Os da machada

Onte, xunto ao sobriño do autor, o psiquiatra e músico Antón Seoane, e o tamén psiquiatra, Tiburcio Angosto, presentamos o libro de memorias de Antonio Seoane, un militar profesional que combateu, en Cataluña, na guerra de España, en defensa da República. Non era o autor nin socialista, nin comunista, nin nacionalista catalán, nin republicano; mesmo no seu febril testemuño redactado, ou cando menos asinado, entre abril de 1939 e o mesmo mes dun ano despois, defínese como monárquico. Formado en Toledo, fixo as primeiras armas no Rif, ás ordes de personaxes como Millán Astray ou Sanjurjo “o León do Rif”, participa na Sanjurjada sevillana (maio de 1932), encarcerado, xulgado, é absolto por “obediencia debida”. En xullo de 1936 é tenente, ao pouco capitán, da forza republicana por excelencia, a Garda de Asalto. A gran ensinanza destas memorias, aparte dos desastres da guerra, o estado máis irracional da violencia humana, é poñer en evidencia que a realidade é difícil de someter á disciplina interpretativa dos manuais.

No posterior albaroque, en conversa co doutor Agosto, comentoume que un dos seus pacientes, cun repenique fachendoso, díxolle que era “de Mañufe, dos da machada”. O meu contertulio intuíu o sentido pero descoñecía o motivo concreto da expresión. Púidenlla contar por riba, por non haber moito tempo que a rememorara lendo o capitulo dedicado ao tema polo profesor Xan Carlos Abad no primeiro volume dos seus Días negros.

O alcuño parroquial ten a súa orixe no xa recuado 1927 pero segue vivo entre os dicires das xentes de Gondomar. Unha noite de setembro uns berros aterecidos espertaron os veciños máis próximos  da, un chisco illada na estrada da Ramallosa, casa do doutor Ángel Gestal, médico municipal e abastado propietario. Entre algunhas das súas moitas pertenzas estaba o Pazo de Fontán e a súa finca, que adquirira uns anos antes da fatídica data; hoxe a quinta está esgazada, nunha maior parte dela aséntase o CEIP Chano Piñeiro, mentres o pazo é unha ruína, síntoma do desleixo patrimonial que nos abafa e da xestión municipal inspirada pola exclusiva rendibilidade electoral a curto prazo.

O caso foi que, aquela noite, entraron na casa do doutor, matárono a el e a súa cuñada, feriron de gravidade a  cociñeira e a súa muller e aterrorizaron os tres cativos da familia. O rebumbio que montou tal animalada pódeno imaxinar: a investigación, a prensa, o xuízo, o díxome, díxome... O Faro de Vigo vendeu exemplares a eito, mesmo, aínda na actualidade, cada certo tempo rememora o “crime de Mañufe”. Do truculento dobre asasinato, das brutais feridas infrinxidas ás dúas mulleres e do terror provocado  nos pequenos foron acusados, e condenados,  dous veciños da parroquia de orixe portuguesa. Un deles, o autor material, mesmo representou, sen éxito, o papel de valoroso  veciño, entrando de primeiro na casa, acalmando a  esposa, que non o recoñeceu, e retirando os rapaces do macabro escenario. De pouco lle serviu, pois un monte de probas o acusaban, mesmo a identificación por parte da cociñeira. Ámbolos dous foron condenados; o autor material a reclusión perpetua. A arma do crime foi unha machada.

A barbaridade era suficiente para recordar o instrumento do crime. Pero é que uns meses antes, na noite da festa do San Brais, asasinaron, a machadazos, ao abastado indiano Sebastián Vázquez Alonso. Deste outro crime de Mañufe, menos coñecido, foron acusados tres homes e dúas mulleres. Dous dos varóns tamén nacidos en Portugal. Para os tres solicitouse pena de morte. Tras o xuízo ficaron exonerados por falta de probas.

Así que non é de estrañar que en Mañufe ficara como símbolo de brutalidade “os da machada”. Mesmo como orgullo desa fachenda indómita, semellante ao do meu Lalín, no que se afirmaba, e afirma, “son de Lalín con razón ou sen ela, ao que me dea un pau doulle un peso e se é de carballo, trinta reás”. A verdade é que eran máis acougados que en Mañufe. Seica os paus fan referencia á  querenza a desfacer as festas a fungueirazos.

Sábado, 13 de abril de 2017