Baixamos
da croa de Santa Susana enxergando A Maía ao lonxe. Alí, aos nosos pés o
Campus, que agora lle din Sur, mais cando o estudar era cousa de minorías
cativeiras era simplemente Campus. Entremedias da lonxura valeca e a
inmediatez universitaria, na curva mesma da ferradura érguese esplendorosa a
memoria de Rosalía. O paseo sorprende mesmo no costume case diario dos tempos composteláns
pola amplitude, pola circular posición observadora dos puntos cardinais , pola perfecta
harmonía visionaria sobre o verdor entretecido coa dispersión periurbana colonizadora
de territorios noutrora de mantenza labrega e sobre o granito embelecido por
mans canteiras, brillante baixo a poalla, refulxente baixo o sol.
Camiñando
cara a Rosalía, un meu amigo, labrador de palabras, recórdame a Taibo. A
memoria retrotráeme a El Eco de Santiago.
Procuro o dato, 30 de xullo de 1917, personalidades da vida social, económica e
política presiden un acto inzado de xentes populares encostadas pola aba de
Santa Susana. Entre os representantes sociais un mozo, poeta, trinta e dous
anos, representa a revista Estudios
gallegos, que dirixía dende Madrid o xornalista Aurelio Ribalta,
inspiradora das Irmandades da Fala que comezaran a abrollar polo país dende a
iniciática coruñesa, impulsada por Antón Vilar Ponte, e que ano e medio
despois, novembro de 1918, consolidaríanse na I Asemblea Nacionalista de Lugo.
Era Victoriano Taibo García.
Dobrado
en anos, 15 de outubro de 1948, baixo o terror das botas militares, dos
fusilamentos, paseos e desterros, Victoriano Taibo le o discurso
de entrada na Real Academia Galega “Rosalía de Castro, precursora da fala” no
que repasa as “suidades” da poeta que son as súas xa que: “Foi a oferta que lle
ofrecín â mai-terra cando de mociño quixo entrar pol-as fenestras dos meus
ollos, en meiguices de peisaxe e raiolas de luar, a buscare na lus da miña fala
materna, que era a súa, a humilde pousada do meu corazón; alá na vella vila
santiaguesa, pé do sepulcro de Rosalía, onde as almas esclarecidas pol-o amor â
terra, entrevén o escentileo da estrela que levóu na frente e escoitan o cantar
que frorecéu no seu bico;...”
Naquela
noite vixiada respondeulle Otero, tres anos máis novo que o mestre de Morgadáns
pero cabeza da resistencia contra o exterminio, “con cousas ... para lle dicir
a Taibo paseando a modiño co íl por os camiños entre renques de finos esteos da
terra fidalga de Gondomar. O océano bruante, o ímpedo das Cíes xurdindo das
olas cecáis com´unha elexía da Atlántida e aquela vella e celmosa dozura da
peisaxe.” Sobre paisaxe e paisanaxe recunca o discurso de Taibo e Otero recorda
que “Taibo soupo d´un xeito curto e maxistral defiñir aquiles dinos de
participare no amor de Rosalía: O galego que non fala/Na lingua da súa terra/Nin
sabe o que tén de seu/Nin é merecente d´ela”
Dáme
a min que aquel 30 de xullo de 1917 debeu estar, cando menos, outra persoa
vencellada ao Miñor na doela da ferradura coroada polo monumento deseñado polo
arquitecto Isidro de Benito e realizado polo escultor Francisco Clivillés.
Coido que por alí andaría Víctor Fraíz Villanueva, que na altura debía exercer
de mestre en Ponte Caldelas, mais non debeu tardar moito en vir para Vilaza,
por certo ben anos antes que Taibo se establecese en Morgadáns en 1930.
O
motivo desta suposición é que quen poderiamos chamar mantedor do acto e
impulsor do proxecto en memoria da poeta foi o seu tío Vítor Fráiz Andón,
daquela destacado profesor na Escola normal da cidade compostelá. Víctor Fráiz
Villanueva ficara orfo de moi rapaz e mandárano para La Habana acollido polo
seu tío, xa destacado pedagogo. Tras a independencia cubana regresan e
establécense en Compostela, onde o sobriño estudará maxisterio na escola na que
é referente o seu tío. No discurso que pronunciou Fráiz Andón na inauguración
do monumento rosalián da conta dos labores da Liga de Amigos de Santiago e das
axudas concertadas nos cinco anos que tardaron en facer realidade a homenaxe pétrea á poeta.
Moi
lonxe estarían ambos, Victoriano Taibo e Fráiz Villanueva, de imaxinar, nin as
súas querenzas miñorás, nin que vinte anos despois o terror abateríase sobre
eles e dun xeito en especial tráxico
sobre o mestre de Vilaza, anovador como mestre, activista social, impulsor de
prensa local, militante sindical, socialista que despois de 1934 se incorporou
ao Partido Comunista nun devalar militante semellante ao do mestre de Donas
José Cribeiro. A Víctor Fráiz, fuxido polos montes da contorna miñorá e viguesa,
matáronlle un fillo para forzalo a entregarse, fíxoo e fusilárono. A súa muller,
Placeres Castellanos, estaba en Madrid, serviu a causa republicana en España e
á partisana en Francia; outros dous fillos, obrigados a incorporarse ao
exercito sublevado, morreron nas frontes de guerra. Vilaza ficou para sempre
unida á familia Fráiz-Castellanos e Morgadáns á de Taibo.
Estou
seguro de que sen persoas como Rosalía, Taibo García, Fráiz Villanueva ou Placeres
Castellanos, a alameda compostelá aínda tería tres salóns e de ningún xeito podería pairar sobre o central a memoria de Coralia e Maruxa.
Venres,
8 de decembro de 2017
Ningún comentario:
Publicar un comentario