Dous fotógrafos gondomareses

Juan Manuel Castuera. Iniciación. 1946

Xa é un tópico, pero como todos, cun aquel de verdade: o século XX é o século da imaxe. Na súa primeira metade nomeadamente da fotografía. O valor das imaxes fixadas pola cámara é múltiple: testemuño do que foron rúas ou paisaxes; reflexo de aconteceres cotiáns; fiel proba de rostros, peiteados e vestires; eco de citas sociais; documento histórico e ás veces expresión de composición, iluminación, encadre... Unha arte de complexa técnica.

A fotografía convértese a cotío en memoria. A cámara fixa o acontecemento e do mesmo xeito que as miradas sobre os obxectos son múltiples tamén unha fotografía pode ser ollada dende diversos ángulos, tanto persoais como históricos, da vida cotiá ou económica, política ou socioeconómica. Mais aos poucos a fotografía foise afastando da función  mnemotécnica para irse achegando a unha concepción artística semellante á da pintura, nun proceso semellante ao que esta, en diversos momentos, coñeceu. A foto captura o momento, a pegada, nunhas ocasións como recordo para transcender, noutras como experiencia vivida na arte.

No retallo de onte matinabamos  sobre a unha fotografía de Juan Manuel Castuera. Non é o único fotografo  salientábel orixinario desta vila, aínda que si o máis destacado nesta visión da fotografía como creación capturada, única e intransferible.

O gondomarés naceu en 1921 e finou en 1990. Aínda que marchou novo da vila, regresou en moitas ocasións e nunca se desvinculou nin dela, nin do Miñor, onde, cando menos, realizou unha serie “De mi valle” e algunhas das fotos doutras series como “De mi dorna”, “Mariñeiros nós”, “De la ría”. Traballos da década dos corenta cando é activo participe na Agrupación Fotográfica Galega, dedicándose en exclusiva á fotografía e realizando exposicións nas cidades do país. A finais da década publica a serie “Barreiras” na revista Galicia Emigrante que edita, en Buenos Aires, Luís Seoane.

Juan Manuel Castuera. Mariñeiros, 1947

A principios dos cincuenta casa cunha miñorá e traslada a residencia a Montevideo. Regresa, unha ducia de anos despois, para instalarse en Madrid onde traballa primeiro para o Ministerio de Información e Turismo, despois como fotógrafo fixo en TVE e logo no Instituto Nacional de Educación Física (INEF), publicando fotografía deportiva e impartindo clase desta especialidade. A finais dos setenta establécese en Compostela traballando para a TVE e despois para a TVG ata a súa xubilación.

Probablemente do Lucas. San Roque, Morgadáns, comezos do século XX

A fotografía entendida como memoria, practicada como documento, exhibida como testemuño é a que realizaba outro gran fotógrafo  gondomarés, José Domínguez Rial, máis coñecido como “Lucas”, alcume herdado do pai. Naceu en 1867 en Chaín. Como Castuera e outros moitos miñoráns, en especial da banda de Gondomar cara a Morgadáns, estableceuse en Montevideo onde aprendeu o oficio e estableceu un estudio en sociedade denominado Domínguez & Peragallo que tiña os seus locais no nº 21 da céntrica rúa Mitre da capital da Banda Oriental. Cruzou, en preto de vinte ocasións, o Atlántico para gañar a vida, pois traía e levaba placas fotográficas e abrira taller na súa parroquia; algunhas delas  servirían como auténticas actas de defunción ou de vida, de obras rematadas ou comezadas, de mocidades repoludas e  velleces desoladas. Faleceu nonaxenario a finais da década dos cincuenta.

Coa súa cámara atrapou os labores agrarios en casa de fartura con dúas xuntas de bois, e a miseria ao pé dos casopos; as festas a  carón da igrexa e a  hora do xantar abondoso; a escola, coa autoridade da mestra e as distincións sociais reflectidas nas roupas dos cativos; as paisaxes do Gondomar dos eidos labrados e a mesma morte como acto público e natural. O seu taller abandonado foi pasto da rapazada enfeitizada co escachar das placas de cristal. Salváronse un cento escaso de placas e coñecemos outras moitas reproducidas en vellos papeis fotográficos.

Probablemente do Lucas. San Roque, Morgadáns. 1905.

As súas obras, practicamente descoñecidas. Castuera, recoñecido e valorado nos medios profesionais; O Lucas, incorporado con escaseza nalgunha exposición de época. Ben merecía a pena que as xentes de Gondomar ou as, en xeral, interesadas puidesen gozar dos seus “clics”, ou cando menos saber deles.

Luns, 22 de xaneiro de 2018