 |
| Con María, Pintor, o seu netiño, e miña irmá na Solaina de Piloño no verán prepandémico de 2019 |
Bufou o macho asomando a cabeza por entre as follas abertas
de par en par do portón. Acabado de ferrar, facía brillar estrelas e boureaba
ouvidos batendo nas lousas que achanzaban a entrada da casona. Axotado polos “cristinos”
arreou polo costento camiño azorrando a esqueira da tortura á que ía atado, de pés
e pernas, con bastas cordas, o “carlistón” malferido, colocado boca arriba para
que non se desangrase. Aínda que ben vendada con tiras de liño dunha saba vella
suxeitas con barazas da mesma tea, a ferida de bala, á altura do fígado, debía
ser ben fonda pois a hemorraxia non se coutaba. O trouleo da escada batendo nos
croios do camiño non facía máis que abrir a ferida e aumentar a dor que lle
queimaba o estómago. Ao pasar por diante da capeliña do San Ramón de Quián,
pequerrecha e co enfuscado rebentado nas partes baixas, o “faucioso”, por
primeira vez, desexou a morte.
O pelotón
de “cristinos” enfiou cara a Xirón e Cercio entre grandes ouveos do vinculeiro da
casa da Pena, que se sumara, había xa ben meses, á facción do Ebanista. Tras a
morte do capitán e do paseo do seu cadáver dacabalo da egua pola praza do Campo
de Lugo, a facción disolveuse. Os máis espelidos dos mozos fidalgos que se lle
sumaran regresaron ás propiedades das casas grandes das que saíran para
defender a lei vella e o morgado. Os de Eidián e Borraxeiros facían tempo,
agochados por algún caseiro, agardando para volver, con cheiro a gloria, aos
seus leitos de pedestal. Pola contra, o da Pena tivera que esconderse nas covas
da Pena Maior e sobrevivir apañando o que podía entre as sobreiras, ata que non
deu máis e acordou achegarse a Quián. Os caseiros eran boa xente. Agochárono na
palleira, pasadas as semanas déronlle leito como a un cristián e rematou tomando
cuncas de caldo ao pé da lareira. Mala cousa. Pronto se soubo.
O conto voou
ata as orellas ben abertas do irmán isabelino que gorentaba aproveitar a
oportunidade que a atolada fe na “causa” do vinculeiro lle brindaba. Unha mañá
presentouse ao capitán do destacamento militar asentado nas Cruces, encargado
de vixiar os vales do Ulla, do Deza e do Arnego, e descubriulle o agocho do herdeiro.
O capitán viu tintinar outra medalla no peito e a oportunidade de corrixir o non moi bo suceso,
para as súas tropas, da escaramuza do campo da feira da Goleta. Ordenou, ás
presas, a partida dun pelotón ao mando dun sarxento para que trouxesen vivo ou
morto o da casa grande da Pena. Sorprendérono, paseando pola eira da casa de
Quián. O sarxento prefería ferir o “faucioso” que poñer en perigo a un dos
seus. Ordenoulle ao tirador que lle zorregase un disparo na perna; a bala saíu
alta e furoulle o fígado ata ben fondo. O da Pena púxose a sangrar coma un
porco.
Camiño das
Cruces o levaban cando pasaron por Chares Grande. Naquela altura os berros do
ferido metían medo. Só pedía que lle desen a volta, que o puxesen boca abaixo
para se desangrar, que máis lles daba?, se non ía chegar vivo moi lonxe, que o
deixasen morrer de vez, pedíalles.
A altura da
Goleta, alcanzounos o morgado de Camposancos. Chegáralle o recado polos
caseiros do Carrio, onde estaba a cobrar uns foros que vencían. Viña coa besta
suorenta e babexante. Chimpouse dela e botouse enriba do agonizante, baténdolle
cos puños pechos e acusándoo de queimarlle a casa. Os soldados dérono coutado e
puideron continuar o camiño. Pouco antes de chegar a Besexos o sangue xa se lle
fora.
No campamento das Cruces,
onde o enterraron nun cavorco pouco fondo, atoparon no peto da chaqueta do
herdeiro da casa da Pena de Carmoega un escrito, asinado, o 25 de agosto 1847, por
don Fernando Gómez “O Ebanista”. Nel ordenaba aos seus sufragar a reconstrución
da casa grande de Camposancos á que lle puxeran lume uns días antes por coidar
que o “señorito” os traizoara. Que non fora así ficou demostrado, polo que o
xefe carlista quixo reparar a falta.
A aparente traizón
acontecera cando a batalla no campo da feira da Goleta. A mando do Ebanista, dúas
ducias de carlistas xuntáranse para argallar ataques breves e ás agachadas ao
campamento das Cruces. Quen os planeara fora o de Camposancos. Alguén ante tanta xente estraña foille co conto ao sarxento dos “cristinos”.
Este, aínda tendo moitos menos homes, non se arredou e na vez de esperar polos
reforzos das Cruces, atacou. A lea foi boa. Os “fauciosos” acabaron fuxindo e
deberon levar os mortos ou só tiveron un; mentres dos isabelinos ficaron catro
cadáveres sobre o campo. O fracaso do plan deitou sospeitas sobre o de
Camposancos.
Miña bisavoa contaba que lle
contaran que aos “cristinos” enterráranos por tras a igrexa da parroquia. Ata alí leváronos
nun carro de vacas; as cabezas dos defuntos escorregaban por entre os
estadullos e tangoneaban ao ritmo pousón das rubias. O tétrico paseo meteu o
medo no corpo tanto a cativos como a maiores. Os soldados da raíña enterraron o
carlistón no medio do monte, pero antes rabenáronlle a cabeza e espetárona nun
poste; os corvos primeiro coméronlle os ollos e despois boa parte da cara. Por
entre as moas, ausentes polos anos, e os dentes, arrincados polos “cristinos”,
zoaba o vento e cando sopraba con forza abaneaba unha queixada contra a outra
nun rechío de medo que se gardou na memoria das xentes durante anos.
O de Camposancos, no medio
de tanta sospeita, non viu axuda para restaurar a casa pero zafou ante os
isabelinos coa representación de xenreira e agardou pola seguinte chamada da “causa”, que, estaba
seguro, sería a definitiva.
Acabo de realizar unha
imprudencia que quen se dedica á historia nunca debería cometer. Mesturar
memoria oral, sen contrastar, con datos históricos. Non teño constancia nin de
cando nin de como aconteceu o relatado. Nin sei que o Ebanista e a súa facción andasen
polas terras estremeiras de Lalín, Agolada e a vella Carbia ou Cruces; nin que
o da casa grande da Pena, en Carmoega, fose o morto en Quián; nin que houbese
tal batalla no campo da feira da Goleta; nin sequera que o “señorito” de
Camposancos fose carlista ou traidor a causa. Só sei que o contaba a miña
bisavoa Estrela, así se lle chamaba, eu nunca ouvín que lle dixesen “Estrella”,
fóra, supoño, que dos papeis, e tamén miña avoa Ramona. Por non saber non sei nin
se a miña bisavoa o viu ou llo contaron; máis ben debeu ser isto último pois
naceu ao pouco do remate da última carlistada e esta foi acontecemento de
escaso relevo entre nós. A min contoumo miña nai e oxalá os meus netos saiban
transmitilo nun vídeo duns minutiños, ou debuxen un cómic, ou lle dediquen unha
canción ou a introduzan nunha escena dun filme de zombis, en fin, que saiban
xuntar tradición e modernidade para que os vellos contos, na vella lingua da
nación, perduren.
Pero isto non é traballo de
historiador, non é máis que un conto para facerlle un galano, un cariño, a Pintor
e María que un día nos levaron a Quián, na Terra do Medio, convocándonos en
asemblea, para falar e manducar, a unha manchea de familia afastada pola vida e
nos acolleron baixo o seu xeneroso cuberto. E así puiden pasear por territorios
míticos da infancia; cruzar a ponte Carmoega, ollar o Arnego curvarse por entre
sobreiras e asombrado polos frescos sabugueiros. Aquelas paisaxes da miña retina
infantil de balados pétreos, muros
terreos, peches de arames abertos por cancelas de caravillas ferreiras
delimitando chousas e zarras, lameiros e estivadas labradas a golpes de legóns
e riles, como no primeiro neolítico, salpicadas de fumegantes borreas, son
agora extensas pradarías sen lindes, abertas a golpe de litros de gasóleo,
iluminadas por negros envoltorios plásticos. Aqueles cumes inzados de toxos, xestas,
uces e carqueixas, hoxe preñados de piñeiros e eucaliptos, e no último, que non
derradeiro, andazo, revoltados por pistas pola que se empoleiran monstruosas
tarabelas que privatizan a paisaxe e se apoderan do vento. Paisaxes de neno que
mudaron, se transformaron pola desapiadada acción do capital que ameza agora o
val de Carmoega cunha restra de torres para levar a electricidade a megaurbes
consumidoras.
Non é nostalxia de Arcadia
feliz, nin de rilkiana patria infantil, senón afirmación de resistencia ante a
deserción e de alento esperanzado, de confianza futura, en que a razón humana
rematará por imporse á cobiza depredadora.
Pintor e María, sempre nos quedará Quián.
Entre O Carballiño e Gondomar, xuño de 2021. Andazo fóra.
Publicado
en 75 apertas de buxo irmandadas para
Pintor. Edicións Fervenza 2021
Ningún comentario:
Publicar un comentario