Retrincos galegos do Zé Mario Branco

     Comezo a redactar esta nota o mesmo día (2 de xuño de 2016) que se vai estrear, nunha sala comercial lisboeta, o documental longo Mudar de Vida. José Mario Branco vida e obra realizado e producido por Nelson Guerreiro e Pedro Fidalgo. O filme seguindo o itinerario da vida e obra do músico do Porto ofrece un percorrido pola historia política e social do Portugal contemporáneo.

     Non pretendo nin glosar a obra musical nin a acción cultural, política e humana do Zé Mario. Inmensa. Só dar conta de tres anécdotas que vivín e deixan, na miña opinión, ben palpábel a enorme personalidade dun músico,

creador de múltiple expresión e inmenso home de escena así como o permanente compromiso dun loitador sen concesións. Ora ben, aproveito para presentarllo tal e como el mesmo fixo nese intenso alegado vital que é FMI; dicía: “Sou português, pequeno-burguês, filho de professores primários, artista de variedades, compositor popular, aprendiz de feiticeiro, faltam-me dentes. Sou o Zé Mario Branco, 37 anos, do Porto, muito mais vivo que morto, contai com isto de mim e para o resto”. E recomendar a que non o fixera aínda que poñan a orella e os ollos en cando menos Mudam-se os tempos, mudanse-se as vontades (1971), Margem de certa maneira (1973), Ser solidario (1982), o xa referido FMI (1982), e o seu último traballo en disco Resistir é vencer (2004). Coa primeira achega ao Zé Mario Branco procurarán saber do resto da súa obra.

     Trateino fugazmente. Primeiro con motivo do festival que tivo lugar no auditorio do vigués Parque de Castrelos, por mor de recadar fondos para axudar na adquisición das custosas menciñas que precisaba o Zeca Afonso cando a súa

enfermidade estaba xa moi avanzada. Un grupo de persoas, Xico de Cariño, Manuel Álvarez, Xosé Manuel Estévez, Antón Mascato e eu mesmo, co respaldo da Federación de Asociacións Culturais de Galicia, a Asociación Cultural de Vigo e as Xuventudes Musicais e a colaboración de moitas outras persoas dunha e outra beira da raia organizamos aquela especie de macrofestival que comezou sobre as cinco da tarde do último día de agosto e rematou avanzada a noite do primeiro día de setembro de 1985. Doce horas de música e poesía e máis de 20.000 persoas no público. Os detalles están recollidos no libreto que elaborou Antón Mascato para acompañar o dobre CD que editou Edicións do Cumio no ano 2000. Infortunadamente non se puideron incluír as dúas pezas que interpretou o Zé Mario. As fotografías que ilustran estas notas son de Xan Carballa, outro dos “facedores” daquela xornada.

     Unha das condicións que puxeramos para dar cabida a tantas persoas que xenerosamente se brindaran a participar fora que os grupos musicais só poderían interpretar dúas composicións, mentres que as persoas recitadoras/oradoras terían uns escasos minutos. O ambiente do festival estaba xa animado cando subiu ao escenario o José Mario Branco. Unha parte do publico coñecía os seus discos dos primeiros anos setenta e oitenta e sabían do seu labor nos arranxos das gravacións do Zeca ( Cantigas do Maio (1971), Venhan mais cinco (1973), Fura, fura (1979)...). A este labor colaborador dedicouse con permanente constancia facendo arranxos e/ou a produción de discos de Carlos do Carmo,

Amelia Muge (outra das sorpresas do festival de Castrelos), Sergio Godinho, Fausto e, nos últimos anos, de forma case permanente, de Camané. O que non coñecía o publico era a súa forza como home de escena. A súa actuación entusiasmou. El só cunha guitarra elevou un ambiente que se mantivo “a tope” ata o peche coa interpretación do Grândola, vila morena, con todas as persoas participantes sobre o escenario. Cando rematou o Zé Mario, entre fervorosos aplausos, comezou a ouvirse o de “outra, outra, outra....” que ao pouco converteuse nun clamor; o Zé Mario retornou ata o micro e dixo coa súa forza declamatoria: “Disciplina camaradas” e abandonou o escenario.

     O Zeca puxera algunhas condicións para que se celebrase o festival que recollo do libreto citado de Antón Mascato “... tiña que participar unha delegación de Timor Leste (naquel momento a ex-colonia portuguesa fora invadida por Indonesia e estaba inmersa nunha segunda loita pola independencia, acabarían expulsando os indonesios -1999 e sería o primeiro estado soberano constituído no século XXI; á loita deste pobo está dedicado o disco do Zé Mario Resistir é vencer), a xente tiña que cobrar, e había que facer do acto unha enorme reivindicación do galego. A representación do Timor foi de sesenta persoas –nenos, adultos e vellos- , envoltos en vestidos coloristas, a danzaren e cantaren, mesmo coa lectura dun comunicado de denuncia da FRETILIN. Todos os participantes cobraron, cada quen o que quixo; algún, como o impecable José Mario Branco, fíxonos a conta repartindo a gasolina consumida por un coche de ida e volta de Lisboa a Vigo entre as cinco persoas que viaxaron, o que deu un total a cobrar de oitocentos escudos. Cobrado iso, xa podía contarlle ao Zeca que “si, señor, que el tamén cobrara”.

     Poucos meses despois, novembro 1985, tiñan lugar as eleccións galegas. Como nas de 1981, a esquerda nacionalista concorría dividida. O BNG nacera tres anos antes e Xosé Manuel Beiras (que falara no festival de Castrelos en representación dos organizadores) era o candidato pola circunscrición coruñesa. Daquela os mitins políticos aínda congregaban persoas que desexaban escoitar o que se dicía, coñecer os candidatos, botar unha ollada e sobre todo acudían animosos e animosas seguidoras. O BNG xogábase moito nesas eleccións despois de que os tres deputados do BN-PG-PSG foran expulsados do Parlamento por negarse a obedecer un regulamento aprobado con posterioridade a ser electos deputados. A outra candidatura, a do PSG-EG, estaba encabezada por Camilo Nogueira.

     O BNG entrou en contacto con José Mario Branco para que coas súas cancións puxese o ramo aos actos electorais, coido, que nas sete cidades máis grandes. Se non me trabuco, e tampouco é cousa de maior importancia, coido que o último, o “peche de campaña”, como se dicía, foi en Vigo. Non lembro o lugar. O Zé Mario pasou aqueles días percorrendo as nosas cidades, coñecendo activistas e entusiasmando o publico que acudía aos actos dunha forza política que era unha dubitativa incógnita.

     A campaña electoral rematou. Alguén me entregou un sobre fechado para facerllo chegar ao noso músico. Era a compensación económica que se acordara. Citeino nun local, ben sinistro por certo, da rúa Loriga, en Vigo. Nun pequeno despachiño, inzado de vasoiras e caldeiros enzoufados en cola, paus para pancartas, propaganda impresa, papeletas, sobres e tarecos de utilidade semellante, fíxenlle entrega do sobre. Coidei que a cousa xa estaba. Para a miña sorpresa acadou unha cadeira e sentou; fixen o mesmo, ao outro lado da mesa. Abriu o sobre e púxose a contar os billetes. Sorprendinme ante unha actitude que tomei como desconfianza. Esta foi en aumento cando, rematado o inicial reconto, volveu comezalo por segunda vez. O Zé Mario é home serio e de abastado bigote. Mais desta vez o repaso dos billetes non chegou ao final; parou xusto na metade. Colleu os dous feixes de papeis asinados polo Banco de España, entregoume un deles e díxome: “Isto é o meu contributo á campaña do bloque”. O Mascato, que estaba presente e pasara aqueles días levándoo dun sitio para outro, lémbrame a cara de apampado que se me puxo. Sabiamos que non lle sobraban.

    Fiquei con ganas de baixar ata Lisboa. Agardo poder ollar, calquera día, o documental sobre este home que me impresionou hai tantos anos. Sei que a Margarita Ledo, que tamén estivera aquel día en Castrelo, anda a facer xestións para proxectalo na sala Numax compostelá. Mentres agardo, escoito a súa música e a súa voz que me di con Camões, “Mudan-se os tempos mudan-se as vontades”.