporado contido ao taberneiro. A historia dun fracaso.

Ora ben, se na vez de Art e Cohn se chamasen con dous imaxinarios nomes de bancos, por exemplo, di Varufakis: Aris e Zorba, podería acontecer a seguinte historia de éxito.  Resúmoa apresurado: O BCE concede aos dous bancos en bancarrota uns pagarés nominais de 5.200 millóns, non é máis que papel porque os bancos están quebrados e non teñen fondos. Aris e Zorba, van cos pagarés ante o ministro de Finanzas que lle pon un  cuño dun estado, tamén en quebra técnica. Aris e Zorba  diríxense ao Banco Central de Grecia, sucursal do BCE que lle deu os papeis, a fin de empregalos como avais de novos préstamos. O Eurogrupo dálle permiso ao BCE, que llo dá ao Banco Central grego, para aceptar os pagarés como avais para un préstamo en diñeiro real por valor do 70% do valor nominal dos pagarés, (algo máis de 3.500 millóns de euros).

O BCE e o Eurogrupo autorizan o ministerio de Finanzas grego a emitir letras do Tesouro  por un valor nominal de 3.500 millóns de euros; pagarés emitidos por un estado quebrado e que ninguén no seu xuízo vai mercar. Daquela, os banqueiros, Aris e Zorba, colleron os 3.500 euros reais que lle emprestou o Banco Central de Grecia, que os recibira do BCE, a cambio dos seus pagarés sen valor, e  empréganos en mercar letras do estado por esa cantidade, é dicir pagarés sen valor dun estado quebrado. Daquela o estado grego cos 3.500 euros reais devolveu parte da débeda que tiña co Banco Central Europeo.

Comportémonos como adultos, seica dixo nunha ocasión Cristine Lagarde nunha tensa reunión.

Luns, 5 de febreiro de 2018