En San Pedro de Rochas

Andei onte por San Pedro de Rochas. Aquelas pedras furadas, húmidas e sombrizas transmiten séculos. Aquelas covas antropomorfas reiteradamente ocupadas polo po no que nos seguimos revertendo desacougan cun súpeto remuíño. Seica unha placa, considerada fundacional, cita o ano 573.  Miro sería o rei do Gallaecium Regnum.

É un dos templos cristiáns máis antigos. Tres naves escavadas. Na central, un oco permite a entrada de luz. O primitivo mosteiro seica ficou deserto coas invasións musulmás ata que, segundo a lenda, un nobre chamado Gemondus, a finais do século IX,  descobre aquela paraxe ben diferente da actual inzada de arbores, e  retírase alí para facer vida de oración e penitencia. Logo vaise creando unha nova comunidade.

Na capela da esquerda, onde se entende que está o sepulcro do lendario nobre restaurador do cenobio, nunha parede consérvanse restos dunha pintura ao fresco, datada entre 1175 e 1200, na que se amosan figuras dos apóstolos nun mapamundi que os expertos identifican co reproducido  no Beato de Osma, datado en 1086, e quizais confeccionado no mosteiro leonés de Sahagún. Na realidade o mapa é unha carta da diáspora apostólica que indica os lugares onde predicou cada apóstolo.

San Pedro de Rochas viuse moi favorecido por Afonso III o Magno (866-910), que o dota con grandes doazóns confirmadas por outros reis. Un documento datado en 1007 polo rei Afonso V (999-1208) confirma e amplía os  privilexios.

Retornando ao mapamundi. Se é o de Osma, datado en 1086, fixérono nos  inestábeis tempos das disputas monárquicas entre irmáns: García, Sancho e Afonso que co ordinal de VI reinaría  en Galicia, León Castela e Toledo dende 1073 ata 1085. Se as datas do mural de San Pedro de Rochas son as que demos estariamos nos últimos anos do reinado de Fernando II (1157-1188) ou nos primeiros anos de Afonso VIII, o que na historiografía española ordenan como IX, (1188-1230).

O mapamundi é unha representación esquemática do mundo na que o tamaño do representado indica a importancia do mesmo. Trátase dun circulo, rodeado polo río Océano no que o Mediterráneo ocupa o centro vertical do mesmo, máis ben ovalado no debuxo, facendo a barra vertical dunha especie de T. O Nilo e o Ponto Euxino, debuxan a barra transversal da T. No centro iconográfico está Xerusalén e o Mar Vermello separa o mundo coñecido do descoñecido, o África. O esparexemento dos apóstolos represéntanse cun debuxo da cabeza dos mesmos cos lugares de referencia. Só en dous casos non se recorre a esta iconografía, no de san Pedro e no de Santiago; ambos se representan dentro dun edificio con torres: Roma e Compostela, sendo evidente o maior tamaño desta que indica a maior relevancia da mesma, no momento da súa consolidación e expansión como cabeza do mundo cristián e remate do camiño francés.

Na banda esquerda está Europa. A península Ibérica ocupa a franxa inferior, sinalada por unha contundente liña vermella que representa os Perineos. Na representación, o espazo central, que ocupa a maior parte, está ocupado por Gallecia, co, como dixemos, enorme edificio da catedral compostelá e no seu interior o rostro do apóstolo. Por riba un enorme Faro (A Coruña) e por tras Asturias. O espazo está delimitado polo leste polo curso de dous ríos: Miño e Douro. Despois un territorio, Spania, onde está un edificio de moita menor dimensión que corresponde a Toletum e a referencia a Terragona, Carthagine? e Olisbona.

É evidente que o mapa representa a visón xeopolítica do reino cristián do norte construído  arredor do culto a Santiago e do camiño que nos relaciona con Europa e do papel de primacía da Sé Compostelá sobre Toledo, a capital do desaparecido reino visigodo no que os futuros reis de Castela procurarán a “inventio” da lexitimidade.

Aínda na actualidade, con técnicas de representación perfectas, seguimos a facer trampas nos mapas, e Europa, esaxerada en extensión, representa o poder central da súa cultura, mentres seguimos reducindo as dimensións da marxinal África, por poñer un exemplo.

No mapamundi de Osma, Gallecia é o centro do mundo cristián, da mesma categoría que Roma, aínda que de maior tamaño, e moi superior en forza e categoría a Toledo que o mesmo Afonso VI viña de tomar aos musulmáns.

Domingo, 25 de febreiro de 2018