O meu tío-avó Nilo só
lembraba as cousas pasadas, das actuais, dicía, nada lle gorentaba. Na casa
tomábanlle a chacota as súas saídas.
Sentenciaban: bó ! o que vai é vello”. Ás veces, a verdade, pode ser
compartida.
O meu tío-avó non pretendía que aqueles seus familiares en grao diverso
que inzaban a vella casa patrucial de
Estrela puidesen distinguir entre a Memoria a Longo Prazo e a Memoria Recente ou Inmediata. Non perdía o
tempo en explicarllo. Ora aos outros non lle faltaba razón: vello, o que é
vello... estábao!. Ás veces saía do
cuarto en calzóns ou sen atopar as dúas pernas dos pantalóns; cos nomes non
atinaba un, á Marela chamáballe Pomba, a Pinta era Rubia e a madriña Estrela era Carme cando non lle tocaba
ser Arsenia ou Avelina como as súas irmás ás que nin por un casual lles atinaba
co nome.
Debo andar achegándome aos
anos do meu tío- avó Nilo que xa se me remexen no caletre, con excesiva
frecuencia, imaxes, recordos ou lembranzas que levaban anos agochados no fondo
do espellos, como diría Ferrín.
Maio de 1972.
Un amigo ben querido, hoxe, daquela amizade que encetaba, convídame a
achegarnos ao xardín, ao do Posío, para os que non son de Ourense. Andaba eu
nunha temporal, estraña e estudantil estancia ourensá. Foran xa os asasinatos de
Ferrol e as almas mozas rebelábanse ao tempo que preñaban de letras
reivindicativas as paredes da cidade. Alá fomos. Non lembro os detalles. Coido
que entraramos polo portalón da rúa do Progreso. Avanzamos pola senda. Segundo
nos iamos achegando ao fondo, ou así o recordo, era máis nítido un explosivo
torrente de voz que emerxía do medio dun grupiño de homes maiores. Unha
enxurrada de palabras que non permitía a máis leve distracción, que envolvía,
atraía, esgotaba, engaiolaba... brotaba
daquel home alto, forte, xigante... tocado cun chapeu ao pé dun tríptico pétreo
co máis alto panel central coroado por un enorme busto metálico. Tan pronto se
detivo aquela erupción verbal, tan discretos como chegaramos, marchamos. Despois
souben que o torrente era Otero Pedrayo, ou don Ramón, e o monumento estaba
dedicado a Lamas Carvajal, ou don Valentín, a quen se lle dedicaba un día para
recordalo.
Maio de 1977.
Nalgún piso da parte nova de Compostela. Un grupo de rapaces, e algunha rapaza,
amontóanse, en circulo, arredor dunha mesiña de salón que aguanta un enorme
bloque de pavés translúcido, procedente dalgún cuarto de baño, reutilizado como
xeneroso recolledor de cinzas e cabichas. A feble estrutura de madeira do
tresillo de skai soporta con dificultade o excesivo peso de seis corpos xuvenís, outros asentan en
cadeiras, algunhas medio desconxuntadas, e, os que chegaron máis tarde, pousan
no chan. No primeiro punto da orde do día, o responsable informa: “Camilo deuse de baixa da UPG”. O silencio fíxose
máis espeso que o fume. A tristura enche a sala. Os máis nerviosos comezaron a
andar como os cans, tras o rabo; os máis sentimentais deixaron caer algunha que
outra bágoa. Aos poucos días comezará a
campaña das eleccións a Cortes; o BN-PG acadará 22.771 votos, o 0,12%. A moitos
ameazábanos o bacará académico. Dos que alí estabamos poucas persoas lle
fixemos caso “ao dos obreiros de Vigo”
(Suso de Toro dixo) e case ningunha o acompañamos na súa nova e
entusiasta aventura.
Xuño 2016.
Trasalba de don Ramón. Camilo ou o optimismo da vontade. Imaxínate que es un
médico,... un cirurxián, e tes que operar un enfermo moi grave. Podes dicirlle que a cousa está mal, ou
mellor, que está malísima, que veremos se hai sorte, que non pinta ben e a cousa está nun sitio
moi perigoso... o pobre paciente, co que xa tiña, entrará medio morto no
quirófano e seguro que sae del defunto. Pola contra se a ese enfermo lle dis
que o equipo médico está moi preparado, que os medios instrumentais son do
melloriño, que non é unha intervención doada pero que vai saír con éxito...
entón hai moitas máis probabilidades de que o paciente recupere a saúde. O
mesmo pasa co colectivo, co pobo da nación..., se os nacionalistas lle estamos
a dicir que en Europa non hai cousa boa, de Madrid non vén nada, os da Xunta son uns parvos que só se rin de nós,
que os mestres, os médicos, etc. non se preocupan nin respectan a lingua, que
os mozos a abandonan, que a xente traizoa a súa lingua e os seus costumes, que
só nos toca sufrir, padecer como eternos incomprendidos... é moi probábel que
aqueles aos que lle falemos así tomen a actitude do primeiro paciente:
“deixarse ir”.
Pola contra se o que dicimos
é que temos a xeración mellor formada pero que non pode desenvolver as súas
capacidades no país, que temos que crear as oportunidades para que
regresen, que esa xeración é a que sabe
falar e escribir en galego e noutros idiomas, que perdeu a fonética si, haberá
que recuperala, pero que son os neofalantes os que van asegurar a pervivencia
da lingua e da cultura galega; se lle sinalamos a enorme potencialidade
agrícola, gandeira e pesqueira, que é certo que as temos mal aproveitadas pero
non é menos certo que nos últimos anos están a abrollar múltiples iniciativas
entre as xentes novas que abre xanelas esperanzadoras tanto no sector primario
como no das novas tecnoloxías, no da creatividade cultural, no turismo...
Este relato é o que pode
contrarrestar o sermón do poder, do “non hai nada que facer”, “estamos en
crise”, “ hai que agardar tempos mellores” “ xa estamos niso”. Isto é combater
o discurso asocial do sometemento.
Así que polas calores de xuño achegueime ata a Casa
Grande de Cima de Vila cando souben da atinada decisión da Fundación Otero
Pedrayo de concederlle o Premio Trasalba a Camilo Nogueira. Na cultura galeguista-nacionalista Otero
personifica a lealdade tanto pola súa actitude na crise do Partido Galeguista
en 1936 como, e sobre todo, pola exemplar dignidade co que representou o
galeguismo durante o longo e miserento franquismo.
De xeito semellante o universo cultural galeguista-nacionalista
debería xa incorporar a Camilo Nogueira cun valor simbólico semellante. Tanto
como expresión contemporánea da lealdade á nación como polo seu permanente
compromiso e, sobre todo, porque
sabéndose atinado nas formulacións políticas que elaborou, con outras moitas
persoas, e representou de xeito organizado dende aquel maio de 1977, durante a
década seguinte foi quen de recoñecer que as súas ideas puxéraas en practica,
de xeito máis eficaz, a organización coa que competira. Non só o recoñeceu
senón que, tras a resolución da pertinente
restra de dubidas, rematou por integrarse como dirixente e mesmo lograr
un grande éxito electoral ao acadar 349.079 votos e o 1,65% no total do estado na europeas de 1999
encabezando a lista do BNG.
É obvio que os movementos
políticos ou sociais son empresas colectivas.Tamén é evidente que tendemos a
personalizalas nun ou nuns poucos líderes. Non é preciso poñer nomes da actualidade
máis inmediata, do próximo pasado ou da historia algo máis recuada. Beramendi
afirma que no nacionalismo galego contemporáneo hai tres figuras que
personifican as tres liñas maiores do mesmo que ordenados pola súa influencia
neste ciclo esgotado serían Xosé Manuel Beiras, Paco Rodríguez e Camilo
Nogueira. Segundo este razoar, Camilo sería “o terceiro home”, Beramendi
emprega a descrición nun puro sentido ordinal sen outra referencia á trama ideada por Graham Greene. Por certo que
esta ordenación nominalista debería ir acompañada dunha táboa paralela de
referencias colectivas; na historiografía do nacionalismo fanse múltiples
referencias ao PSG e á UPG, despois ao BNG, e escasean aquelas
relacionadas con Galicia Socialista, o grupo, pequeno, pero os outros tampouco
eran moito máis, de obreiros industriais
encabezados por Camilo. Mesmo semella que xa se esqueceu a importante achega de
Esquerda Galega ao deseño do galeguismo-nacionalismo que acadou o seu máximo
apoio electoral, máis non só, senón tamén social, mesmo se podería falar dunha
certa “hexemonía social” do nacionalismo galeguista, nos anos finais do pasado
século. Despois estragouse aquel traballo de forma absolutamente irresponsable,
sen que sexa preciso sinalar a ninguén, porque “entre todos lo matamos”.
Un, que nunca deu pé a que o alcuñasen de
“camilista”, ten que facer agora cando menos as seguintes consideracións:
Foi o seu proverbial
carácter optimista o que lle permitiu, a el e ao seu grupo, ver antes que os
demais nacionalistas, con anos de diferenza, que o “proxecto de ruptura co
franquismo” fracasara e que cumpría preparase para unha longa etapa na que o
nacionalismo galeguista tería que procurar novas formas para seguir avanzando se
non quería ficar en marxinal. Quen, pasado o tempo, chegamos ás mesmas
conclusións fixémolo con disimulo; pero quizais fose este xeito máis pausado,
matinado, máis enxebre, máis pesimista,
de facelo o que permitiu que a reconversión organizativa fose máis
doada... ata que o previsible éxito que se albiscaba empezoulle a facer tremer
as mans a moitas persoas.
Foi o seu racionalismo
rousoniano o que o empurrou, nalgúns momentos case en solitario, á defensa da
Unión Europea (ben lonxe das formulacións do federalismo europeo conservador
que poñía en cuestión o nacionalismo das nacións sen estado) e da necesaria
presenza do nacionalismo-galeguismo (que para algúns era unha simple
formalidade necesaria) nas institucións europeas.
Foi esa vontade da razón a
que turrou tanto da súa visión de Europa
dende a esquerda dunha pequena nación como da necesidade desta de proxectarse
no espazo europeo e mundial. A que o empurrou a defender un reintegracionismo
político, práctico, afastado de disputas filolóxicas inútiles e de
descualificacións cainitas. A que o animou a afastarse de lecturas ideolóxicas
do modelo soviético e formular decididamente tanto a superación do socialismo
xestor do capital como do comunismo negador da democracia e que, xa que logo, a
xustiza social (socialismo) e a democracia (que cómpre mellorar moito) teñen
que camiñar xuntos para construír unha nación no mundo.
Foi o seu optimismo
racionalista o que o empurrou a explorar a cooperación coa esquerda social que
recoñece os dereitos nacionais, aínda que sexa para non exercelos, porque é
preciso axuntar todas as forzas posibles para iniciar, dunha vez, un ciclo de
cambio. Xeira posible no campo electoral (en número de votos) pero que non o é,
aínda, pola inútil fragmentación da esquerda.
Foi a súa xenerosidade a que
gurrou del para, a pesar do fracaso puntual das súa propostas, non só non abandonalas nunca, senón, nun exemplo de humildade, incorporarse
á organización coa que disputara o espazo político para facela máis grande porque
ese xesto era bo e necesario para as xentes populares e para a construción
nacional.
Por iso, porque nunca fun
“camilista”, estiven en Trasalba o pasado mes de xuño e
volverei estar, se non hai pexa, o próximo venres na homenaxe que lle
argallaron os seus amigos.
Ningún comentario:
Publicar un comentario