 |
| Casa doi Raio. Braga |
Baixo polo bulevar inzado de
cor. Viro á esquerda, de súpeto un raio azul clausura a ancha e curta rúa.
Granito reviricocado, rocaille, enmarcando o azul cerúleo dos azulexos que
recobren a cachotería, en contraste co purpúreo da balconada e portas de
acceso, e o branco das dez fiestras que abren o edificio á luz. Construída en
1754 pola imaxinación barroco-miñota de André Soares para un comerciante enriquecido en México. Brillante a recente
restauración.
Apampado polo azul
lostregazo, camiño pola ampla e curta rúa. Á esquerda unha caixa de aceiro
corten agocha a Fonte do Ídolo, seguramente dedicada á deusa Navia, a das augas
que corren. Á dereita unha moderna librería co cuño da Bertrand. A rúa do Raio
sintetiza Braga.
A Bracara capital de
conventus noso, do Gallaici Bracari, en absorción da urbe castrexa de
Briteiros. Din, os que saben daqueles tempos , que a difusa demarcación
imperial collía polo Verdugo, agatuñaba pola serra do Suído ata o empate do
Miño co Sil, ou deste co primeiro, para seguir logo pola cunca do que trae a
auga.[i]
Así a terra medieval de Turonio era parte do territorio difuso da
administración bracarense.
A Bracara cabeza de reino
organizado en parroquias deseñadas por Martiño dende Dume mentres elimina
residuos pagáns, corrixe rústicos
priscilianistas, funda mosteiros, resiste contra Toledo e asenta a devoción
polo seu tocaio de Tours para que o celebremos cando a castañeira[ii].
No labor fundacional terá continuidade o Dumiense en San Fructuoso, do Bierzo,
e agora podemos gozar da capela a el dedicada que lembra, perpiaño a perpiaño,
a Santa Comba de Bande e a San Miguel de Celanova; aínda que a igrexiña das
beiras do Cávado, encetado na serra do Larouco, luza marmóreos fustes
reciclados da época imperial.
Estes dous santos varóns que
inspiraban séculos despois o pensamento e a inacción fidalga doutro home bo,
santo e decimonónico, aquel don Bernaldo, tío de Adrián Solovio, trasunto de
don Ramón Otero Pedrayo cando este andaba a dar voltas arredor de si. Aquel
frade, na súa vellez, remexía nas gabetas comestas pola couza das que tiraba
poeirentos e traizoados escritos:
“Quixen erguer o sentimento cristián en Galicia. Xuntar todo o
esforzo dos galegos para fundar un Reino (...) Voltar a un cristianismo sinxelo
guiado polos grandes taumaturgos do bo tempo: san Martiño de Dumio, san
Froitoso, san Rosendo (...) Unha nación toda labrega e mariñeira, inimiga da
riqueza, unha nación que cantase na fermosas lingua dos campos (...)”[iii]
A Bracara nosa, sé
metropolitana da Gallaecia escindida en, e pola, competencia soricida coa
Compostela de Xelmírez que lle roubou, con nocturnidade e aleivosía, as
reliquias de San Frutuoso, e outras, para maior gloria da súa catedral[iv].
Un Xelmírez que preferiu a grandeza do arcebispado á unidade galaeciana. Na
disputa perderon as dúas capitais relixiosas, a lucense e a bracarense, que
seguen unidas, malgre lui, por unha lingua común e unha historia compartida,
tamén nos desencontros. E polo granito: robusto e sobrio, o compostelán;
requintado e adobiado o bracarense.
A Braga actual, romana,
sueva, barroca, decimonónica e comercial, é tamén, nunca deixou de selo, unha
activa cidade de cultura. Na Centésima
página acudín, hai pouco, a unha presentación ben especial. Os baixos
dunha desas casas braguesas enfeitadas de granito enribirichado e revocado nos
entrepanos acolle esta fermosa libraría. A Casa Rolão, tamén construída, entre 1758 e 1761, polo
arquitecto André Soares, en plena
Avenida Central. Despois de baixar unha caneca na Brasileira, dirixinme ata a
libraría para manxar unha frugal e
saborosa “salada de frango” e agardar ata a hora determinada, as nove e media
da noite, isto é as dez e media polo hora berlinesa que nos deixou en herdanza
a alianza de Franco co III Reich e cuxa
modificación consideran algúns un atentado contra a unidade da patria española,
común e indivisible. Cousas do “corral nublado”, diría don Ramón María
 |
| Casa do Rolão. Libraría Centésima página |
Co libro acabado de saír do
forno entre as mans aprestámonos a
atender a conversa con extrema atención a fin de acostumar canto antes o ouvido
á fonética portuguesa. Mais a sorpresa comezou pronto. A presentadora,
moçambicana, profesora na Universidade do Minho, repasou como pluma no ar a
obra do Mia Couto e aínda notándoselle o seu sotaque académico foi perfectamente
comprensible para un galego do “conventus
lucenses” cinco séculos afastado da lingua construída en común; a
sorpresa avanzou tanto cando falou o autor nun portugués que eu diría máis
próximo na súa fonética ao galego que ao
culto falar lisboeta, e esta afondouse cando entre as persoas asistentes
interviñeron tres brasileiras, unha delas de Minas Gerais, que confirmaron eses
sons galego-portugueses en contraste cos
dicires do representante da editorial Caminho
que, tanto polo seu xeito persoal de falar como polo seu estilo lisboeta,
fíxoseme difícil de seguir.
Foi este ultimo quen
salientou a dimensión da triloxía miacoutiana e indicou que era a primeira vez
que na literatura en portugués se afrontaba tal tarefa e nesa actitude
papaleisona co mundo español, digo eu... que de seguro que o editor non
participa desa actitude, sinalou que tampouco lembraba ningunha triloxía en
castelán, mesmo solicitou a axuda do público para recordar. Mais ninguén
lembrou. Calei, quizais por estar demasiado presente Los gozos y las sombras (El
señor llega. Donde da la vuelta el aire. La pascua triste). Ambas tríades
dunha dimensión semellante, arredor das mil cincocentas páxinas. Ao mellor é
que as periferias teñen moito que contar.
Son dos que pensa que as
dificultades actuais do noso idioma teñen, aínda que de xeito marxinal, que ver
coa irracional disputa normativista entre isolacionistas e reintegracionistas,
cada banda cos seus matices, tendencias ou manías, nalgúns casos mesmo
agochando intereses espurios. Que se , na altura, houbese algo máis de
sensatez, de ausencia de servidumes
ideolóxicas ou perversas e de sentido patriótico... puido non
desbordarse a canle do natural desacordo e evitarse o espectáculo
fratricida, soricida, cainita que tanto pracer suscita nos dexenerados
“odiadores” da nosa lingua e cultura, ao tempo que reduciría esa absoluta indiferenza, esa
inexplicable ausencia de toda caste de irredentismo entre as nosas xentes de
tras das raias. Son dos que pensa que algo máis se podería facer e quizais fose
máis efectivo convidar ás aulas universitarias ou aos centros culturais as
xentes da cultura moçambicanos, angolanos, brasileiros ou portugueses en vez de
que uns cantos dos nosos intelectuais de referencia fagan algunha que outra
paradiña no Brasil no tempo que lle queda libre despois da turné polo Río da
Prata.
Os tempos mudan que é unha
barbaridade e argumentos que aos da miña
quinta nos servían para identificarnos coa lingua minorizada (ser maioritaria
no país; ser a dos nosos pais; ser a dos de clase baixa, ser a que rexeitaba o
franquismo...) hoxe carecen de valor para a mocidade que observa unha lingua
que xa non é maioritaria, nin a dos seus país, nin a das clases baixas, nin a
do franquismo que exactamente, que era?. Para que asuman a lingua como forma de
conciencia teñen que procurar outros camiños, descubrir outros argumentos e un
moi poderoso é o do multilinguismo. Dicíallo eu ao meu alumnado, co español que
sabedes, falando ben o galego - portugués e chapurreando un chisco desa lingua
franca que é o inglés podedes andar polo mundo. Este argumento era eficaz. O
fillo dun veciño fixo uns cursos de post-grao sobre cultura chinesa, foi facer
as practicas a Taiwan e ficou en Taipei dando clases de inglés; agora
escríbelle dicíndolle que anda á procura dun traballo mellor no sector da
importación-exportación coa esperanza de que entre o chinés, o inglés, o
castelán e o galego-portugués teña a sorte de atopar algo mellor. Corremos o
risco de diluírnos nesa globalización papaleisona pero o retorno á aldea-feliz
é a inacción de don Bernaldo contra a que reaccionou Adrián Solovio.
Volvendo ao rego. O caso é que o noso autor Antonio Emilio Leite Couto (abondoso entre nós, ben como apelido ou como topónimo) relátanos, como en todo romance que se prece, unha historia de amor, inzada de dificultades, como os grandes dramas amorosos, entre unha rapaza, case unha nena, Imane, da nación VaChopi, e un sarxento portugués, Germano de Melo. Ora o drama desenvólvese nos derradeiros días do Imperio de Gaza, contra o remate do século XIX. O grande estado erguido pola nación VaNguni, no sur de África, estaba, na altura, dirixido polo emperador Ngungunyane, segundo escribían os ingleses, ou Gungunhane como lle dicían os conquistadores portugueses. Derrotado, deportado, primeiro a Lisboa, despois a unha illa dos Açores onde faleceu, alcohólico e marxinado, en 1906. Catro anos antes morrera o seu vencedor, Joaquim Augusto Mouzinho de Albuquerque convertido nun grande heroe e símbolo da grandeza imperial durante o Estado Novo.
Volvendo ao rego. O caso é que o noso autor Antonio Emilio Leite Couto (abondoso entre nós, ben como apelido ou como topónimo) relátanos, como en todo romance que se prece, unha historia de amor, inzada de dificultades, como os grandes dramas amorosos, entre unha rapaza, case unha nena, Imane, da nación VaChopi, e un sarxento portugués, Germano de Melo. Ora o drama desenvólvese nos derradeiros días do Imperio de Gaza, contra o remate do século XIX. O grande estado erguido pola nación VaNguni, no sur de África, estaba, na altura, dirixido polo emperador Ngungunyane, segundo escribían os ingleses, ou Gungunhane como lle dicían os conquistadores portugueses. Derrotado, deportado, primeiro a Lisboa, despois a unha illa dos Açores onde faleceu, alcohólico e marxinado, en 1906. Catro anos antes morrera o seu vencedor, Joaquim Augusto Mouzinho de Albuquerque convertido nun grande heroe e símbolo da grandeza imperial durante o Estado Novo.
Cando Moçambique proclamou a
independencia, o presidente Samora Machel insistiu, e logrouno en 1985, en
facer retornar os restos de Ngungunyane. A lenda di que os portugueses non
sabían moi ben onde estaban os restos do defunto emperador de Gaza e encheron o
féretro con areas dos Açores. De aí o título da triloxía, aínda incompleta, As areias do imperador.
Mia Couto ofrécenos un
romance histórico, un documentado relato no que reconstrúe a historia do seu
país, dunha África que nada ten que ver coa fantástica realidade imaxinada
polos racionalistas europeos na procura de argumentos da súa superioridade
xustificadora da expansión colonial. Hegel era quen de escribir:
“En África atopámonos co que se ten chamado a “idade da
inocencia”, na que se supón que o home vive en acordo con Deus e a natureza.
Nese estado o home non é aínda consciente de si mesmo …, este estado natural
primitivo é en realidade un estado de animalidade. O paraíso era un parque
zoolóxico no que o home vivía nun estado animal de inocencia.”[vi]
E mesmo de privar de
liberdade a eses pobos “sen historia”:
“ A única diferenza que se aprecia entre os pobos de África e os
Asia, dunha banda, e da outra os gregos, os romanos e o mundo moderno, consiste
en que estes saben por que son libres, mentres que aqueles sono sen saber que o
son e, polo tanto, sen existir como pobos libres”[vii]
Desa visión hegeliana
participa un dos personaxes secundarios da novela cando afirma:
“Os pretos são um
fantasma que nos persegue, mas não têm existência própria. Quem está por detrás
deles são os ingleses. Esses são os nossos verdadeiros inimigos.” (V. 1 p.123)
Mais os que non existen como
pobos libres, os establecidos nunha idade de inocencia para outro personaxe, os que:
“Não usam as espingardas que lhes são entregues. Dizem eles que
é próprio de um cobarde combater à distância. Essa gente tem confiança é nas
mezinhas, nos amuletos que acreditam imunizá-los contra as balas” (v 1, p.119)
Eses son os que para o mesmo personaxe:
“Havemos de ser mortos com as mesmas
espingardas que colocamos nas mãos deles. E a ordem de matança será dada em
português, na língua que colocámos na boca deles.” (V 1, p.121)
Porque esta é a historia do
Estado de Gaza, pero tamén da guerra da independencia, da guerra civil entre as
nacións do actual Mozambique, da guerra da escravitude na que as xente dunhas
nacións prendían as doutras para
vendelos como escravos . Mia non é só un romancista, un narrador, senón tamén
un pensador, un científico de rigor, aínda que sobre todo, ou cando menos iso é
o que entendín de varias das intervencións das persoas asistentes, un poeta, un gran poeta. Interpretación esta da
súa extensa obra que non desgustou ao autor. Esa reflexión que permite
establecer as diferenzas:
“A diferença entre a Guerra e a Paz é a seguinte: na Guerra, os
pobres são os primeiros a serem mortos; na Paz, os pobres são os primeiros a
morrer.
Para nós, mulheres, há ainda uma outra diferença: na Guerra,
passamos a ser violadas por quem não conhecemos” (v.1, 124)
E entre pobres e mulleres
tamén están os pobos sen historia. Conta o sarxento:
“E partilhei então uma lembrança que trazia de Lisboa. Aconteceu
na única vez em que assisti, levado pelo meu pai a uma tourada. A um certo
momento, como o toure se encontrasse cansado e bonacheirão, lançaram para a
arena uma meia dúzia de pretos, enfeitados com penas e montados nuns ridículos
cavalos feitos de papelão. Este enfeite roubava-lhes mobilidade mas reforçava o
tom de caricatura que empolgava a multidão. O touro arremeteu contra os pobres
diabos e todos eles foram terrivelmente maltratados, para gáudio do público
que, até então, reclamava contra a pobreza do espectáculo.
Levantei os olhos para Imani para avaliar o efeito daquele
episódio. O seu rosto mantinha-se imperturbável.
Não era racismo. Ou tal vez fosse. A verdade é que também atiravam
galegos para dentro das arenas.
Os galegos são negros?
Não. São como nós.
Nós quem, sargento Germano?” (V1, p. 364)
O dous volumes publicados
seguen un esquema similar. Ao capitulo construído arredor dos dicires,
contemplares ou pensares de Imane, séguelle unha carta enviada ou recibida polo
sarxento Germano de Melo. O relato, en primeira persoa, da moza VaChopi
altérnase coa misiva oficiosa aos superiores do militar ou a resposta destes.
Esas comunicacións, en principio de formalidade castrense, iranse convertendo en descritivos e coidados
relatos e rematarán sendo, para o sarxento e os seus comunicantes, un fin en si
mesmo que lles permite abandonar a soidade dos postos militares e a dun branco
rodeado de cafres.
O esquema complétase cunha
consideración que antecede ao capitulo. No volume primeiro, sen sinatura. No
segundo as reflexións van identificadas por pensamentos dos personaxes, lendas,
mitos locais, ou xenéricos, das aldeas ou nacións protagonistas. É aí onde se
amosa o Mia Couto pensador que xa ten deixado magnificas mostras noutros libros
de relatos da súa máis que considerable obra, non só en calidade, senón tamén
en cantidade. Un estilo de meditación, no formal, moi pessoano e de fonda tradición na literatura en
portugués.[viii]
Na agarda ansiosa da
terceira entrega para 2017 na que o autor asegurou estar traballando cunhas
palabras que soaban a que o labor xa estaba en fase de repouso poñemos fin a
estes divagares braguenses reproducindo unha desas reflexións que encetan cada
un dos capítulos; nesta ocasión atribuído a un proverbio da aldea de Imane:
“Tudo o que de grave
tiveres que dizer a um inimigo deves dizê-lo na língua dele. Nenhum juiz
pronuncia a sentença num idioma que o réu não possa entender. Ninguém morre a não ser na sua própria língua.” (V. 2, p.242)
[i] Arias Vilas, F. (1992): A romanización en Galicia. Historia de
Galicia 4. Edicións A Nosa Terra, Vigo.
[ii] López Carreira, Anselmo
(1996): Martiño de Dumio: a creación dun
reino. Edicións do Cumio, Vigo.
[iv] Armesto, V. (1994): Galicia feudal. Biblioteca galega, A
Coruña (p. 221-229). Biggs, G.(1949): Diego Xelmírez. Xerais, Vigo, 1983 (p.
55-59).
[v] Couto, M. (2015): As areias do imperador. Mulheres de cinza.
Caminho. Porto.
Couto,
M. (2016): As areias do imperador. A
espada e a azagaia. Caminho. Porto
[vi] Hegel, G.W.F. (1830): Lecciones
sobre la Filosofía de la Historia Universal. Madrid: Alianza Editorial,
2001. p. 172,183
[vii] Hegel, G.W.F. (1833): Lecciones
sobre la historia de la Filosofía. F.C.E., México 1995, p. 27.
Ningún comentario:
Publicar un comentario