Grao corvo

O Penouzo era un prado de herba verde, enchoupado de auga e franqueado, pola cima, por unha franxa de horta e unha manchea de cortizas entre as que trasfegaban en permanente zunido activas abellas, delimitado polos laterais por unha fileira dereitiña de bidueiros. Pola parte de abaixo, despois dun cavorco do terreo, estaba a Candea. Era como outro mundo, perfectamente rectangular, un eido no que se alternaba o centeo coa herba seca, cinguido, por tres dos lados, por restras de castiñeiros novos, non menos ben  enfilados, e separados do campo de labor por un rego ben fondo para encanar calquera chisco de auga que houber, pois ao centeo, como ao trigo, non lle gusta moito.

Coas primeiras calores do verán entrabamos en acción os cativos, comandados polos curmáns mais grandes e tendo como xefe de operación ao  tío-avó Nilo que coidaba sobre todo de coutar o noso entusiasmo na procura do negro tesouro para que non estragásemos o centeo. Faciamos como o Balbino e o Lelo que nos conta Neira Vilas, que era de alí, ben preto. Contra o remate do verán faciamos o mesmo na zarra, apañándo o  cornello das espigas do trigo serodio. Mais alí, ao estar plantado máis basto o tío-avó  era máis condescendente coas nosas carreiras e tirapuxas.

Apañabámolo con tino e levabámolo, sen que nos caese nin un gran, a unha saquetiña branca, a mesma na que o levarían os maiores á feira. Seica o pagaban ben, pero pesaba pouco aínda que se puxese a remollo. Aqueles patacos eran para repartir ente a banda de cativos.

Nós diciámoslle grao negro, pero ten moitos nomes, caruncho, cornecello, cornello, cornicelo, cornilló, cornizó, cornizolo, dente de can, dentón, gornicelo e seguro que hai algún máis. Era iso..., un gran negro que había que quitar para que non fose no medio do pan, se puxese negro e soubese mal.

Cando menos iso pensabamos. Mais resulta que o tal grao negro era unha cousa ben seria, ata perigosa. Seica unha intoxicación deste fungo, que se coñece dende a Idade Media,  pode producir gangrena, convulsións e ata a morte. Tecnicamente coñécese como ergotismo e popularmente como fogo ardente, lume ardente, lume sagrado ou lume de santo Antón. Moito menos sabiamos que as substancias activas nas micotoxinas son alcaloides derivados do ácido lisérxico ou LSD, na altura aínda non se puxera de moda a psicodelia. Á luz dos coñecementos actuais pódense entender determinados pánicos de tempos recuados e o recurso a crenzas de calquera caste.

Quen si sabia do seus efectos eran os farmacéuticos. Nos territorios da vella Gallaecia onde abundaba o centeo, tamén o facía o grao corvo do que se podía extraer a ergotamina, que aplicada en doses axeitadas tiña propiedades terapéuticas para tratamentos tan diversos como os da atonía uterina, hemorraxias  posparto, migrañas, histeria, alcoholismo, glaucoma... O Instituto Bioquímico Miguel Servet foi o primeiro en comercializalo baixo a marca “Pan Ergot” que se presentaba en gotas ou inxeccións e alcanzaba un moi elevado prezo.

Os laboratorios fundáronse en abril de 1936 en Vigo polo investigador e empresario galeguista Ramón Obella Vidal, o socio capitalista Francisco Rubira Fariña e o dirixente do Partido Galeguista Alexandre Bóveda, que catro meses despois sería fusilado polos militares sublevados.

O grao corvo comezaba a escasear e Obella procurábao onde podía. Nunha das viaxes a Portugal rexistrou unha nova marca: Zeltia, e no logotipo púxolle catro espigas de centeo. Poucos meses despois, rematada a guerra, convenceu os irmáns Fernández López para botar a andar a nova empresa.

Non sei se meu tío-avó  Nilo estaría moi contento de saber que as saquetiñas de cuarto ou medio quilo que recolliamos das espigas do centeo, e moito menos do trigo, ían para Zeltia, pois morreu convencido de que dende unhas avionetas que pasaban de cando en vez botaban crías dos escaravellos da pataca para que lle comprásemos o ZZ.

Venres, 16 de febreiro de 2018