O rei pasmón

Foto: Fundación Carlos Casares

Entre as tiriñas escollidas nas lecturas que cada mes se fan ao abeiro de “Unha tapa con Casares”, das que falamos en varias ocasións, repítese con frecuencia o nome de Torrente Ballester. Nada ten de estraño. Como é sabido, don Gonzalo pasaba o verán na casa da Romana e por este mes no que andamos acostumaba “tertuliar” con Casares e outros amigos no Monterreal de Baiona ou na Ramallosa. Como tamén sabemos, as “ocorrencias” do escritor ferrolán foron fonte de inspiración para as páxinas “de verán” de “Á Marxe”.

Onte falei de piratas, que tanto na nosa ría como nas costas do país tiveron moita importancia baixo a forma de corsarios, e acordei do “Conde de la Peña Andrada”. Aquel nobre galego con patente de corso, solar no val de Valdoviño e base naval nos portos de Cedeira, Ortigueira e Cariño que imaxinou a farturenta mente creadora e o xenio narrador de don Gonzalo.

O tal “Peña Andrada”, alcaiote de Felipe IV, provocou no rei o  irrefreable desexo de ollar a  raíña espida. Esa é a trama da Crónica del rey pasmado (1989) que despois Imanol Uribe converteu en El rey pasmado (1991) interpretado por un Gabino Diego ao que non lle fixo moita falla mudar de cara. O relato, nun ton de humor, é unha parodia da corte do momento e emprega  numerosas expresións do tratamento cortesán e eclesiástico de inicios do século XVII. A acción desenvolvese nun caloroso outubro de 1625, un ano antes de que falecese don Diego de Gondomar e xa co histriónico e inútil Conde Duque de Olivares (no filme Javier Gurruchaga) mangoneando a decadencia imperial.

Evidentemente descoñezo se don Gonzalo coñecía o libro de Tabori que citei onte. Mais de seguro que consultou algúns dos moitos libros que este apunta no seu capítulo segundo, dedicado á estupidez das cerimonias de corte das que: “arquétipo de todo o cerimonial era, sem dúvida, a célebre –acrescente-se notória- etiqueta espanhola”. Seica a súa rixidez provocou tantas anomalías que forneceu dunha fonte inesgotábel tanto os cronistas como os coleccionistas de anécdotas, mais tamén, parécenos a nós, e ao autor, dos que gustaban do esaxero.

Contan que nunha ocasión o cabalo dunha raíña espantouse e o pé da súa alteza ficou preso no estribo. Dous oficiais interviñeron e salváronlle a vida. Ambos tiveron que fuxir do país a fume de carozo para evitar ser axustizados polo delito de tocar o sacrosanto corpo da soberana. Din que Filipe III faleceu no lume da lareira mentres agardaban a que chegase o funcionario encargado de mover a poltrona real. No inverno, a raíña de España tiña que ir para a cama ás nove da noite, se se despistaba uns segundos  as damas de honor tiñan que collela, espila e metela na cama de inmediato.

Dise tamén que cando a futura (e descoñecida para el) segunda esposa do rei pasmón,  María Ana de Austria, viaxou para  casar, ía deténdose en cada cidade onde a recibían co protocolo  debido; nunha ocasión o correxedor agasallou a  futura raíña cun par de medias de seda, mostra excepcional da manufactura local; o mordomo rexeitou o cofre de talla que as contiña, dicíndolle: “Senhor Alcaide, é tempo que saiba que a rainha de Espanha não tem pernas...”. Remata o conto dicindo que a moza austríaca desmaiouse ao cavilar en que para cumprir coa etiqueta íanlle amputar as pernas ao chegar a Madrid.

As pernas era o que lle quería ver  o rei pasmón, excitado polo perverso conde e corsario galego, á primeira muller do rei Filipe IV, Isabel de Borbón. Esforzo lle custou, segundo don Gonzalo, e supoñemos que despois de cumprir o protocolo para o caso de visita conxugal á raíña. Tabori recolle de Lüning, ao que cualifica de súbdito leal incapaz do sentido do humor, a etiqueta establecida:

“Calça chinelas; tem sobre os ombros um manto de seda negra; na mão  direita empunha uma espada nua; na esquerda balouça-se-lhe uma lanterna. Do braço esquerdo, pende um vaso guarnecido de fitas, que usava, não para beber, mas para outros fins nocturnos”.

Non sei como a pobre raíña María Ana, tiña quince anos, entre a ameaza de rabenarlle as pernas e o susto que debeu papar a primeira noite que o rei pasmón quixo cumprir coas obrigas conxugais, non imitou os oficiais salvadores da súa colega e fuxiu a toda pastilla daquela corte que, como tamén nos conta Tabori, na altura xa estaba a ser superada na súa estupidez pola versallesca babosería de Luís XIV.

Domingo, 13 de agosto de 2017