Falando con M. Veiga de Manuel María

    

     Sempre coidei que Manolo Veiga, pola súa formación como xornalista e sociólogo, tirase máis polo ensaio que pola literatura de creación. Ao final semella ser esta a que se impuxo. A súa tese de doutoramento, recollida en forma de libro¹, desenvolvía a idea de que as elites galegas acordaran co estado un troco da identidade propia a cambio dun progreso tutelado ou, noutras palabras, dunha “pretendida” modernización a cambio da asimilación no marco político estatal. O seu tempo de análise é o transito do século XIX ao XX, e un medio de comunicación o Faro de Vigo. Coido que o esquema analítico, no caso galego, ben pode ser aplicado tanto a outras épocas históricas como á outras áreas xeográficas. 

 

      É certo que xa antes se iniciara na creación literaria² pero será con posterioridade á publicación de O pacto galego... cando se asente neste camiño³ no que acadou o premio Xerais (2004) e o García Barros (2006). Agora achéganos un breve ensaio⁴ sobre o seu amigo homenaxeado co Día das Letras deste ano e unha breve biografía para acompañar unha escolma dirixida ao mundo escolar⁵.É un lugar común, ademais dunha evidencia contable, que ao falar de Manuel María se sinale o seu exceso de produción “só de poesía, publicou corenta e sete libros, pode que algún máis que non aparece nas obras completas...” (p. 7); “Nin a mellor guía crítica parece capaz de orientar o lector entre os 1.525 poemas que, a risco de erro, escribiu (p. 59). Veiga procura atopar unha razón para ese exceso: “Pero ese número de libros que publica, a todas luces un exceso, a que se debe? Reitéranse os temas: as reflexións sobre a súa vocación de poeta, os pequenos detalles da natureza, a paixón pola súa muller, a crítica política, o prego, a burla das modas. É como dar voltas nun círculo, probablemente buscando a mellor versión, a máis acertada, do mesmo sentimento. Pero non pode ser só iso. Máis alá da estética, parece buscar algo” (p. 9).

     Para Veiga o Manuel, o seu amigo iniciador nas lecturas, andaba na procura dun país porque o que tiña, o real, non lle satisfacía: “Vese formando parte dunha cultura no transo de desaparecer como un val asolagado, ben por asimilación exterior, ben por suspensión da conciencia do seus propios protagonistas, unha cultura na que escribir un libro de poesía é pouca cousa como fórmula de resistencia” (p. 38) “... quizais estaba convencido de que a súa vida consistía en asistir, sen podelo evitar, á destrución paulatina do seu país...” (p. 10); “o seu destino parece trazado. Coa súa barba, coa forza da súa mirada e a voz grave, coa súa calma e obstinación, Manuel María parece destinado a ser o rei dese país que tanto cita. Un rei sen coroa. Tanto que a situación semella a do sebastianismo portugués, pero invertida. Chegou o rei, pero poucos son os que o esperan” (p. 17-18).

     Quizais esta insatisfacción proviñese dunha certa incomprensión do país propia do iniciático proxecto intelectual que precisa todo proceso de construción nacional, sen vangarda cultural non se pode rozar un bosque inzado de toxeiras e silvas; pero o carreiro non é único e haberá camiños cando cheguen os claros no bosque e a diversidade de itinerarios faise evidente. Ese percorrido que vai dende “Eu son o druída de dazanove anos/ que se enguedella no teu amor,/ vermello de lameiras e de ermos/perdidos no escuro dun castiñeiro/unha tarde fría de inverno”⁶ ata “Ti amada, ollas como vou morrendo/en anacos pequenos cada día/ e nada podes facer para reterme/ á beira túa feliz e confiado”⁷. Reitera Veiga esta dupla e recíproca incomprensión e insatisfacción entre o poeta e o pobo “en Saturno (1991), poema de fasquía épica e remate infeliz, como corresponde ao motivo clásico. Quen devora os seus fillos é Galiza, a “tribo suicida”, imaxe que se repite en moitos outros poemas. Saturno ten o interese de transparentar unha interpretación historicista e romántica do nacionalismo, a través de cinco etapas: a inocencia do país, a fase de construción na que se desenvolven os grandes mitos, a colonización exterior, a dos poetas e galeguistas que esclarecen a situación de dominación ante o pobo e finalmente a derrota, posto que a cidadanía non escoita os que buscan redimila” (p. 56-57). Esta visión idealista non é novidosa nalgúns nacionalismos, tanto centrípetos como centrífugos, na Europa do século XIX e mesmo, nalgúns casos, no século XX. Pero non foron as nostalxias evocadoras do pasado as que construíron as súas realidades políticas, senón os soños dun futuro mellor. Nestes retrousos semella andar ensarillado, outra vez Sísifo, o galeguismo político, o que pode entenderse nun país con tantas e tan boas persoas cultivadoras da arte poética.

   

Lois Pererio e Manuel María

Quizais fose ese exceso produtivo, dos anos da transición política e de nacemento-expansión do galeguismo político o que afastou a “xeración dos oitenta” e posteriores dunha acaída comprensión da poesía de Manuel María, aínda que nesa altura Méndez Ferrín o reivindicase “A súa obra poética é máis nutrida que a de ningún outro autor da historia da nosa literatura. Esta abastanza que ás veces distrae pola magnitude mesma e arreda da análise delongada, non pexa o feito de que en ocasións a tensión criadora se intensifique e que aparezan textos deste poeta -en calquera das súas múltiples épocas e tendencias- de calidade e valor absolutos”⁸.

     O achegamento de Manuel María coas novas xeracións poéticas non se producirá ata “ben entrados os noventa, cando Manuel María fai simbolicamente a presentación da poesía heterodoxa de Lois Pereiro. (...) Era unha sorpresa, di un asistente ao acto⁹: os dous poetas de Monforte, tan diferentes na maneira de escribir e de vestir, alí xuntos” (p. 50). Pouco despois deste acto falecería na Coruña Lois Pereiro; tamén nesta cidade finaría Manuel María. Os dous poetas vinculados á cidade de Monforte, na que a intuición dime que ningún deles foi feliz, en especial Manuel María. O caso é que os dous foron recoñecidos pola Academia co seu Día das Letras e Monforte converteuse nun lugar de referencia na cultura galega e en especial na poesía, aínda que a Manuel María non poidamos nunca afastalo da súa Terra Chá: “A Terra Chá somentes é:/un pobo aquí e outro acolá,/mil arbres, monte raso,/un ceo chumbo e tráxico/no que andan as aves a voar./O resto é soedá.” Paisaxe e comunicación dous dos elementos constituíntes da poesía e da vida de Manuel María como el mesmo dixo: “Entendemos que un ser humano é, en esencia, un anaco de paisaxe posto en pé e camiñando.” “Escribín por un irreprimíbel afán de comunicación cos meus semellantes, e por gañarlle un mínimo espazo á morte”.¹⁰

     Nestas poucas páxinas Manolo Veiga achéganos a súa interpretación, exclusivamente, da obra poética de Manuel María, pero tamén dende a proximidade, dende a amizade forxada na convivencia física; nas ideas compartidas, no activismo militante, na relación mestre-alumno e nas moitas horas de chofer, que dan para falar, vai xurdindo o Manuel María máis humano.

     Manuel non conducía, polo que tiña que andar na procura de transporte para os múltiples convites, que non gustaba de rexeitar, fosen dar unha conferencia, falar nun mitin, acudir a unha manifestación ou recitar os seus poemas . Nun paralelismo con Otero, que sinalou con tino Méndez Ferrín: “Podemos así decir que toda a vida de Manuel María ten sido, e segue e seguirá a ser, unha viaxata interminable polos vieiros da saudade, digo da Galicia que non se dá visitado, que non se dá sentido nunca completa. Peregrino incansable de radios curtos, como se definía a si mesmo Otero Pedrayo, sempre cun pé no estribo do coche de liña...”¹¹. 

Falando na Libraida de Gondomar

    Achéganos así a un Manuel bohemio e rebelde, loitador e inocente, a un poeta. “Talvez detrás da imaxe ordenada que durante case toda a súa vida ofreceu de si mesmo, Manuel María oculta unha idea bohemia da existencia” (p. 26) “A bohemia está vinculada en parte ao complexo de Peter Pan. O poeta, o creador, debe ser curioso, ten que estar disposto sempre a contemplar con sorpresa os infinitos detalles da vida, e para conseguilo necesita a inxenuidade. En Manuel María, nas súas bromas, nalgúns dos seus actos, un descobre sempre un certo aire infantil. Quéixase moitas veces de todo, non dá nada por feito. De ter outro carácter, non seguiría escribindo poesía ata o final” (p. 32) “Non parece condicionado polo pavor e o trauma que marcou a xeración coa que comparte mesa nos cafés. É unha dos voces críticas máis diáfanas deses anos, talvez a que máis. Un atrevemento –fanatismo, dirán algúns- que o caracterizará sempre (p. 20) “O silencio, a censura, debían xerar nel unha insatisfacción permanente, semellante á de todos os axitadores clandestinos que acaban a súa vida cunha derrota. Pero o axitador tamén pode contar sempre con algunha vitoria, por pequena que sexa” (p. 11)

     O Manuel tamén tivo, e terá, as súa vitorias.

1 Veiga, M.: O pacto galego na construción de España. A Nosa Terra, Vigo, 2003.

2 Veiga, M.: As ruínas da cidade amada. Galaxia, Vigo, 1999

Veiga M.: Biografías de malogrados. Espiral Maior, 2001

3 O exiliado e a primavera. Xerais, 2004; Lois e Helena buscándose un día de tormenta. Galaxia, 2006; O profesor de vegliota. Xerais, 2008 e Os xornalistas utópicos, Xerais, 2013.

4 Veiga, M.: Manuel María, buscando un país. Xerais, 2016. Ilustracións de Víctor Tizón.

5 Veiga, M. E Lastra, X.: Manuel María. Vida, versos e rebeldía. Xerais, 2016. Ilustracións de Nuria Díaz.

6 “Pregaria dos dazanove anos” en Muiñeiro de brétemas. 1950. Primeiro libro publicado por Manuel María.

7 “Os carreiros da morte” en Camiños de luz e sombra, 2000. Último libro publicado por Manuel María.

8 Méndez Ferrín, X.L.: De Pondal a Novoneyra. Xerais, 1984, p. 277.

9 O acto celebrouse en abril de 1996. Aínda que segundo Iago Martínez habería outro acto anterior, en 1992, no que Manuel María presentou o primeiro libro de Lois Pereiro, Poemas 1981/1991. Ver Martinez I.: Lois Pereiro. Vida e obra. Xerais, 2011, p.166

10 Manuel María: A Terra Chá:poesía e paisaxe. Discurso de recepción na Academia. RAG, A Coruña, 2003.

11 Méndez Ferrín: Resposta ao discurso de Manuel María. RAG, A Coruña, 2003.