Mateo Guillade

Vista lateral da igrexa de Refoxos (Cortegada). Foto Galipedia

Aló polo comezo do século, como esvara o tempo, isto é, polo ano 2.000, unhas, poucas, persoas andabamos argallando os primeiros pasos do que era o incipiente Instituto de Estudos Miñoráns. Impulsor crucial fora o lembrado Nano Cambeiro que naquela altura sobrevivía facendo xornalismo local co periódico mensual “O Miñor”. O infortunio levóunolo.

Aqueles atoutiñantes movementos tiveron moito que ver coa radio. Primeiro na vella Radio Municipal de Nigrán, que estaba nas últimas boqueadas, xa sen profesionais, pero que, uns rapaces e rapazas, co apoio do alcalde do momento (Manuel Rial) e o concelleiro de cultura (Arturo Carreira), esforzábanse en manter con respiración asistida. Alí, Juan González, Lino Pellitero e máis eu realizamos durante algúns meses un programa semanal de entrevistas, dunha hora de duración, que bautizamos como “As lerias do moucho”, por emitirse, en directo, a unha hora tardía, creo lembrar ás dez da noite. Non recordo onde foron parar  aquelas gravacións, no caso de que se chegasen a gardar. Unha si, seguro, porque non moito despois, co infortunado motivo do falecemento de Carlos Casares, publicouse en CD acompañando un monográfico sobre o autor das letras que homenaxeamos este ano. Outra non, pois lembro ben que a que lle fixeramos a Paco del Riego, na apartamento de Lourido, quixeramos recuperala co gallo do seu nomeamento como fillo adoptivo de Nigrán e non fomos quen; por iso o CD que acompañaba o libriño en homenaxe a don Paco contiña só as palabras do alcalde Rial na lectura da resolución unánime da corporación municipal nigranesa.

Unha vez clausurada, politicamente, a radio de Nigrán, fomos acollidos, agora na compaña de María Xosé González Chamorro, na delegación baionesa de Radio Voz-Onda Cero. Tamén durante uns poucos meses, ata que a pecharon. Nunca pensamos que levásemos a orde de peche incorporada aos nosos “pinitos” radiofónicos, mais parecer parecíao.

Ao novo programa, moito máis curto, nun formato que combinaba información cultural cunha breve entrevista, bautizámolo como “A gavela do Guillade”. Relembreino ao andar encerellado na lectura do primeiro dos volumes dos días negros de Xoán Carlos Abad Gallego que imos presentar na Libraida de Gondomar, Días negros (2015), Máis días negros (2017), ambos publicados polo Instituto de Estudos Vigueses.

No primeiro dos volumes, Abad Gallego danos relatada conta do carlista-guerrilleiro-bandoleiro- foraxido..., é o que ten perder as guerras, Mateo Guillade, que acadou mítica e incerta fama durante os primeiros anos da Primeira Guerra Carlista (1833-1840).

Pouco sabemos do xefe da partida da “Causa Tradicionalista”. Seica fora seminarista. Ben coñecido é que frades, abades e vellos fidalgos encabezaron a causa de don Carlos no noso país, mesmo cos trabucos na man.

As primeiras novas que se teñen do líder guerrilleiro localízano, cara a finais de 1836, no sur da provincia lucense como membro dunha partida procedente das montañas asturianas. Despois de fuxir das terras da Ulloa e da Ribeira Sacra pola presión das tropas da rexente María Cristina, a partida, xa comandada por Mateo Guillade, combateu, aos chamados “liberais”, no sur da provincia ourensá e de Pontevedra; sempre nun vai e vén polo Miño, nun agocho aquí e outro acolá na raia seca. Nunca se afastou en exceso da banda  fronteiriza e acudía ao refuxio portugués aínda que, derrotada a causa miguelista, o goberno de Lisboa tiña tanto interese como o de Madrid en rematar coa aventura carlista.

O caso é que dende a desembocadura do Miño ata as serras do Suído,  do Leboreiro ou o Val de Monterrei, foron territorios de combate da facción do Guillade, nun escintilante ir e vir de foraxido transfronteirizo que para si quixeran os guionistas de Hollywood; tanto coma nós precisamos unha industria cinematográfica.

Durante dous anos, un grupo duns douscentos homes armados andou guerreando pola “Causa”, asaltou Tui e A Guarda e foi protagonista de ducias de enfrontamentos armados ata que, a resultas dun ousado,  e fracasado, ataque á  casa forte de Refoxos (Cortegada), na parroquia próxima de Escudeiros:  “O xefe calrista chegaba ó fin do seu vivir”, escribiu Otero Pedrayo. Era o 15 de agosto de 1838.

Cando se soubo da morte do xefe faccioso o comandante militar de Ourense deu orde de levar o cadáver á  cidade para expoñelo en público; o alcalde mandou que tocasen as campás; chamaron o cirurxián para que lle rabenase a cabeza e colgárona nun gancho. Moita xente de Ourense e bisbarra, aproveitando que era San Roque, acudiu a contemplar a testa degolada de Mateo Guillade.

Por que bautizamos o noso programa radiofónico  como “A gavela do Guillade” fica para mañá.

Martes, 22 de agosto de 2017