Na memoria de Carlos Casares

Neste ano de Casares déixovos as miñas respostas a un breve cuestionario que formulara Rafael Laso Lorenzo e que incorporou no libro Carlos Casares o amigo das palabras (Galaxia, 2013). Agora que pasou o Entroido e a memoria de Carlos abrolla enérxica.

"A Galiña azul" de Alfonso Soliño no paseo Carlos Casares de Gondomar.

Como vías ti a Carlos Casares, como escritor e como persoa?

Tratei a Casares superficialmente polo que non podo máis que relatar a impresión que en min causou un conversador engaiolante, inesgotable, respectuoso coas opinións dos outros, sempre cunha pinguiña de humor tirado da anécdota cotiá.

A verdade é que vai alá unha década. Nos dous anos posteriores á súa morte, nas noites de agosto, no “Eladio” de Panxón, seguimos a reunirnos algúns amigos de Carlos: Miguel Viqueira, Javier Torrente e Xosé María Fonseca Moretón… e, unha noite tras outra, Casares ocupaba as horas do café nocturno e as de estarricar as pernas polo paseo  que agora leva o seu nome, cos títulos das súas obras gravadas en graníticas lousas. Así souben das cousas de Casares e coñecino a través da lembranza agarimosa dos seus amigos.

As nosas posicións ideolóxicas e políticas non eran coincidentes mais había un elo de unión, a dignificación da nosa lingua e cultura, o que realmente lle importaba. De feito coido que Casares, en sentido figurado, descoidou o seu labor como escritor. Explícome, consideraba moi relevante o seu papel como dinamizador cultural, dende as institucións (Galaxia, Consello da Cultura) mais tamén dende o traballo cultural de base, ao pé das asociacións culturais. Sempre estaba disposto, sempre tiña tempo para unha conversa, para idear un Congreso sobre o Conde de Gondomar, que nunca se realizou porque a parca o impediu, para acudir a unha radio local ou para facer de notario no enterro da sardiña. Por iso digo que descoidou o seu traballo de escritor, non tanto porque non atendese as súas obras.

Lembro vivamente o 23 de febreiro de 2002. Tiñamos un acto na Casa de Cultura de Gondomar para presentar unha humilde edición das coplas e actas notariais de quince anos enterrando a sardiña na vila de Don Diego Sarmiento, da que el mesmo fora notario.  Chegaba dunha viaxe a Lisboa, deille o libriño, acariñouno con delicadeza e comentou algo sobre os escasos medios da edición. Despois, na que debeu ser unha das súas últimas intervencións públicas, fixo un breve e fermoso discurso que transcribimos nun monográfico da Revista de Estudos Miñoranos baixo o rótulo, por nós inventado, de "Eloxio da Tolerancia". Coido que este breve texto é moi representativo do pensamento de Casares, un humanista, escasamente político e menos aínda cunha ideoloxía forte, a non ser que entendamos o seu "pensamento débil" como tal.

Que calidades destacarías na súa escrita?

O que máis me atraía era a súa escrita sinxela, directa, clara, aparentemente fácil, que lle permitía facer obras redondas, cando menos para min, como "Ilustrísima”, por certo a identificación entre o tolerante arcebispo e o propio Casares é evidente. Esa escrita sinxela, que sen necesidade de retorcerse conseguía que rematases odiando ao malvado "Deus sentado nun sillón azul", sorrindo ante a tráxica burocracia de "Os mortos daquel verán" ou desacougado ao rematar "O sol do verán".

Se tiveses que escoller unha soa, con cal das súas obrar te quedarías? Por que?

De ter que escoller, elixiría, unha que non é, en sentido estrito, literaria. Refírome ás breves colaboracións xornalísticas de “Á marxe”. Coido que nos últimos anos tíñalle absolutamente collida a medida, non só no sentido da extensión, perfectamente adecuada á lectura urxente do xornal, senón tamén literaria e conceptualmente como reflexión sobre o cotián, o miúdo, o aparentemente irrelevante… escrito nun galego próximo que procuraba acercarse aos lectores, mesmo a aqueles que non acostumaban ler na nosa lingua.

Neste senso teño o orgullo de que cando debatiamos sobre os contidos do monográfico da Revista de Estudos Miñoranos se nos ocorrese encargarlle un artigo sobre o Casares escritor en xornais ao mozo e intelixente xornalista Iago Martinez. A resultas daquel traballo Galaxia encargoulle preparar a edición de “Á marxe”. Deben ir xa oito volumes. De vez en cando collo un tomo, ábroo por onde lle cadra e leo, cun breve sorriso, algunhas daquelas refrescantes “tiras” que ningún escritor galego conseguiu dominar coa mesma mestría, agás Bieito Iglesias, salvadas as distancias conceptuais e lingüísticas. Claro que este non ten a plataforma da última páxina da “Voz”.

Se che fose posible, que lle preguntarías hoxe a Carlos Casares?

Casares era un optimista antropolóxico. Pero no tema da lingua era pesimista, no senso de que coidaba que o galego, non é que fose desaparecer, mais si que o seu uso quedaría reducido a unha minoría. Por iso lle daba tanta importancia á presenza do galego nos espazos máis afastados do seu uso e a facelo doado para as persoas que non o empregaban ou mesmo o rexeitaban.

Hoxe volveríalle preguntar como ve o futuro do idioma. A el que non era nacionalista e dedicou a súa vida á promoción e prestixio da nosa lingua e da nosa cultura. Hoxe cando un se vai facendo cada vez máis pesimista e ten que ver como dende o goberno de Galicia non só non se fan esforzos e achegan medios para restaurar o seu uso social senón que, ben ao contrario, trátase con desleixo e desprezo.