O espreitador

    Hai uns días lembramos a Darío Álvarez Blázquez e as súas “Historias de Fuxidos”, publicadas en La Voz de Galicia entre os meses de maio e xuño de 1977. Nunha delas relátanos o que lle aconteceu a Xosé, un mozo “fraco e pouca cousa” que traballaba na zapatería que un tal Xesús tiña no portal da estación do ferrocarril de Guillarei. O patrón era o máis importante dirixente da CNT na parroquia e afiliou tamén  o seu empregado ao sindicato anarquista, pagándolle el mesmo a peseta mensual da cota.

    Ao chegar a guerra fuxiron os dous. Xesús largouse lonxe e salvouse. Seica se asentou en León, puxo unha zapatería e foille ben; cando Darío Álvarez Blázquez publicaba aqueles relatos vivía na cidade da catedral de fermosas vidreiras.

    Pola contra Xosé, que había pouco que casara, non se atreveu a afastarse da súa muller. Os dous eran moi novos. Quedou a trescentos metros da casa nun buraco do monte tapado cunhas pólas. En calquera momento poderían atopalo e coa chegada do outono xa non aguantaba coa friaxe e a auga que inundaba a cova. A muller leváballe de comer cada dous ou tres días mentres lle preparaba un novo agocho debaixo do alpendre, á par da corte do porco.

    Polo Nadal a moza achegouse á consulta do doutor Darío chorando desconsolada porque estaba embarazada e aterrorizada xa que cando se soubese descubrirían que o seu home estaba preto e non en Portugal como pensaban os falanxistas. Víñalle pedir que lle practicase o aborto. O doutor negouse porque non podía, nin quería, e por que se os collían mataríanos aos tres. Foi entón cando se lle ocorreu propoñerlle que procurase un amigo de confianza, que lle dixese a verdade tanto a el como ao marido e que aparentase un romance co mozo. Cando se soubese chamaríanlle de todo, pero salvaríanse. Así o fixo. Axudoulle no engano un primo do seu home.

    Aos seis meses regresou á consulta. Díxolle que as veciñas non lle falaban e que os pais non querían nin mirala diante, pero que lle daban comida ás agachadas. O neno naceu e era cuspidiño ao pai; a xente dicía...  claro como eran primos.

    Mais había un veciño desconfiado. Polas noites subíase a un laranxeiro para espreitar a fiestra da casoupa da moza. Unha noite que ela se achegou á tenda sen o neno escoitou os choros deste. Empoleirado no laranxeiro ollou como se abaneaba o berce. Decatouse que había alguén. Era o Xosé deitado no chan, arrolando o  cativo.

    Non tardaron en chegar os “cans arrabeados”, que diría Anxo Angueira. Ao bater na porta, o Xosé foise para o burato, a muller botoulle o estrume enriba e foi abrir a cancela. Era doado atopalo. ¡Non me matedes!, seica foi o único que puido dicir.

    Algúns meses despois o doutor Álvarez Blázquez tivo que ir facer unha autopsia a Guillarei. As mulleres cantaruxaban, os poucos homes que non estaban na guerra, erguían a cabeza e saudaban ledos o doutor. Ao defunto caeralle enriba unha pipa chea de auga. Sorprendido por tanta rexouba preguntoulle a causa a un paciente. Sería por ser o “espreitador” do Xosé, díxolle.

    Moitos anos máis tarde foino visitar aquela muller, Otilia, na compaña do seu fillo que regresaba de Alemaña e desexaba quedar a traballar en Vigo. Era un home de corenta anos cuspidiño ao seu pai. Otilia díxolle que foran tres que ela coñecía e moitos máis. “Moitos homes de máis para matar a un home sen armas metido nun buraco”, remarcou.

    Esta é a historia case bíblica de Xosé, o zapateiro, que con moito máis detalle publicou Darío Álvarez Blázquez en La Voz de Galicia.

    Por razóns que agora non veñen ao caso puiden consultar algúns documentos do arquivo de Darío Álvarez Blázquez referidos á represión no concello de Tui. Entre eses documentos atopábase unha versión mecanografada e moito máis ampla do artigo que logo se publicou no xornal coruñés. Nesa versión figuran os nomes dos tres que coñecía Otilia: “Álvaro Jurado, Manolo Copena e Nereo, un Garda Civil que segundo dicían facía cunha navalla, na parte de atrás do cinto, unha marca por cada morte e que morreu bastantes anos despois afogado en Rande cando escorou unha barca e volveuse co peso da xente (turistas casteláns que non estaban afeitos a embarcar e se arrimaron todos a babor). Como Nereo tamén era castelán, acompañounos. Afogáronse moitos (uns corenta se mal non me lembro)”.

Mércores 22 de novembro de 2017