luns, maio 21, 2018





Para as persoas que anden  por Compostela ou poidan achegarse recomendo a presentación  de Xaque a Jacobusland. O xadrez e o libro dos viquingos en Galicia de Pablo Culebras, o 24 de maio ás 19.30h na libraría Couceiro, acompañado por Justo Beramendi e Anselmo López Carreira.

Un filme convertido en novela e os vellos bailaríns


Tiñamos preparada, para o remate de maio, unha viaxe, sen programa nin dirección, pola Provenza. Ollar o florecer da lavanda era a difusa proposta. Non sei se chegariamos ata Aubagne ou ficariamos prendidos nos innumerábeis e fermosos enguedellos destas terras. En calquera caso non iremos por mor dun contratempo de saúde do amigo “chauffer”. Fica adiada para a volta do verán coa esperanza de ollar aínda os campos inzados de entretecidos malvas, azuis e lilas sobre a sufrida garriga. Sexa ou non, a atención está na mellora do amigo con quen importa a viaxe e non o destino.


As esaxeradas panoplias informáticas  que permiten ver películas cando a un lle peta ou ler libros cando lle cadra, poden levarte como unha guía, como un destino fatal a casualidades sorprendentes, inagardadas. Pasoume ese outro día cun filme co que estiven dubidando. Animoume a ollalo a idea viaxeira adiada e o agradable recordo do seu director, Claude Berri, pois o seu Xerminal,  foi reiteradamente visitado na compaña do meu alumnado de Historia do Mundo Contemporáneo.

Superei  unha certa reticencia pola lonxitude da metraxe, 240 minutos, ao repasar  a nómina actoral: Yves Montad, Daniel Auteuil , Gerard Depardieu e Emmanuelle Béart. Os dous primeiros nas dúas partes nas que se divide o filme; os outros en cadansúa. A primeira, unha maldade rural, Jean de Florette (El manantial de las colinas, na versión en español). A segunda, unha vinganza agardada e unha traxedia aldeá na Provenza dos vinte do pasado século, Manon des sources; a versión española é tan explícita no seu  título que non só estraga o segredo intuído senón que roza a vulgaridade: La venganza de Manon.

Souben así tanto de Marcel Pagnon, un cineasta e escritor francés, membro da Academia, que alí conserva un certo “aquel”, como dunha curiosidade ou rareza, cando menos para mín. Decateime de que ao revés do que acostuma ser, primeiro foi o cine e despois a literatura. Todos coñecemos grandes, malas ou pésimas novelas que mutaron en magnificos, pasábeis ou pésimos filmes. Mais neste caso foi primeiro o guión transformado en imaxes e despois a elaboración novelada da historia.

Marcel Pagnol
Resulta que Pagnol, un home da garriga provenzal: “Je suis né dans la ville d'Aubagne, sous le Garlaban couronné de chèvres, au temps des derniers chevriers”, dirixiu primeiro os filmes, en 1952, cos títulos de Manon des sources e Ugolin. Abandonadas as súas exitosas actividades cinematográficas virou a novelista, en exclusiva, e dez anos despois publicou L´eau des collines, dividido nas dúas partes das que falamos: Jean de Florette e Manon des surces e sobre as que Claude Berri argallou as súas narracións fílmicas.

Pagnol comezou sendo un importante home de teatro e  foi un dos grandes impulsores da industria cinematográfica francesa, tanto no período de entreguerras como nos anos cincuenta. Descoñecía eu a forza industrial do cinema francés daquel tempo e entendía que a existencia, nos  actuais, da importante industria audiovisual gala era só o resultado da resistencia férrea de  Jack Lang, varias veces Ministro de Cultura baixo a presidencia de François Mitterrand, á apisoadora cultural norteamericana.

Cando as negociacións da coñecida como Rolda Uruguai, comezaron en Punta del Este en 1986 e remataron en Marrakech en 1993, que se concretaron no que hoxe coñecemos como Organización Mundial do Comercio (OMC), Lang, ministro daquela, resistiu o que puido e Francia tardou en sumarse ao acordo. Ademais dos acordos sobre a circulación monetaria debatéronse, con intensidade, cuestións referidas á propiedade intelectual.

Contan que nunha daquelas negociacións, ante a insistencia francesa en manter un 50% da cota de pantalla para as producións europeas, o representante norteamericano recomendoulle ao negociador francés que se dedicasen a facer queixos como sabían e lles deixasen a eles facer as películas que tamén tiñan demostrado que o sabían facer. Lang fixo despois algún comentario nos termos de que o queixo vai ao estómago e as imaxes ao cerebro, ou cousa semellante. Os americanos, como xa lle advertía Nebrija á  moi esclarecida raíña Isabel A Católica, ben sabían que o proxecto imperial se fundamenta na cultura e sostense con canóns.

O caso é que as iniciativas de Pagnol e a afouteza de Lang poden explicar a fortaleza actual da cinematografía francesa cando, por exemplo, a italiana, brillante en nomes (os neorrealistas, Fellini, Visconti, Bertolucci...), languidece.

O díptico de Berri ten evidentes limitacións, pero adianta o discurso visual que brillará en Xerminal, e acerta de cheo ao brindarnos unha ollada descrida sobre a vida rural en Francia, na Provenza de terra avermellada, no mundo do que Pagnol  tira unha historia, pois está seguro de  qu'une œuvre locale, mais profondément sincère et authentique peut parfois prendre place dans le patrimoine littéraire d'un pays et plaire dans le monde entier”.

Berri atina ofrecéndonos una epopea da avaricia, da hipocrisía, da envexa, do odio, da vinganza, do amor, da fe, da redención, da exclusión... de sentimentos universais enxertados nun territorio concreto, sen condescendencia nin cos personaxes que os encarnan nin coa sociedade rural que os protexe e agocha. Os Souberyan conspiran, maquinan, intrigan para quedarse coas terras herdadas por Jean de Florette, un inocente urbanita trasladado a un inexistente e idílico mundo rural, tras a morte, fortuíta ou non tanto, do propietario. Agochan como raposos a fonte de auga sen importarlle que a insensatez de Jean o arrastre á  propia morte, fortuíta ou non tanto, provocando a ruína familiar co único fin de ficar coa herdade para enriquecerse e, sobre todo,  para engrandecer aos Soubeyran. O desprezo de Manon arrastrará a Ugolin a amosarse como é, un pobre home manexado polo tío,  le Papet. O segredo que a este lle descubrirán converterao nun morto vivinte que deambula polo cemiterio onde se extinguirán, con el, os Soubeyran. Un remate de folletín decimonónico que Berri sabe resolver con contención, sen que unha soa lágrima se deslice pola face cuarteada e reseca, como a terra provenzal, de Papet.

Yves Montand (César, le Papet) e Daniel Auteil (Ugolin)
O filme supera limitacións coas magnificas interpretacións de Yves Montand (César, le Papet) e Daniel Auteil (Ugolin); o avaricioso vello e o sobriño parvioco. Cada un ten os seus momentos de especial brillantez. Ugolin, cando vive, no seu amor apaixonado, o desprezo vingativo de Manon, e César cando descobre o que non sabía da súa propia vida.

As ideas asócianse cando a un lle veñen a conto. A min pasoume co díptico de Berri e as dúas entregas do Novecento, de Bertolucci. Hai xusto dez anos de diferenza; a do italiano é máis vella. A asociación estableceuse  non só polos escenarios rurais, ben diferentes por outra banda: gorentosa e farturenta a Toscana; agreste, basta e ruda a provenzal. Nin sequera polos tons terrosos, avermellados e ferrosos  e a luz nítida da fotografía de Bruno Nuytten ou polos ocres toscanos e os filtros amarelos de Vittorio Storaro, senón sobre todo polos dous vellos bailaríns.

Yves Montand interpreta como se estivese sobre o estrado do Olimpia cantando Les feuilles mortes, como se na vez de ter a cámara diante tivese o patio de butacas a rebordar, móvese como un “chansonier”, como un amante que agarda a parella de baile para danzar a última peza da súa vida. Burt Lancaster faino como se volvese á  xuventude de acróbata, de ximnasta, de espadachín gabeando polas enxarcias dun barco pirata ou de bailarín nunha coreografía de Broadway. A vida foi máis xenerosa co americano,  aínda viviu anos, pero a caracterización de vello na película de Bertolucci achégao ao Montand que falecería cinco anos despois de rematar a filmación desta historia local, como diría Pagnol, que acadou o seu lugar no patrimonio literario dun país e mesmo no do mundo enteiro. Na miña particular sinapse, os dous vellos galáns uniran estes dous dípticos fílmicos.

Le Garlaban
Cando viaxemos á Provenza proporeilles aos meus amigos o de achegarnos a Aubagne, ollar a casa natal de Marcel Pagnol e o macizo de Le Garlaban, mais sempre pensando que tanto dá, pois o que importa é a viaxe e non o destino.

Sábado, 19 de maio de 2018








venres, maio 18, 2018

E ti que pensas dos españois?*


“Distingo (...) los buenos españoles de los malos, y no se crea que es mi intención confundir el criminal con el inocente; aunque por otra parte es positivo que todos los que han venido a América con ideas de mando y autoridad, han sido unos tiranos, ingratos y desconocidos; lo que nos sirve de lección, para que los recibamos siempre con la más severa circunspección.” Así se expresaba Francisco de Miranda  o 5 de xullo de 1811 no Congreso Constituínte de Venezuela que declarou a Independencia. Van alá  máis de douscentos anos.

O líder americano non foi tan despectivo  como Cánovas del Castillo. Segundo se di, cando  Manuel Alonso Martínez, presidente da comisión redactora da Constitución de 1876, lle transmitiu que non atinaban co xeito de definir aos que eran españois, o presidente do consello de ministros espetoulle: “Pongan ustedes que aquellos que no pueden ser otra cosa”. Don Antonio era raposo fino e foise relevando con Sagasta na condución dos restos imperiais cara ao chamado desastre de 1892. Fraga intentouno patrimonializar cando se cría destinado a ser o reformador do franquismo, e o ínclito José María Aznar pretendeuno elevar aos altares patrios.

Aquela Constitución, a máis duradeira das españolas, e paréceme que vai seguilo sendo, definía os españois como aqueles nacidos neste territorio (incluídas as chamadas provincias de ultramar), os fillos de pai ou nai española, os estranxeiros naturalizados e, aquí debería vir a chanza canoviana, “los que sin ella hayan ganado vecindad en cualquier pueblo de la Monarquía”. As constitucións posteriores, a republicana e a actual, deixaron a cousa nunha referencia ao que estableza a lei.

Andan os medios de comunicación, e os políticos, enleados en profundas reflexións ante a insondable cuestión presentada por Domenech, o portavoz dos comúns e delegado territorial de Podemos no Principado; cando lle preguntou ao presidente “en custodia” Torra que pensa dos cataláns que se senten españois?. A tal “questiuncula” sumouse con lostregante rapidez a alcaldesa de Barcelona e con ela “tutti quanti” teñen gañas de amosarse como máis patriotas españois que ninguén. O interrogante semella máis o resultado dunha estratexia madrileña que dunha práctica socrática. O caso é darlle ao presidente formal da Generalitat, máis ben xefe do goberno, xestado en prolongado parto e ameazado con non moi duradeira data de caducidade ben por misión cumprida ou  encarceramento preventivo. Andan os preocupados por gobernar España con xogos de patriotas bailando ao son dos cidadáns extremos. Os comúns aceptan un papel subsidiario en Cataluña e pretenden presentarse como o posibilismo de esquerdas en Madrid. Caneíños en curto que non resolven nada; para iso precísanse políticos e intelectuais dos que non hai.

Sóame un retrouso musicado “o sentimento é libre”. E non vai ser. Que se pensa dos cataláns que se senten españois? Que se pensa dos cataláns que non se senten españois?. Un quixera agardar que non se pensase nada, simplemente se respectasen eses sentimentos. Cada un sente o que sente e o que quere sentir. Cando os deputados de Cs non cantan Els Segadores en sede Parlamentaria, será porque non senten o himno nacional catalán, porque non se senten cataláns. Son tan libres como cando os xogadores rusos respectan en silencio os acordes do himno monárquico español. Outra cousa é que os cataláns,  polo menos cando ían á  mili, tiñan que cantar os himnos patrios ou que os rusos obrigasen os españois a entoar o  canto estepario.

E se os chíos do xefe do goberno, que o presidente está en Berlín, lexitimado pola sinatura da súa maxestade e do presidente do goberno español en diario oficial, poden ser de maior ou menor gusto, ao igual que algúns dos seus artigos, máis que dicir dos inflamados discursos patrioteiros emitidos por radios e televisións (mesmo con petición de bombardeos) ou dos iracundos artigos de prensa entre os que salientan as firmas locais de Barreiro Rivas e Blanco Valdés.

 A solución dos conflitos políticos atópase no territorio da democracia e non no espazo da sentimentalidade. E Torra, por non sentirse español, por sentirse catalán e por coidar que a alternativa para o seu país a estas alturas é a independencia, non é nin xenófobo, nin supremacista. Iso sería impoñerlle a quen non queira ser español que se sinta español, como pode pretender a actual constitución.

Por certo, Estat Català, un partido co que parece que expresou a súa identificación Torra e polo que se sataniza, tiña, en 1936, como secretario xeral a Joan Cornudella, quen nos anos corenta formou o Front Nacional Català, o primeiro partido independentista baixo o franquismo, e terminaría sendo deputado no Parlament nas bancadas do PSC. Aínda máis, de Estat Català, xa nos anos trinta, escindiuse un grupo Estat-Català-Partit Català Proletari, un dos grupos fundadores do PSUC, o partido dos comunistas cataláns, que anos despois promoverían Iniciativa por Cataluña que hoxe forma parte de En Comú-Podem que fala por boca do historiador Xabi Domenech autor da “questiuncula”. En fin, as voltas que dá a vida. Pola súa banda  Torra é identificado tamén con Acció Catalana, un partido que poderíamos encadrar na esquerda liberal e que formou parte das candidatura da Fronte Popular en febreiro do 36.

En fin, descoñezo as publicacións de Torra, xestor empresarial, editor, xestor cultural..., non podo opinar, pero todo semella unha operación de derribo para ver de mandalo a Estremera.

Volvo recuar; 1863; cento cincenta anos: “Ben din que todo neste mundo está compensado, e ven así a sofrir España dunha nación veciña que sempre a ofendéu a mesma inxusticia que ela aínda máis culpable, comete cunha provincia homillada de que nunca se acorda, como non sexa para homilla-la aínda máis. Moito sinto a inxustizas con que nos favorecen os franceses, pro neste momento casi lles estou agradecida, pois que me proporcionan un medio de facerlle máis palpabre a España a inxusticia que ela á súa vez connosco comete”. Isto está no prologo de Cantares Gallegos , Mais adiante na composición 29, A Gaita Gallega, a IV estrofa di: “Pobre Galicia,non debes/ chamarte nunca española,/que España de ti se olvida.../.

A nosa Rosalía debía ser tamén unha supremacista como Torra ou quizais era simplemente unha chorona por  galega, pobre, infeliz y sucia...

·        Publicado en A Nova Peneira, maio 2018

mércores, maio 02, 2018

Biografías de nación



O próximo venres 11 de maio, as 8 da tarde na Libraida de Gondomar estaremos acompañando a Emilio X. Ínsua e Xurxo Martínez falando da Común temos a patria, a biografía dos irmáns Antón e Ramón Villar Ponte