Entre farsa e traxedia. A “tournée” galega de Calvo Sotelo e José Antonio

 

        Folla voandeira repartida en Lugo

    Recapitulemos. O 28 de xaneiro de 1930 Miguel Primo de Rivera dimite entre múltiples presións; falecerá seis semanas despois. Berenguer e Aznar presidirán os gobernos dunha monarquía en descrédito. Foi, nos dicires populares, a “dictablanda”. Pretendían o imposíbel, retornar  a unha “normalidade constitucional” que Primo e Alfonso XIII liquidaran en 1923. Non souberon que facer, non convocaron constituíntes, como pedía a oposición republicana e a dos “monárquicos sen rei”, porque non tiñan partidos nos que apoiarse. O da ditadura, reconvertido en Unión Monárquica Nacional (UMN), non só non lles prestou auxilio senón que pretendeu ocupar ese espazo ante unhas hipotéticas eleccións que non se convocaron ata abril de 1931, e foron municipais.

    Á fronte da reconvertida UP púxose un triunvirato formado polo conde de Guadalahorce, un enxeñeiro, ministro de Primo; o célebre cerebro do goberno da ditadura, o tudense Calvo Sotelo, e o ínclito avogado José Antonio, ao que movía a defensa do luxado honor paterno.

Despois de asinarse o Pacto de San Sebastián (17/8/1930) lanzaron unha intensa campaña propagandística. Comezaron a “tournée” polo noroeste; coidaban que a terra natal de Calvo lles ía ser propicia, co apoio de determinados medios (El Ideal Gallego, La Región). O arrinque foi en Noia. Recibíronos cunhas follas que non foron do agrado de Calvo e este desbocouse, entrou ao trapo e parte do público contestoulle con chanzas. Algúns asistentes pediron que falara José Antonio, pero non o fixo aducindo que estaba afónico.

Guadalahorece, Calvo Sotelo e Primo 
na rúa Real da Coruña (Ideal Gallego)

    A xira batía cada día con incidentes: piñeiros atravesados na estrada, mozos con pancartas, pelexas de rúa na que interviñan os propios oradores, asubíos enxordecedores, carteis pendurados dos balcóns.... A medida que a tournée avanzaba, a tensión ía en aumento, tanto pola situación social e incerteza política como pola resposta dos republicanos e dos centros obreiros das localidades, pero, en especial, pola actitude provocadora dos “upetistas” reconvertidos. As persoas concentradas á entrada e saída de mitins e banquetes ían en aumento, agora armadas de sonoros chifres, presadas de patacóns, gorxas poderosas, folletos abundantes, algún que outro coio e moitos bastóns.

    Non podemos deternos en detalle. Os incidentes empezaron a tomar unha dimensión ameazadora na Coruña; labazadas por todos os lados e varios feridos, aínda que non de moita consideración. En Ourense houbo boas agarradas. Onde se descontrolou foi en Lugo. Despois da tensión das xornadas anteriores, a comitiva agardou tres horas nas aforas da cidade para ver se a moita xente concentrada diante do hotel Méndez Núñez e na rúa da Raíña se cansaba. Por fin decidíronse. Os coches do séquito tiveron que pasar entre o xentío que os apupaba. Ao de Calvo caeulle un bastonada que lle escachou o parabrisas, algunhas informacións din que el mesmo levou outra no lombo ao saír o coche. Enrabiado, di El Pueblo Gallego, tirou de pistola para facer uso dela contra o coro de “faz tabernaria”, como lle chamou en Ourense, pero os seus propios colegas se lle botaron enriba para impedirllo. Os asubíos, berros e croiazos foron en aumento, as cristaleiras do café escachadas, as vidreiras do hotel esnaquizadas. Na turbamulta alguén disparou, seica un garda de Seguridade, din que soaron máis de cen disparos. A José Traseira, cabo do cuartel de recrutas de Lugo, unha bala atravesoulle as dúas pernas, e a José Silvosa Blanco un balazo na coxa partiulle o fémur; outro fracturoulle un dedo a Ramón Lugilde Ríos. Houbo tamén catro gardas de Seguridade con feridas leves. O despregue da Garda Civil, a pé e a cabalo, non amainou os ánimos. Un rapaz de doce anos, vendedor de El Pueblo Gallego, Manuel Carreira, ficou ben magoado nun pé; outro tiro partiulle a tibia a Ángel Fernández Martínez, un mozo de Friol de 22 anos, e os feridos polos golpes de sabre dos gardas foron moitos. Os comercios pecharon de inmediato, o centro obreiro chamou a abandonar o traballo e a masa enrabiada pretendeu entrar no hotel. Dúas horas despois, Calvo, Primo e os seus acompañantes, por orden do gobernador, abandonaron o hotel protexidos por un tenente da garda civil. Os coches a lume de carozo non pararon ata Tapia. Alí, seica, os seus ocupantes se fixeron pasar por contratistas de obras.

Primo de Rivera en Ribadavia (Idela Gallego)

    O semanario Progreso de Pontevedra titulaba “Galicia mató a la UMN”. O artigo (6/9/1930), asinado por José Carbonell Alsina, cualificaba a excursión política como “imprudente”. Ao inicio da mesma (29/8/1930), en El Pueblo, Ramón Vilar Ponte consideraba a viaxe como unha provocación á que cumpría contestar, pois: “Faise preciso que (...) o nome de Galiza apareza ben situado pola actitude resolta, firme e contundente de todol-os que nos chamamos bos galegos”. Despois de axustarlle as contas a Calvo, conclúe: “Compre agora que a Galiza, por medio dos seus escolleitos lle faiga decatarse ao Calvo de qu´eisiste, que vive, que n-ela aínda hai azos de abondo para non tolerare a descarada actuación dos desleigados”.

Publicado en Nós diario 12 de marzo de 2022

 

Onte día redondo

 

    Onte na Mini, na Fonte de Zeta de Baiona, foi un día redondo derredor de Xavier R. Baixeras e a súa lectura poética; con Xosé María Álvarez Cáccamo como mantedor e organizador destas “Lecturas” e coas imaxes que só Manuel Forcadela, o de animo paciente, podería deixarnos para gozar con máis tino cando o desexemos. A tarde alongouse sobre os manteis e aos manxares que Roi ía sazonando, libacións de zumes ben fermentados e amenas conversas. 

Déixovos o agasallo da gravación de Forcadela.

https://youtu.be/4GWSM8qpwlc

 

Nova “Lectura poética” en “A Mini” con Xavier R. Baixeras

        

Xavier R. Baixeras

Amigos e amigas

    Nesta cuarta xeira das “Lecturas poéticas” imos procurar arrexuntar aínda máis poesía e gastronomía, e quen mellor para facelo que un consumado e recoñecido poeta e gastrónomo como Xavier R. Baixeras. Da primeira faceta só salientar a súa longa traxectoria poética, dende os primeiros anos oitenta do pasado século, con múltiples libros e numerosos premios; da segunda chéganos con citar o seu monumental Dicionario da comida galega: Do abadexo á zorza.

    O tamén tradutor e ensaísta, achegaranos algunhas dos súas últimas creacións poéticas e sabendo das súas afeccións gastronómicas seguro que atopará o xeito de acercarse ás formas mais tradicionais da comida baionesa.

    Esta cuarta “Lectura poética” (coordinadas polo poeta Xosé María Álvarez Cáccamo), será o sábado 26 de marzo e comezará ás 12.30, cunha duración aproximada de 45 minutos.

    As intervencións poéticas están pensadas para celebrarse no exterior, o pé mesmo da Fonte de Zeta, pero como non sempre os deuses do tempo acompañan, no caso de ser preciso poderemos resgardarnos no interior da taparía.

    Graciñas

    Nota: De ter interese en compartir mesa e mantel co Xavier Baixeras podedes facer a reserva no 646 74 93 28 ou en resposta este post.

Co meu agradecemento

    Déixovos a entrevista que me fixo Cilia Torna no Nós de hoxe sobre o meu novo libro editado por Laiovento O terror nas Tebras e outras catas na memoria na que se adiantan os temas que se tratan nesta media ducia de traballos que aínda tamén se fala do Val de Miñor, achegámonos tamén a Tomiño e o Baixo Miño, ao campo de concentración de Oia e a Mos da Louriña. Moi agradecido Cilia Torna.

https://www.nosdiario.gal/articulo/cultura/represion-baixo-mino-foi-brutal/20220321221052139584.html

Catas na memoria en Nigrán

     Antón Seoane

Psiquiatra e músico

 

 

De esquerda a dereita, Juan González, Rosa Pascual, Carlos Méixome e Antón Seoane

    Empregábase para diagnosticar e detectar no paciente a relación entre razón, desvarío e suxestión. Coñecése como test de Rochard. Son láminas en branco e negro, con formas un tanto caóticas, quizais humanas,  xeométricas ou zoomorfas; agás unha mancha vermella colocada ao chou. Observando a reacción detectabamos o chamado  “impacto ao vermello”, a sensibilidade da persoa para ficar engaiolada pola mancha, atrapada nunha especie de hipnotismo ou schok emocional.

    Vivimos tempos nos que prima o hipnotizante embarullando a que debía ser resposta lúcida e organizada ao preocupante, o fondo branco e negro.

    Cando naceu a era dixital, a industria de Hollywood saíu en defensa dos seus clásicos: non se debían tocar, non se debían maquillar, nin colorear; ao facelo, alterábase significativamente a súa historia. Coidamos que nos gustan aquelas películas porque satisfán a nostalxia, mais,  ao mellor, gústannos porque a súa estética, representada na esencia da paleta branca e negra, non engana;  só precisan dúas tonalidades para narrar unha historia. Velaí o paradigma do “Guernica” de Picasso, sen a mínima concesión cromática que mitigue a dor que representa.

    No noso imaxinario non acae a representación dun campo de exterminio cun floreado xardín; a verdade da súa historia só se pode transmitir coas cores antagónicas.  Camiño da cámara de gas, non se debe distraer a conciencia cun atractivo feixe de margaridas. Na súa cor orixinal, as reportaxes sobre a Alemaña nazi abafan cun mundo colorista de bandeiras vermellas coa cruz gamada e xente ensimesmada nun permanente parque temático no que convivían Wagner, a Gestapo e un tipo ridículo, bicando cativos alourados, namentres dirixía o exterminio. A florida postal era só un efecto óptico; a realidade era en branco e negro.

    Tempos confusos, nos que o onte e o agora se dan unha estraña aperta. Maquíllase o que se di, o que se oculta, o que se insulta; vémolo nas actitudes da extrema dereita española,  pero, todo desprende o tufo oculto do branco e negro. O dogma a galope, fanático, os bos radicalmente bos, puros de tanta pura e rancia inquisición; España, una, grande y libre, todo a galope. A intransixencia coma estandarte, a fachenda, notoria e pública, do desprezo de clase e o rexeitamento a calquera conquista social; ata a máis recente, como a regulación da eutanasia. Maquíllanse as ideas, as actitudes e as palabras. Difícil calcular o peso real de calquera delas, cando pesa máis a policromía que as envolve. A mensaxe como trampantollo.

    O croma é o fondo que permite o cine de ciencia-ficción. Todos vivimos sobre ese fondo pararreal, que permite un falso empoderamento individual. Como se puxo de manifesto en recentes eleccións, chegamos a crer que a palabra liberdade tiña unha significación real e certa, cando, en verdade, a charlatanería demostrou o seu desgaste, asociándoa ao slogan escravista, paradigma da alienación actual: merca, faino, divírtete onde, como e cando queiras.

    A maquillaxe, como propaganda, é efectiva, ostentosa e impúdica, obtendo a paradoxal empatía, os parabéns, dos escravos, convencidos para transitar a senda dos amos. Vivimos tempos perversos, de camuflaxe, nos que é preciso afondar no que se esconde trás a algarabía.

    Nos anos trinta do século XX, mulleres e homes, moitos do Valmiñor, xente común, mestres, médicos, panadeiros de Gondomar, mariñeiros de Baiona, parroquias, como a de Priegue, solidaria, sinala Carlos, loitaron por lograr o que agora non sabemos protexer. Coa República chegaba o principio da liberdade, dignidade e do ben común. A eles custoulles, en moitos casos, o que escribía o poeta: “a morte en cada casa”.

    Libros precisos e necesarios no que as verbas recuperan o seu verdadeiro significado: inxustiza, terror, persecución, desprezo, asañamento, odio de clase sempre, puritanismo relixioso, humillación, pero, tamén, liberdade, dignidade, heroísmo, legalidade, espírito solidario. Verbas rescatadas en Catas na Memoria da banalización na que algunhas delas semellan convalecer. O mal perverte a verdade; imprescindible ben.

    Tanto tempo transcorrido, tanta mancha vermella derramada, “Uma gota rubra sobre a calçada cai”, cantaba X. Afonso, tanto descaro, arbitrariedade e desigualdade social e seguimos vítimas do que Franco deixaba ben claro, recollido en Catas na Memoria: “La reconquista del territorio es el medio, la redención de los habitantes, el fin”. Diriamos, a capitulación das conciencias, paso necesario para o fin real: desbaratar, mudar calquera pequena conquista do modelo público, solidario, sometido o afán dun capital especulativo e cobizoso. Tanto é o roubado: banca, eléctricas, tecnolóxicas, privatización sanitaria, educativa, etc, que, nalgúns casos,  o divertimento da conquista do espazo pretende dar sentido a tanta rapina acumulada, como demostran os neoastronautas “pijos”.

    Semella que todo é banal, unha bagatela. As palabras que rescata Carlos axudan a transitar a  época actual, na que o sufrimento, a loita e a morte daquelas mulleres e homes  miñoráns semella que fora de balde. Quizais non estamos á altura, precisando unha reflexión, unha explicación colectiva,  pero, cómpre outra cata na memoria recente.

    Namentres, como na película, o tempo pasa.

    Nigrán, 11 de xuño de 2021

 

"Catas na memoria" en Vigo

Xa leva un ano trouleando pola librarías e nas presentacións. Refírome as miñas Catas na   memoria (Laiovento, 2021), agora a mesma editorial acolleu O terror nas Tebras e outras catas na memoria que comeza a dar os seus primeiros pasos achegándose ás librarías. Nas  moitas   presentacións das Catas na memoria arroupáronme amigas e amigos aos que lle estarei   agradecido para sempre. Entre elas houbo dúas persoas, amigas de longo percorrido, Rosa   Pascual e Antón   Seoane, que achegaron o seu texto escrito. Agora reléndoos  acordo que ben merece a pena que non fiquen esquecidos na gabeta e recupéroos para o Pé do Galiñeiro. Vai  agora o de Rosa e no seguinte post o de Antón. Graciñas aos dous.

Presentación de Catas na memoria en Vigo

 Rosa Pascual Abal

Catedrática de Xeografía e Historia

De esquerda a dereita: Xosé María Álvarez Cáccamo, Rosa Pascual, Carlos Méixome e Telmo Comesaña.

    Os libros teñen a súa xenealoxía, nacen das experiencias persoais, dos intereses, dos compromisos, das achegas e tamén das perdas dos seus autores, en certa forma sempre están relacionados coa súa biografía. Eu percorrín con Carlos unha parte da súa traxectoria e comezarei referíndome  a ese camiño que, na miña opinión, forma parte da xenealoxía deste libro e doutros que virán.

    Carlos e eu fomos durante anos profesores de historia no IES Escolas Proval de Nigrán. Eramos deses profes que cren na importancia e no valor da educación, pensabamos que a través do estudo da historia e do patrimonio da contorna o alumnado descubriría as súas raíces, o valor do patrimonio tanto material como inmaterial e desenvolvería a responsabilidade sobre a súa conservación e difusión. Non é pouca cousa. Unha parte  do programa referíase á ditadura franquista e a súa repercusión no noso Val.

    Esta orientación pedagóxica fixo que fosen actividades habituais pequenas investigacións, exercicios de historia oral e sobre todo as saídas pedagóxicas á contorna. Estas prácticas conectábannos co camiño que abriran anos antes os mestres republicanos cuxa memoria honramos.

    Neses anos, un pequeno grupo fundamos o Instituto de Estudos Miñoráns do que Carlos foi o principal impulsor, ao que lle dedicou varios anos da súa vida, contando coa colaboración xenerosa e desinteresada de moitas persoas do Val. O IEM puxo a nosa comarca nun lugar destacado da cultura galega, impulsou investigacións sobre variedade de temas e creou un importante arquivo. No referido á memoria histórica, fíxose un gran traballo de recollida de documentación e testemuñas orais, de organización de homenaxes e apertura de fosas.

    Detrás deste libro hai anos de investigación seria e rigorosa en arquivos, rexistros orais e outras fontes documentais privadas e públicas, ademais do apoio bibliográfico, aínda escaso, sobre o tema. Todo o que se di apóiase en evidencia primaria de época, que é o que diferenza un libro de historia dunha historieta, e nel enfróntase o relato falseado da historia que se creou durante a guerra, se consolidou e impuxo durante a ditadura e chega ata hoxe.

    O franquismo na procura da súa autolexitimación  precisaba enmascarar a súa orixe, o golpe de estado militar, por iso se forzouse en eliminar a lembranza do pasado democrático, en demonizar a República e manipular a realidade inverténdoa, de forma que as persoas que defendían a legalidade constitucional eran acusadas de rebeldes, traidoras á patria, conspiradoras, xusto todo o que eles eran, estas acusacións constan nas actas dos xuízos consultadas.

    No chamado “Ditame sobre a ilexitimidade dos poderes actuantes no 18 de xullo”, documento do ano 1939, dise que a Fronte Popular gañou as eleccións mediante fraude electoral, que estaba en perigo a unidade da patria polo estatuto de Cataluña, que o goberno republicano estaba ás ordes dunha potencia estranxeira e que ía traer o comunismo. En definitiva unha sarta de mentiras; pero, sóanvos de algo estas afirmacións?

    Para moitos españois de hoxe, incluso políticos, o franquismo non foi un réxime que rematou coas liberdades e os dereitos, cun goberno democrático e lexítimo, para instaurar a represión e o terror, senón un réxime que nos mantivo á marxe da segunda guerra mundial e promoveu o desenvolvemento económico, os 40 anos de paz! Por  todo isto Ángel Viñas conclúe que é preciso que os historiadores sigan cumprindo non só co seu deber intelectual senón tamén co compromiso ético e cívico para facer fronte ás falacias, calotes supercherías e trampas dos que ven na manipulación daquel pasado doloroso unha das claves para as batallas políticas e ideolóxicas do presente.

    O axuste de contas co pasado é moi importante. Se queremos pasar páxina, primeiro haberá que lela, por iso o traballo de Carlos é tan necesario.  Trás deste libro virán outros, hai aínda moitas zonas escuras, o que se refire ás mulleres, por exemplo; outros libros ampliarán e corrixirán o que hoxe sabemos, porque a historia, cando é boa, é sempre un relato inacabado que vai medrando con novos documentos e enfoques.

    A historia que se relata é a dun pobo, de xente que non sabe ler nin escribir, de xente pobre que non ten quen a defenda. Carlos comparte o desexo que a poeta Anna Ajmátova expresa no seu poema Réquiem: “quixera chamalas a todas polo seu nome”, e aínda que a poeta non poida facelo, Carlos si, convoca as vítimas polos seus nomes e apelidos e polos dos seus país e nais, sácaas do anonimato, trátaas con respecto e compaixón, e por iso un texto, que ás veces é una relación de nomes, convertese nun documento emocionante e conmovedor.

    Remato cunha cita, traducida por Manuel Villot, das Tesis sobre a Historia de Walter Benjamin: “Acaso nos roza, a nós tamén, un refacho do vento que envolvía os de antes? Acaso nas voces ás que prestamos oído non resoa o eco doutras voces que deixaron de soar?… Se é así,  un secreto compromiso de reunión está daquela vixente entre as xeracións do pasado e a nosa”.

    E Benjamin mándanos unha mensaxe a nós, a xente do seu futuro: “O que podemos esperar dos que virán non é que nos agradezan polas nosas grandes accións senón que se lembren de nós, que fomos abatidos”.

Vigo 19/10/2021

 

Graciñas

 

Moitos de vós sabedes que o ano, para min, non comezou moi ben e tampouco seguiu moi alá e para todos non podía ir peor. Pero hai paquetiños que axudan a coller folgos. Graciñas Afonso Ribas. Graciñas Laiovento

Diálogos na Mini con Xulio Ríos sobre "A metamorfose do comunismo na China" xunto a David Reinero e Tino Santiago

 

    Continuamos co noso intento de fusionar gastronomía e cultura. Primeiro puxemos en marcha as “Lecturas Poéticas”, que coordina Xosé María Álvarez Cáccamo, das que xa se celebraron tres sesións e que continuaremos nos próximos meses, con compromisos xa pechados.

    Agora queremos iniciar un novo formato que demos en denominar “Diálogos na Mini”. Tratase de conversar en torno a un libro ou a obra dunha persoa. A actividade constara de dúas partes. Unha primeira aberta ao público, entre as 20.15h. e as 21.15h. e unha segunda de conversa en torno a mesa e mantel co autor ou autora e as persoas convidadas  e todas aquelas que o desexen, previa reserva (646 74 93 28); o prezo do menú preparado polo noso chef é de 20 euros bebida aparte.

Xulio Ríos  

A metamorfose do comunismo na China

    Non podiamos comezar esta nova proposta sen contar con alguén de Baiona. Xulio Ríos é dende hai décadas veciño da nosa vila e nela puxo en marcha un dos proxectos investigadores e divulgadores máis importantes de Galicia, o Instituto Galego de Análise e Documentación Internacional (IGADI) que ven de celebrar o seu 30 aniversario. Dirixiuno durante máis de dúas décadas e hoxe é o seu presidente de honra. Especialista en política chinesa, sería prolixo enumerar as súas outras múltiples actividades.

    O diálogo que propoñemos é en torno ao labor de Xulio Ríos e a un dos seus últimos libros, xa non o último, A metamorfose do comunismo na China (Editorial Kalandraka), do que xa se publicaron as súas versións en castelán, portugués e catalán.

    Para iniciar este diálogo en torno a realidade chinesa que a ben seguro derivará cara o papel da gran potencia na saída á agoniante situación que Europa e o mundo está a vivir nestes días contaremos coa presenza de dous xornalistas experimentados: co baionés de adolescencia e formación David Reinero, na actualidade redactor do xornal dixital Praza, e máis co xornalista da Televisión de Galicia, Tino Santiago, presentador de múltiples programas na cadea pública galega e, na actualidade, editor do programa cultural Zigzag.

David Reinero

Tino Santiago

    

Será o venres 11 ás 20:15 na Mini

 Fonte de Zeta 9, Baiona