Retrato(s) dunha “crise”

"Techo y comida" (2015)

    As ideoloxías dominantes impoñen as súas linguaxes. A todos nos convencen con que estamos nunha crise, como moitas outras, da que poderemos recuperarnos se somos aforradores. Non hai outra, “There is no alternative”, Margaret Thacher, dixit e os “austericidas” impoñen. A gran falsidade é a mesma palabra “crise” que nos abre a ilusión dun futuro que non existe; “No future” ouveaban os Sex Pistols. Ben recuado andas, dirán algúns!. O certo é que alí comeza a gran diverxencia (Krugman) e esta recesión?, depresión? crise do capitalismo?, crise sistémica?... como queiran pero, sen dúbida de ningunha caste, unha gran crise económica, social e moral agravada pola derrota dos sindicatos, a ausencia de posibilidades revolucionarias e a finitude do planeta. “Deixade de mimar os super-ricos”, clamaba Warren E. Buffet en agosto de 2011, o mesmo que en novembro de 2006 advertía: “Hai loita de clases, de acordo,” dixo Mr. Buffett, “pero é a miña clase, a clase dos ricos, a que está facendo a guerra, e estamos gañando.”. A segunda fortuna persoal do mundo, o oráculo de Omaha, leva tempo advertíndolles aos seus que non se pasen, pero seguen a facelo e non deixan entrever outra actitude; miren vostedes para Grecia ou Madrid e o seus espectáculos circenses para reter o poder e os beneficios.

    Rocío turra dunha maleta con rodas mentres sobe por unha costa de formigón bordeada de lixo; á beira, o fillo, Adrián, tira doutra máis pequerrecha mentres agarra, con tesón, entre man e peito os seus bens máis prezados: un balón de fútbol e a vermella camisola da selección. Diante non hai nada, nin chisco de esperanza. É a escena final de “Techo y comida” (2015) a película de Juan Miguel del Castillo. A protagonista, nai solteira, sen traballo, subsidio, nin axuda, non pode pagar o alugueiro ata que a botan. Filme austero, honesto e sincero que reflicte a brutalidade dunha crise sen saída, dunha miseria oculta tras televisións, supermercados e teléfonos móbiles e no que sobresae, mesmo diriamos é a película en si, Natalia de Molina que dá corporeidade a un sufrido personaxe cunha admirable contención fronte á evidente tentación da dramatización excesiva. A moza xienense constrúe unha personaxe realista, sen afectacións, crible, chea de dignidade e co extraordinario xeito de dicir das xentes populares andaluzas que lle serviu para o recoñecemento, máis que merecido, do Goya á mellor interpretación protagonista neste ano.

    O filme, absolutamente honesto, é unha das mellores radiografías do aquí e do hoxe dunha xeración á que se lle prometeu todo e non se lle deu nada. Mais é tamén unha estampa da solidariedade entre as clases humildes, da frialdade funcionarial e da ocultación dos dramas persoais ante a colectividade ensimesmada; aínda que poida aparentar demagóxica a contención do relato fai crible a escena na que Rocío lle di ao fillo que ao día seguinte teñen que deixar o piso mentres se está a disputar a final da Eurocopa, 2012, de vitorioso e avultado resultado favorable ao show celtibérico. Non sei se sería demasiada tortura proxectala nun pleno do Congreso dos deputados, aínda que coñecendo o cinismo que por alí circula seguro que moitas das súas señorías non se darían nin por aludidas.

    Os personaxes de Rocío e Adrián son froito da imaxinación creadora do guionista e director do filme (Juan Miguel del Castillo), pola contra os protagonistas de “La gran apuesta” están baseados en persoas concretas. Tanto uns coma outros son tan reais como a crise na que andamos encerellados, aínda que situados en postos ben diferentes sobre o taboleiro. Os americanos, raposos á espreita das galiñas, marcharon coas mellores ao adiantarse ao estoupido da burbulla inmobiliaria que arrastrou os bancos americanos, e os de Europa, á crise de outono de 2008. Tampouco cumpría ser tan lince. Moitos xa o anunciaran. Outros fixeron que non vían: quen se atrevía a quitar a música? preguntouse un día o ex ministro Sebastián. Algúns fixeron como os protagonistas do filme; lembro o carpinteiro Manuel Jove que chegou a propietario da primeira inmobiliaria de España e despois colocoulla, en 2006, a un “pavo” que seica fora presidente do Real Madrid. Os chalés de Miño ficaron para estragar a vista cando vas pola autoestrada pero Jove é o maior investidor privado do BBVA, ademais doutras cousas.

    O filme dirixido por Adam McKay con reparto de luxo (Christian Bale, Steve Carell, Ryan Gosling e Brad Pitt) e cinco nominacións aos Oscar está baseado no libro do xornalista Michel Lewis. O seu vertixinoso ritmo, que contrasta nun filme que non é de acción, as constantes referencias a termos e siglas de produtos financeiros e a narración na que se intercalan tres historias ou tres grupos de protagonistas diferentes, demandan, como mínimo, unha segunda visión.

    Unha produción Paramount é para o que é. Xa que logo o pouso final non vai máis alá de que fomos enganados por unha panda de estafadores e que todo se pode arranxar con maiores doses de honradez. Aínda así o filme remata deixando no ar unha pregunta e unha afirmación, ambas inquietantes: “Seremos capaces de permitilo de novo?” e “Ao final botaranlle a culpa aos inmigrantes e aos pobres”.