martes, outubro 08, 2024

Nigrán na memoria: A represión no ensino

 

O venres 11, ás 20h. no Auditorio Municipal de Nigrán, terei a honra de participar nas actividades argalladas polo concello durante o ciclo do mes da memoria que este ano dedicou á represión sobre o maxisterio, con tres magnificas películas programadas polo Cine Club e a miña charla. Como xa noutras ocasións falei, e publiquei, sobre a persecución do maxisterio miñorán, nesta ocasión centrareime no caso de Sebastián Pena, o mestre de Parada, agrarista e republicano, católico e moderado, pero que non por iso deixou de sufrir as ansias punitivas dos sublevados. Ademais a “memoria” foi moi inxusta con el.

Na imaxe Sebastián Pena cos seus rapaces e rapazas na escola da Parada.

Por si vos presta.


sábado, setembro 28, 2024

Inimigos ás portas. Frank López e o anarquismo global.

 

Nesta nova sesión de “Libros con tapas” na tapería “O Cuco" (Pza. Paradela, Gondomar) estará con nós o autor, Bieito Alonso, e máis o director da editorial Galaxia, Xosé Manuel Soutullo, e  o historiador Carlos MéixomeA presentación desenvolverase o mércores día 2 de outubro entre as 19.30 e as 20.30h.


A historia de Frank López —Francisco López García (1885-1967), natural de Bemantes, Miño— non é unha historia común, nin sequera dende os parámetros lexibles en que se moveron os anarquistas de orixe galega nos Estados Unidos. Mais, como escribir sobre alguén que apenas existe? Aínda así, pode resultar de interese a historia dun simple individuo para explicar a traxectoria transnacional dun movemento, como o dos anarquistas galegos, e peninsulares, que, localizado nos Estados Unidos, tamén estendeu os seus brazos pola súa contorna xeográfica, nunha sorte de intercambio propagandístico, financeiro e axitador que o mantivo vivo e vixente durante os primeiros trinta anos do século XX.

Bieito Alonso ofrécenos en Inimigos ás portas. Frank López e o anarquismo global un material de extraordinario interese que nos achega a unha desas moitas persoas, nadas en Galicia, que desenvolveron un papel singular nalgún dos acontecementos históricos máis relevantes do primeiro terzo do século pasado, como por exemplo dirixente do Comité de axuda a causa de Sacco e Vanzzeti.


 


xoves, setembro 19, 2024

Avelino Cabezas e os seus irmáns. Unha saga de Narón

Dende a gran enxurrada migratoria de finais do XIX ata o inicio da Segunda Guerra  Mundial  bandea esta odisea de cinco irmáns, catro homes e unha muller, nados en Narón entre 1870 e 1878.

Unha historia entrefebrada de esforzo, sufrimento e éxito comercial, recoñecido no mundo empresarial porteño. Quen os guiou foi o maior, Avelino, nado en 1870. Empresario innovador, con sentido da xustiza social, adiantado no mundo publicitario e de escintilante éxito comercial. Faleceu en 1916. Os irmáns seguiron a súa senda ata 1936. Do que foi o seu poderío económico seguen a dar fe dúas casas: unha, “El Paraíso” na Córdoba arxentina, a outra, “Libunca”, no Narón de Ferrolterra.

A aventura dos irmáns Cabezas, reconstrúea os seu descendente, o músico e psiquiatra Antón Seoane. Unha historia de esforzo empresarial, pero tamén de amores e desamores, mortes precipitadas, luxo e declive. Editada por Galaxia (2023)

Sobre este relato de Narón falará o autor e máis o escritor, poeta e profesor da UVigo, Manuel Forcadela  na primeira sesión de “Libros con tapa” da taperia-restaurante “O CUCO”, (Praza da Paradela, Gondomar), o próximo mércores 25 de setembro entre as 19.30 e as 20.30.

 

 

luns, xullo 22, 2024

A novela de Oia

 

    O clube de lectura “Compartindo libros” de Lucenza-Ateneo de Nigrán argallou un novo encontro para lembrar ao amigo Alfonso Álvarez Cáccamo e convidáronme a participar na presentación e coloquio sobre unha das súas novelas O espiritu de Broustenac. Foi un pracer compartir aquela xornada cos amigos e amigas de Lucenza, coordinada pola miña ben querida Camiño Noia.Algo disto dixen. Déixoo por escrito por se fose de interese de alguén.



A novela de Oia

    Ao pouco de falecer o noso prezado, o bondadoso, non digo "e" a mantenta, senón "o" bondadoso Alfonso Álvarez Cáccamo, o voso colega, o club de lectura Nieves Ibarra convidoume a falar sobre a súa obra nunha sesión extraordinaria de homenaxe ao noso amigo. Daquela, imaxinei, ninguén lera a obra de Alfonso, ou cando menos non a lera toda, polo que optei por comentar un conto e un libro de relatos. O primeiro, o conto, publicouse como parte dunhas Paisaxes con Palabras (Galaxia,2001) nas que se recollen varias convocatorias do premio de relatos Manuel Murguía. Alfonso gañouno en 1997-1998, cun relato titulado Órgano humano, e non, como di a wikipedia, "Cannis fugit", este foi o lema co que se presentou. Achegueime tamén a un feixe de relatos, oito en total, reeditado en varias ocasións, que mereceu o premio de narrativa Álvaro Cunqueiro (1993) e que, na miña cativa opinión de simple lector, considero un dos seus libros máis aquelados, Xente de mala morte. Recomendo pois a súa lectura.

    Escollín relato e libriño para facer unha achega ás por min consideradas temáticas recorrentes, moi recorrentes, diría, da literatura alfonsina, que non son outras, ao meu ver, e así o procurei resaltar naquela ocasión, que o humor e a morte. En aparencia asuntos desemellantes, mais non tanto. A vida sen humor é insufríbel e non se explica sen a morte. Alfonso gustaba do humor, aínda que non sempre atinase co grao ou dimensión precisa, e reflexionou, con tino, sobre a morte, tanto no seu traballo literario como nas súas angueiras vitais; polo que non lle tiña medo, sabendo por demais que este temor absurdo  convértenos en seres cinsentos, aborrallados e malhumorados.

    Nesta ocasión indicáronme que se trataba de comentar unha obra en concreto,O espírito de Broustenac; polo que parto de que todas as persoas hoxe aquí reunidas leron a novela con maior ou menor profundidade, e todas, cando menos, saben "de que vai"; evitarei pois referencias á trama, máis alá daquelas imprescindíbeis, e limitareime a facer algunhas consideracións sobre a novela de Oia, así coido que a poderíamos denominar, que compartiu o premio Manuel García Barros "Ken Keirades" de 1996 c´O paso do Noroeste, de Xavier Queipo, e publicouse en castelán, con escasos exemplares,por Olalla Ediciones en tradución do propio Alfonso.

    Sinalei que os dous temas alfonsinos por excelencia son o humor e a morte, mais, na novela que hoxe nos convoca, esta última non está moi presente, nin en intensidade,nin en elaboración reflexiva; agás que consideremos que o feito de que non deixe vivo ningún dos protagonistas, nin os dez frades, nin a estraña criatura, nin a  Bacaloura, nin o can, sexa unha forma absoluta e contundente  de se referir á morte.

    Mais o que está ben presente é o humor, ao xeito que Alfonso o entendía. Vouno lembrar coas súas propias palabras:

O humorismo verdadeiro é atemporal e perdura. A comicidade obedece a circunstancias puntuais e temporais, de aí que os chistes que tanto facían rir aos nosos avós ou aos nosos pais xa non nos producen máis que solidaria e tenra compaixón, sobre todo cando teñen que explicárnolos. (....) o humor nace da intelixencia e da sensibilidade e aliméntase delas. A comicidade raramente ten estas orixes. O que fai chacotas, con frecuencia é basto, ou  lamentablemente elemental.

    O anaco que vos acabo de ler está tirado da presentación que fixo de Xosé Lois "O Carrabouxo" na Aula de Cultura Ponte de Rosas do IEM, o 11 de marzo de 2011. Coido que Alfonso non chegou a publicalo, pero este seu parecer tratouno noutros textos sobre a funcionalidade do humor. Proseguía:

Cando se trata de falar de humor, eu sempre poño o exemplo de que non hai un só debuxo de Castelao que nos faga rir, porque o humor non ten como obxectivo a risa. Por suposto que tampouco ten como obxectivo o pranto. Pode que unha mestura tenue de risa e pranto, na súa suma de sorriso amargo ou melancólico, sexa a resposta emocional máis frecuente ante o verdadeiro humor, non en van o humorismo descobre, e case sempre perdoa, as nosas miserias. (...) O humor nace como arma de defensa para superar o malestar do eu contra o Universo. Ese malestar debe denunciarse con intención construtiva, para tentar solucionalo, se é posible, claro. Solucionar o eu, porque solucionar o Universo é outro cantar. Eu non coñezo a ninguén a quen lle pedisen permiso para nacer e, polo tanto, para formar parte do Universo. E isto de vivir hai que saber facelo ben, armándonos de retranca, ironizando sobre a realidade, pero sen descoidarnos, nin disfrazar a tráxica esencia da nosa efémera luz que se pode apagar ou nola poden apagar en calquera momento. Sobre todo,  hai que aprender a non caer no engano para non enganar a ninguén. Niso é fundamental ser caritativos, aínda que o cristianismo, que ten o "copyright" da caridade, non obstante afirma que a ironía é un procedemento alleo á caridade; está escrito nunha encíclica católica.

A min esta afirmación estimúlame, non a non ser caritativo, senón a tentar explicar tan atroz frase, e coido que dei coa solución (...). Está constatado nas Sagradas Escrituras que Xesús Cristo non sorriu nunca, quizais porque era un visionario da traizón de Xudas e das traizóns pedófilas dos seus ministros posteriores, pecados que, estou seguro, el non practicou. Cristo era meridianamente e paralelamente claro, e chamáballe ao pan, pan, e ao peixe, peixe, e ademais tiña a habilidade de multiplicalos, non coma un cura que escoitei nunha homilía en Coruxo, aló polos anos sesenta, quen, por un deses erros parvos que a todo nos suceden, falou con afouteza da multiplicación "dos penes e das paces". Non falaba en galego, claro, senón non trabucaría, porque alí, en Coruxo, desde o ano 1111, aos "peces" chamámoslles peixes e aos outros multiplicandos  xamais  os cualificamos coma penes, senón coma pirolas. Daquela, entendín tamén, de onde vén a palabra homilía, de  home que se lía.

    Alfonso continuou coas súas reflexións relixiosas, cristiás máis ben, e dicía:

Pero vou seguir falando do fillo de Deus, que tamén era Deus e, polo tanto era o seu propio pai, e tiña máis doado ca nós o de multiplicar rodaballos e baguettes que entenderse a si mesmo nas súas obrigas paterno-filiais de tan difícil resolución. Hoxe en día, sería insoportable ser Xesuscristo, concedéndose e pedíndose permisos, suplicándose e negándose ciclomotores e a paga semanal, sobre todo aturando por riba deles unha pomba, que eran eles mesmos, a revoar e a dar consellos como unha avoa incordiona. Sen embargo, fique claro que nada máis lonxe da miña intención ca de criticar a tan ilustre personaxe.

    Tras estas derivacións Alfonso concluía:

Os galegos e galegas sabemos que a ironía, a nosa, non é a da frivolidade andaluza, nin é a mordacidade universal, nin sequera o sutil humor inglés. O noso é a retranca (que é dúas veces tranca), a nosa mellor arma, o adobío perfecto do humorismo, algo así como o sal e a pementa dun  bo polbo á feira; pertencemos a unha cultura na que o humor forma parte da vida cotiá. Mantemos unha actitude crítica fronte aos acontecementos e adoitamos dar as respostas pertinentes, sobre todo porque sabemos rírmonos da vida. Somos dos poucos pobos do mundo aos que a figura da morte non nos cae tan antipática porque sempre dubidamos da súa présa para darnos a aperta definitiva, e, para nós, o demo, o diaño, non deixa de ser un ghichiño simpático, arteiro e sabido e con frecuencia cómplice dos nosos segredos inconfesables e mesmo de certos proxectos.

(...) Hai humorismo nos paisanos e paisanas que non escriben nin debuxan, que opinan e responden nas conversas cotiás. Dubido que haxa outra terra no mundo que teña tantas ganas de humorizar, e que teña tanta espontaneidade, como os habitantes desta benfalada e malfadada Galiza.  

(...) Emporiso os galegos e galegas temos sona de sermos moi serios, e non hai dúbida de que o somos, por unha soa razón: o humor é algo moi serio. Somos tan serios que sabemos rir só cando cómpre rir, nin antes, nin semanas despois.

    Quixera, como fixen cando me convidaron ao club de Nieves, empezar cunha desculpa. Non son nin un asiduo lector de novela ou relato, máis alá das propias da mocidade ou das dunha persoa de cultura media, nin tampouco un crítico ou especialista en literatura, nin nada que se lle asemelle, máis alá de ter a sorte de acompañarme,ás veces, de persoas amigas novelistas, poetas, entendidas en literatura das que, en conversas de café ou xantares delongados, sempre vas apañando cousiñas.

    Son, en todo caso, alguén que, como Alfonso, impartiu a materia de Historia e ata compartimos alumnado, pois, non sei agora, pero antes, unha boa parte do alumnado do CPI de Panxón facían a ESO, ou a FP, ou o Bacharelato nas Escolas Proval. A diferenza é que Alfonso sempre tivo unha querenza pola literatura, despois de ter que renunciar ao seu verdadeiro desexo, inalcanzábel no seu momento, de estudar Belas Artes. A min, pola contra, sempre me tirou máis o ensaio ou a investigación, o que non empece que siga a considerar que aos historiadores cómprelles unha boa enfariñada de literatura,aínda que, todo hai que dicilo, teñen mellorado de forma notábel. Sobre a cuestión teño matinado nalgunha ocasión. Sempre me preguntei por que, por exemplo, os historiadores británicos, podemos cinguirnos aos hispanistas, poden escribir sen ter que enzoufarse con citas, referencias, bibliografías e cerelladas semellantes; mentres que os galegos, ou en xeral os españois, vense na obriga de amosar as súas intimidades referenciais,estou a falar de libros publicados e non de traballos académicos, só pena de ser acusados de falsidade documental. Coido que no caso galego pode ter algo que ver co desleixo histórico da nosa investigación e a necesidade de deixar constancia documental para a construción do relato propio; pero dáme a impresión de que, en xeral, ten moito máis que ver, non só co convulso século XIX inzado de carlistadas, guerras coloniais e frustracións nacionais (españolas e outras), senón tamén coa longa ditadura do século XX, a de Primo e a de Franco, precedidas ambas por unha Restauración que se asemellaba, cando menos, no exercicio e na concepción das elites; mentalidade que se prolongou co longuísimo e inxusto silencio da chamada transición, polo que hoxe seguimos a darlle voltas, cada vez máis arriscadas, por certo, a asuntos que hai ben anos deberían ter acougo nos andeis.

    Deberiamos liberar as persoas que cultivan a Clio deste pesadelo, selando as bocas dos sumidoiros polas que se filtra a fétida putrefacción de falabaratos que pretenden agochar o que son: propagandistas do autoritarismo e de toda caste de desigualdades, que, sabedores de que os pobos non teñen memoria e de que moitas persoas, novas ou non, poidan pensar que os fascismos son cousas do cine ou das series, en especial daquelas que se anuncian como "baseadas en feitos reais", pretenden retrotraernos aos horrores que foron. Os acontecementos históricos non se repiten, pero aseméllanse.

    Nalgunha ocasión téñome referido ás amigábeis advertencias que o historiador británico Eric Hobsbawm lle facía ás persoas literatas, animándoas a turrar máis da súa particular imaxinación e recorrer menos á farturenta, case que diriamos inesgotábel, capacidade de inventiva da historia. Hobsbawm sinaláballes que nada de malo hai en inspirarse na historia, pero, apercibíaos do risco de que lectores non ben informados puidesen confundir os relatos literarios coa verdade histórica. Así que, para evitar malas interpretacións, recomendáballes tirar do fío das madeixas das súas vidas.

    Como ollastes, tan só con vadear as primeiras páxinas do Broustenac decatástesvos de que non hai confusión posíbel neste terreo. A ninguén se lle escapa, non só que a situación, senón que o mesmo personaxe base do relato é froito da irrefreábel e desbordante imaxinación de Alfonso. A ver a quen se lle ocorre crear un ser dotado de dons como o da Palabra Prematura, o da Clarividencia Histórica, o da Sabedoria Innata, o da Erección Prematura, incluído o subdón do Orgasmo Precoz, ademais do da Música Infusa; en fin, un neno que medraba que daba gusto, sen orificio algún pero cun pene desproporcionado, unha crista na testa que mudaba de tonalidade segundo o estado anímico e, por riba, alimentábase, en exclusiva, de argazo.

    Ora ben, na altura das primeiras paxinas, mutatis mutandi, podemos bater coa confusión inversa daquela da que nos alertaba Hobsbawm, que o lector non precavido considere que tras do neno cristado só hai imaxinación e non un meticuloso e minucioso traballo de documentación e unha abafante precisión histórica por parte de Alfonso, non  só sobre as regras e rutinas dos monxes do Cister na altura do relato, senón de cada unha das castes de algas, oucas ou olgas, de río ou de mar, amentadas co seu correspondente nome científico, características gustativas e propiedades sandadoras; ou poida non decatarse de que cada libro citado existe, que dalgún deles están tiradas as lecturas do refectorio, da exacta descrición dos nove reloxos de corda do Prior, da exhibición no dominio de pesas, medidas de volume e valor das moedas; da precisa descrición da tipoloxía dos alambiques e das substancias empregados polo frade licorista, das referencias musicais ou ás obras de arte, de que cada personaxe (fora do neno cristado, a nai, e nove dos dez monxes) está situado, con rigor, no contexto da primeira semana de xullo de 1835 da que se describe, con precisión, o ambiente político. Todo en contrate co delirio imaxinativo da estraña criatura.Pode pois xerarse o efecto perverso de que o lector ou lectora, ao acharse co neno cristado, considere que todo o que hai na novela é froito da imaxinación creativa de Alfonso e non do seu rigor documental.

    A presenza dese ser extraordinario, nado tras catro anos no ventre daquela mullerona, salvado polo vellouco can, namoradiño da súa nai, que partiu dunha dentada o cordón umbilical encerellado en algas e papou o útero materno; recollido con incertezas por uns frades incapaces de discernir o seu carácter (humano, demoníaco ou anxelical) e encerellándose así nun debate similar a aquel outro, máis célebre, sobre o sexo dos anxos, mentres Bizancio se esmiuzaba e as murallas de Constantinopla esborrallábanse ante o poderío dos canóns otománs.Do mesmo xeito, as disputas de Oia sobre o carácter do  neno, o seu bautizo e o seu nome non son máis que o anuncio do inmediato e definitivo abandono do mosteiro e con el a fin do imperio da lei do Cister tras 700 anos de dominio sobre o territorio tudense e outras moitas terras, mesmo ben afastadas.

    Entre as dúas referencias escollidas por Alfonso para o frontispicio da súa novela figura unha das sentenzas máis coñecidas de Brillat-Savarin (1755-1826), xurista de ampla formación cultural ademais de prezado violinista que ocupou cargos de relevo na Francia republicana e imperial. A mesma que hogano nos volve ter en vilo por afrontar, a tumba aberta, o que máis cedo que tarde teremos que encarar moitos europeos: deter a metástase dos fascismos. Nestes tempos nos que a infamia volve abafarnos, cumpriría reler a aqueles que tan ben souberon analizala, xusto no momento en que se producía, e que morreron combaténdoa mentres anotaban as súas análises en retallos de papel ou envoltorios de cigarriños as súas análises da acción política, como Marc Bloch, ou faleceron fuxindo do monstro e arrastrando consigo a súa maleta de reflexións, como Benjamin. Ao mellor xa non somos nós quen temos que retomar esas lecturas, senón os mozos e mozas que hoxe deciden, isto é, os homes e mulleres en plena actividade laboral e social. Coido que non o fan, cando menos coa intensidade que deberían.

    Dicíavos que Alfonso tivo a humorada de abrir a súa novela cun dos aforismos do autor de Physiologie du Goût, aínda que cando a publicou, en 1825, levábanse títulos máis longos: Fisioloxía do gusto, ou meditacións da gastronomía transcendente; obra teórica, histórica e actual, dedicada aos Gastrónomos parisienses, por un Profesor, membro de varias sociedades literarias e académicas. A obra de Savarin, que pasa por ser o primeiro libro de gastronomía, difundiuse como complemento dalgúns relatos de manutención de Balzac. Escolleu Alfonso aquela sentenza de "Dis-moi ce que tu manges: je te dirai ce que tu es", que a min recórdame o refrán, coido que o orixinal debía ser en castelán, pois así é como llo escoitaba a miña nai, monolingüe por natureza, de "Dime con quién andas y te diré quién eres". Entendo que Alfonso pretendía resaltar a condición mariña de Broustenac ou o seu estraño e estrito réxime alimentario. Savarin acuñou outros apotegmas, propios dun "bon bourgeois", como "Os animais aliméntanse; o home come; só o home intelixente sabe comer” ou "O Creador, ao obrigar o home a comer para vivir, invítao a facelo a través do apetito, e gratifícao co pracer". Hoxe, é soado ademais de polo iniciático libro, por outras cousiñas, como un gorentoso queixiño de pasta fresca, cremoso, algo fermentado e de gusto doce, ou unha larpeirada feita con masa de panadeiro, batida e borracha de almibre aromatizado con ron que se pode acompañar con froita, chantillí, merengue... ou o que se lle ocorra aos lambóns de quenda. Ambas peperetadas levan o seu nome. Máis Savarín acuñou outra máxima que ben se podería aquelar ao relato de Oia, mesmo ata mellor que a que escolleu Alfonso; aquela de "La découverte d´un mets nouveau fait plus, pour le bonheur du genre humain, que la découverte d´une étoile". Savarin desculpábase alegando que estrelas hai moitas.

    Broustenac converteu nun degoiro frailuno aquelas ferveduras de argazo, correolas, xefras ou golfes que ademais coutaban a súa lareca, sen que teñamos novas de que lle sentasen mal ou cando menos tan mal como aos presos amoreados no deteriorado mosteiro cando este se aproveitou para concentrar presos. Na altura, entre febreiro e agosto de 1939, en famento desespero, moitos deles atrevéronse a manducar crúa a "botella", un tipo de alga en denominación oiense, ou os lámparos, tamén chamados lapas, que apañaban entre as rochas. Algúns deles faleceron entre dolorosos cólicos intestinais e intensas diarreas. O neno cristado era, ademais de intelixente, un adiantado, tanto por gozar en plenitude do gusto polas distintas castes de argazo, antes de que os xaponeses nolas puxesen de moda, como por degustar libros sen volverse tolo, segundo o dito de Petrarca que nos lembra o autor.

    O relato desenvólvese nos sete primeiros días do mes de xullo de 1835, en plena rexencia de María Cristina, coa desamortización ameazando o futuro do mosteiro e co pano de fondo da primeira carlistada, o que fai que o autor faga referencia, entre outros dirixentes da “Causa”, a un xefe militar coñecido como Mateo Guillade.  Os primeiros datos fidedignos que se teñen do xefe faccioso localízano, cara a finais de 1836, no sur da provincia lucense como membro dunha partida procedente das montañas asturianas. Despois de fuxir das terras da Ulloa e da Ribeira Sacra pola presión das tropas dos "cristinos", en referencia a María Cristina e non á trocante crista de Broustenac, a partida seguiu a combater os “liberais” nun vai e vén polo Miño, dun agocho aquí e outro acolá da raia seca, da que nunca se afastaba, e acudía ao refuxio portugués, mentres o goberno de Lisboa llo consentiu. Segundo parece, estas accións servíronlle para acadar o rimbombante título de Brigadier e Comandante Xeneral das partidas carlistas en Galicia, ata que, a resultas dun ousado, e fracasado, ataque á  casa forte de Refoxos (Cortegada), na parroquia próxima de Escudeiros, “O xefe calrista chegaba ó fin do seu vivir”, deixounos escrito Otero Pedrayo. Era o 15 de agosto de 1838. Cando se soubo da morte do xefe faccioso, o comandante militar de Ourense deu orde de levar o cadáver á  capital e expoñelo en público; o alcalde mandou que repenicasen os sinos de todas as igrexas da cidade e chamou o cirurxián para que lle rabenase a cabeza e se colgase na picota. As xentes da contorna, aproveitando que era San Roque, acudiron en masa a comprobar que a testa degolada fose a de Mateo Guillade.

    Non podemos afirmar que o tal Guillade, que cita Alfonso e a historiografía ten ben documentado durante a primeira guerra carlista (1833-1840), fose o mesmo, aínda que é moi posíbel, que algúns anos antes, tras o levantamento de Rafael Del Riego en Cabezas de San Juan co que se iniciou o Trienio Liberal (1820-1830), á fronte dunha gavela, asaltou varias casas en Baiona e os seus arredores. Segundo conta  Herminio Ramos nas súas Crónicas históricas  de la villa de Bayona, publicadas en 1925, as accións dos bandoleiros comezaron sobre as dez da noite do 1º de xuño de 1920 na casa dun tal Portela en San Pedro da Ramallosa. Chimparon a porta a machadazos, pediron viño e ameazaron a muller e a sogra do propietario, que saíu a escape cando se decatou das intencións dos homes de Guillade. Entraron noutras dúas casas das que marcharon coa faldriqueira baleira de cartos ou xoias, pero coas barrigas cheas e o garneato ben mollado. Ao día seguinte, despois do mediodía, entraron na casa de Carlos Rodríguez, en Baíña, comeron ovos con touciño, maltrataron a muller e levaron como guía un tal Francisco Domínguez, alcumado “O Chímpoas”, para que, por camiño seguro, dando a volta polo monte de Baredo, os levase á vila. Entraron polo campo de Santa Liberata e dirixíronse á casa dos Pugas, onde fixeron das súas segundo as explicacións de Ramos. Ás nove da noite a gavela baixou pola rúa do Hospital disparando os trabucos e berrando os seus alcuños,apouvigando a veciñanza que fechaba portas e ventás ao seu paso. Entraron noutras casas; cando estaban na de María Benita David chegaban a porto as gamelas facendo soar as súas bucinas, os homes de Guillade, coidando que se trataba de xente armada que viñan na súa contra, empezaron a trabucazos facéndoos recuar cara ao mar. Foron logo á casa de Vicente Soto e premérono para que lles dixese onde estaba “A arca do mudo”, o depósito dos mariñeiros. Rompérona e colleron os cartos. Aínda roubaron noutras casas. Ao amencer, pola Groba, marcharon cara ao Miño e pasaron a Portugal.

    Podería tamén citar Alfonso outro celebre carlista miñorán, mesmo de aquí, de San Pedro, o señor da Casa de Pías ou de Arias ­­­­­­­­­­-hoxe coñecida como Pazo das Monxas ou das Damas Apostólicas-, Xosé Arias Teixeiro e Correa (1799-1867). De parentela no Alto Ribeiro de  Moldes e Cabanelas (O Carballiño), entre ela Frei Veremundo, bispo de Pamplona e arcebispo de Valencia, e o sobriño deste, Manuel Ramón, que ocupou a cadeira episcopal de Santander. Todos eles "integristas católicos", diriamos hoxe, antiliberais e anticonstitucionalistas sen temperanza que abrazaron a "Causa" carlista con fe divina. O da Ramallosa xa se erguera en armas cando o Guillade que citamos amedrentou a contorna de Baiona. Prendérono, tamén o seu pai que fora alcalde de Pontevedra, mais deu fuxido para Portugal. Coa volta do absolutismo ocupou varios cargos na Corte. Tras a morte de Fernando VII (1833) regresou a San Pedro da Ramallosa. Consonte a primeira carlistada se ía quentando, xusto no ano do relato alfonsino, incorporouse á Xunta Gobernativa de Galicia que presidía o varias veces citado na novela Frei Rafael de Vélez (1777-1850), nesa altura arcebispo de Compostela. O da Ramallosa era home de ciencia pero tamén de acción. Incorporouse ao corpo central do exercito de don Carlos, ascendeu nas responsabilidades dentro da "Causa" e chegou a ser unha especie de "Ministro Principal" ou "Primeiro Ministro", ata que caeu en desgraza ao enfrontarse co "moderado" xeneral Maroto, promotor do “abrazo de Vergara” (1839) con Espartero. Daquela o señor de Pías exiliouse en Francia onde fixo brillante, e recoñecida, carreira científica como entomólogo. Regresou pouco antes de morrer, pero con tempo de ordenar o cultivo da americana pataca nos seus eidos e difundir o seu consumo entre a veciñanza, que seguía a desconfiar de algo que nacese debaixo da terra, ao tempo que a enfermidade, que tamén viñera da outro beira do Atlántico, devastaba os soutos de castiñeiros e estendía a fame. Arias Teixeiro, soterrado en San Pedro, tivo máis éxito coa "découverte d´un mets nouveau" que Broustenac coas algas.

    Hai quen pode ver na novela de Alfonso certa influencia de O nome da rosa (1980), no contexto do debate sobre a orixe da criatura, pero ese carácter extraordinario da mesma afástase da confrontación filosófica do libro de Eco, como tamén alguén pode ollar, tras a minuciosidade descritiva sobre os argazos ou o alambique, a pegada de El perfume (1985) de  Patrick Süskind, pero esas intuicións son máis polo grande éxito que ambas novelas tiveron que por unha influenza real.[1] Con todo podemos atopar certo paralelismo entre a alteración que produce a Poética de Aristóteles, remexendo a abadía bieita do norte de Italia, e a que xera a aparición do neno cristado na cisterciense de Oia, ou no vello rosmón e envelenador Jorge de Burgos, co tamén vello roñón e sabio Arquímedes, que a bondade de Alfonso salvou da morte a través da sapiencia de Broustenac, bautizado, tras sisudos debates sobre o carácter humano, satánico ou anxelical da criatura que nacera entre os argazos da praia ao pé do mosteiro, con fonética francesa en liberal provocación, a mantenta do autor, pola afortunada invención da casualidade das letras pospostas polos últimos dez monxes cistercienses de Oia.

    De súpeto, cando agardabamos un incerto final e dende logo non tan breve, todo se acelera entre os preparativos para a chegada dos militarotes liberais con orde de pechar o mosteiro, o precipitado bautismo da criatura e a apresurada destilación do seu “espírito”, que nada tiña que envexar ao Chartreuse elaborado polos cartuxos do gran mosteiro dos Alpes franceses ou ao Benedictine destilado polos bieitos da Normandía e, sen dúbida, moi superior ao Eucaliptine, que moitos anos despois argallaron os monxes de Oseira a partir da mestura macerada de follas de tres castes de eucalipto, por certo  con escaso éxito. A novela remata entre néboas de lenda deixándonos a dúbida, de novo, do carácter maléfico ou salvador do neno cristado. Conclúe Alfonso:

Xa se sabe que á hora de inventar lendas o pobo amosa unha enorme fantasía e de cada fenómeno dramático, (…) é capaz de crear deliciosas historias (…). O que si é ben certo –e as enciclopedias dan cumprida conta do feito- é que o derradeiro prior do mosteiro de Santa María de Oia foi don Anxo Amores que rematou o seu mandato no ano 1835. Todo o demais que se conte verbo deste preclaro home de fe seguramente pertence ao mundo máxico dos inventores de historias.

Na Ramallosa de San Pedro, un mércores 19 de xuño de 2024

 



[1] Ambas novelas teñen a súa correspondente versión en galego. O nome da rosatraducida por Maite Jiménez Pérez, en coidada edición de Aira Editorial e O perfume en Faktoría K, vertida por Patricia Buxán Outeiro.


mércores, xullo 10, 2024

Ola Gondomar


 

Mañá día de San Bieito do verán partimos cunha nova iniciativa dos meus fillos (Roi, Carlos e Patri) na que viñeron traballando con moita ilusión, non só eles, senón ducias de amigos e amigas, familiares diversos e traballadores entusiastas que fixeron posíbel que con escasos medios poidamos ofrecer unha alternativa gastronómica e de lecer que coidamos precisa Gondomar.

Así que alí estremos, no Cuco, na praza da Paradela, a partir de maña 11 de xullo, facendo un esforzo para non faltarlle a San Bieito aínda que sexa cunha Carta Express para, na semana seguinte, poñer proa definitiva. Agardamos que vos acheguedes para coñecer o CUCO- RESTAURATE-TAPERÍA, onde se fai COCIÑA CON PAIXÓN.

O CÁNTICO DOS TOPÓNIMOS ESDRÚXULOS de Xosé María Álvarez Cáccamo na voz e na musica de Magdalena Gamallo


 O próximo VENRES día 12 os nosos amigos e amigas da COMUNIDADE DE MONTES DE COUSO organizan nese magnifico espazo que é o BOSQUE DA LINGUA un acto ben singular sobre unha obra tamén singular O CÁNTICO DOS TOPÓNIMOS ESDRÚXULOS de XOSÉ MARIA ÁLVAREZ CÁCCAMO.

No mesmo poralle música e voz a seis dos poemas de A. Cáccamo, MAGDALENA GAMALLO, acompañada aos teclados por IRIA IGLESIAS. O propio Cáccamo lera algúns destes poemas esdrúxulos. Actuara como mantedora do acto TAREIXA CARRO.

Ben sei que moitos e moitas de vos preguntarédesvos de que vai tanto esdrúxulo. Ao libro editado hai anos, en escaso número, púxolle prólogo o mesmo Xosé María Álvarez Cáccamo que agora reproduzo: 

            ¡Fantástica música! Topónimos esdrúxulos, únicos, espléndidos, magníficos. Lóstregos proparoxítonos. Épica pública, lírica lúdica, bucólica. Semántica simbólica, hermética, gnómica, mistérica.

Sedúcenme parónimos simpáticos: Sísamo, Sésamo; Gárdoma, Sárdoma; Mántaras, Pántaras. Catívanme traslúcidos propósitos xeográficos, faunísticos, teolóxicos : Gándara, Páramos, Páxaros, Ánxeles. Engaiólanme serenísimas fórmulas vocálicas idénticas: Tállara, Láncara, Názara; Mórdomo, Córgomo; Rétede, Péreces. Fascínanme cromáticos vocábulos máxicos: Brántega, Guítara, Lóuzara. Férvidas parábolas hímnicas: Covadáspera, Fontepécora, Fonte de Cántaras. Retórica fonosimbólica: Ézaro, Frádegas, Laméstrega. Música melódica, sinfónica, hiperbólica. Ópera onomástica. Fábula poemática.

         Simétricas, unísonas sílabas tónicas, rítmicas: dáctilos. Polifónico trémolo vocálico, consonántico. Harmónicos pentasílabos, octosílabos, hendecasílabos, versículos bíblicos, úbedo, policéntrico estímulo estrófico. Léxico litúrxico, excéntrico, panorámico. Cántiga cósmica, telúrica. Égloga térrea, íntima, próxima; prehistórica, céltica, romántica: recóndito Ézaro oceánico, húmida Lóuzara lánguida, insólito Córgomo subterráneo, indómita Sálvora marítima. ¡Sinfónico, erótico espectáculo máximo! 

 E púxolle un epilogo o tamén amigo Gonzalo Navaza

UN CÁNTARO SONÉTICO EN HÁBITO DE EPÍLOGO

Achégasnos co Cántico nun petróglifo místico

Lepidópteros gráciles de dactílica acústica,

Volátiles vocábulos erguéndose da rústica
Almáciga pretérita ao pentagrama artístico.

 

Reclámaste do esdrúxulo por un ímpeto heurístico

E entrégaste aos crepúsculos cun megálito harmónico,

Zarrapícaste en brétemas e o teu músculo eufónico

Convócase á onomástica nun círculo eucarístico.

 

Alíñanse os teus bóvidos en rítmicas sinfónicas
Coma se fosen pécoras de bucólicos ontes,

Coma as cíclicas ondas dun océano atlántico,

 

Avéntannos nos tímpanos o que calan as crónicas,

Monocorde rabaño de atávicos bisontes
Obedecendo o báculo do teu estro onomántico.


LEMBRADE QUE É O VENRES 12 DE XULLO  ÁS 20H

E para chegar.

https://maps.app.goo.gl/P2kqTpUmFx7venN18



luns, maio 20, 2024

As literaturas dunha xeración

 


Presentación conxunta de 

Unha gripe cabaluda de Bieito Iglesias

 coa presentación de Perfecto Ramos



70º Norte de Xaime Toxo

coa presentación de Daniel Bernárdez



 

Coordinación Carlos Méixome

Venres 24 de maio, ás 20h .


Aula "Ponte de Rosas" do Instituto de Estudos Miñoráns 

 Gondomar