O último día do pasado mes
foi o 75 aniversario do amigo, parente e admirado Xosé Vázquez Pintor. Os seus
moitos amigos e amigas de Cangas argalláronlle unha festa-homenaxe a que
acudiron xentes de todo o país, nomeadamente da Terra do Medio, e agasallárono con
75 apertas de buxo recollidas nun libro no que tamén colaborei. Estas foron as
miñas palabras no acto do 30 de novembro.
Prezada María,
querido Pintor, meu parente
“Aquí nas estivadas
aínda hai aquela Voz deste tempo inmemorial que nos acorda” e somos como
“gavieiros insomnes e de achego coas apertas de buxo nas xeiras do fulgor”.
Non sei, meu parente
Pintor, se se publicou este texto que unha vez escríbeches en memoria de, entre
tantos e tantos homes e mulleres, Manuel Ferreiro Panadeiro, que era de
Soutolongo, e foi o primeiro alcalde do Lalín republicano. Ten escrito sobre el
o Igrexas no seu blog. Era un mozo garrido, baril, louzán, novo. Con 28 anos
gañou o voto popular e a alcaldía, deulle unha volta a Lalín, abriu escolas,
mercou libros para a biblioteca, conseguiu un centro de secundaria. Cóntao el
mesmo nun artigo en El Pueblo en
agosto de 1933, cando xa intuía que, se as dereitas gañasen as eleccións, íano destituír.
Así foi ata antes de gañalas. Pero a xente revolveuse e tivérono que repoñer. Argalláronlle
unha gran homenaxe en Lalín. Alá, dende o fondo do corredor da memoria da miña
nai, que vai para os 93, emerxe o meu avó alcumado de “comunista” por facer
campaña polo Ferreiro. O avó puido contalo, aínda que os seus apuros pasou.
Quen non o puido contar, como ben sabedes, foi o Ferreiro. O 27 de agosto
roubáronlle a vida en Campañó, despois dun daqueles xuízos que, aínda hoxe, e
parece que imos ter que perseverar, non conseguimos que fosen declarados, non
ilexítimos, senón ilegais, que é o que foron. Aquel mozo recibiu en 1934 a
pléiade de estudosos do Seminario de Estudos Galegos, con don Ramón, Risco,
Carro, Cuevillas e os máis novos, como Fraguas e outros. Fíxolles a foto Ramón
María Aller. Ían alá para dar cabo do volume sobre a Terra do Deza, máis
completo que o Terra de Melide, en fin, Pintor, para que puidésemos entender
mellor a túa Terra do Medio, de onde nós vimos e onde nos preguntamos: “Que
terán de segredo as carballeiras. Pra resistir cen anos cada outono?” Ben
sabes, non foron os teus primeiros versos impresos, pero case.
Un día chegou o
Varela, o César, cun libriño de poemas que nos reclamaba que espertásemos, e
que tiñamos que publicalo, e veu tamén cun daqueles asubíos con feitura de galo
portugués e viu nel como que tiña cinco puntas, e todos nós as imaxinamos, e xa
que non podía ser estrela, que fose galo, iso si, vermello sobre fondo azul e
branco, e ti dedicaches aquel libro a “Avantar no Carballiño, co pulo e coa
forza do seu paso, que fixo posíbel a luz cara a estes versos. E a tódalas
xuntanzas populares de Galicia onde sempre canta o cuco sen ser aínda
primavera”. E reclamaches, cos sinos dos versos como se fosen as campás que
despois estudaches, o espertar dunha xeración, como fixera Ferreiro Panadeiro.
Aquel enguedello do César fíxose iluminación polo San Cibrao, polo setembro de
1976, que xa choveu. A túa chamada tamén é agora precisa para que unha nova
xeración empurre cara a máis alá
E despois veu toda
esa enxurrada de versos, narracións, novelas, pezas teatrais, e estudos
etnográficos sobre os oficios e a tribo. Sempre abrindo suco, como diría
Basilio Álvarez, como con aquela historia, Lume
de biqueira, na que nos contabas as andanzas dun mozo que debutaba no
primeiro equipo do Celta e que, onte, volveume poñer triste e arrincarme as bagoas,
pois ao collelo do andel, alí, na primeira páxina, en branco, estaba escrito o
nome e os apelido de Uxío, o meu fillo morto, que tivo unha etapa adolescente
de animoso seareiro en Balaídos e alguén lle debeu recomendar a lectura do
libro de Pintor. Letras que se foron ensarillando ata requintarse na altura
literaria da Memoria do boi e na
enxurrada “no cilindro dos decámetros”, sempre nesa “Lingua; Amo-te así, na
boca”.
Pintor, meu parente,
hoxe é o teu 75 aniversario, parabéns. Aquí estamos algúns, os que puidemos achegarnos,
algúns dos teus amigos e amigas, tamén dos admiradores e admiradoras do poeta,
do creador, pero sobre todo da persoa sinxela e agarimosa que es. Hoxe, o día
do teu aniversario, é festa no Carrio, en Val, hoxe é o San Andrés, alí no
Carrio dinlle así, o peso da igrexa, xa sabes, deixáronlle o moito máis
eufónico Santandré para o das beiras do Arnego. Cando lle dixen a miña nai que
ía vir onda ti, ademais de mandarme que che trouxese os seus máis afectuosos
recordos, como tamén fixo a miña irmá, acordouse de que tal día coma hoxe, hai
68 anos, casara naquela humilde igrexiña do fondo valeco dende o que se ollan
as tarabelas xigantes, semellantes ás que confundiron a mente de Alonso Quijano
e ameazan con facer o mesmo coas nosas, e agora queren ateigar o teu val de
Carmoega cunha restra de torres para trasladar a electricidade usurpada á
natureza e quen dela coidan para fundila en megaurbes inhumanas.
Mais tráioche tamén saúdos
agarimosos da outra Cangas, de Santa Mariña, ben sabes, da casa de meu pai, de
Cancelas, e lembranzas da virxe e da carballeira da Erguiza, que agora vexo no
google que a converteron en capela da Virxe dos Desamparados, sen que
soubésemos nada, será cousa das novidades eclesiásticas. Naquela carballeira, o
meu pai, sendo un mozote, seica botou unha sesta apoucado baixo un carballo e
pillou unha pezoña na cara, que lla cortou a vella de Goiás en dúas ou tres
sesións tras facerlle sete, ou quizais fosen nove, cruces co canto dunha navalla
barbeira mentres lle untaba unha apócema. Da vella de Goiás e do compoñedor de
Soutolongo lémbrase toda Terra do Medio.
Meu parente Pintor,
eu tiña un bo mestre, quizais, sen, ser escolante, o que máis en min influíu,
ti coñecíchelo, chamabámoslle polo oficio, “O Corcheiro”, formado nun
entretecido de arredismo pondaliano dos
anos vinte de Buenos Aires entrefebrado co comunitarismo anarquista forxado na
fronte de Aragón. Cando acordaba do meu apelido sempre lembraba as terras do
Arnego, do val de Carmoega, e dos seus tempos, na fame posbélica ou na que veu
despois, aínda que fose menos fame, na procura das cortizas para facer tapóns para
gardar o espírito dos viños de Cabanelas e Banga, da miña terra adolescente, ou
tamén das Regadas e Riobó ou de Beiro e Bieite. Lembrábase dos seus ires e
vires por Camposancos, lugar de nacenza da miña avoa, polo Sello e Bermés, por
Cercio e Galegos, ata Carmoega, e do seu regreso por Besexos, Toiriz e
Brántega, Palio e Rodís ou Santiso, e non ía por Méixome, que lle cadraba da
outra beira, pero si se achegaba ata Merlín, e quizais voase sobre as illas,
coma Cunqueiro; pero nunca se esquecía o vello mestre do sobreiral do Arnego.
Un día, María e máis
ti lévastenos a min e a miña tribo ata a Pena Maior para dexergar o sobreiral.
Para sempre ese día na memoria.
Pintor, María, di
miña nai que cando quedamos para papar unhas cañas do Chafallas.
Pintor, María;
María, Pintor, sempre nos quedará Quián.
