 |
| Balneario da Toxa en 1930 |
Na nosa anterior
colaboración no suplemento Coñecer (12/3/2022)
detivémonos nun dos moitos tensos momentos que, no verán de 1930, orixinou a
xira propagandística que a extrema dereita monárquica realizou, coas súas
figuras estelares, Calvo e Primo, á fronte, polas catro provincias galegas.
Calvo pretendía o inmediato regreso ao poder, empregando o noso país como panca,
a través da reconversión do partido único da ditadura en Unión Monárquica Nacional.
Centrámonos daquela nos feitos acaecidos en Lugo.
Gil Pecharromán, na súa
excelente biografía de José Antonio[1], resúmenos a excursión dos
“upetistas” ou “upeístas”, reconvertidos en “umenistas”, dende os primeiros actos
en Ferrol e Santa Marta de Ortigueira, o 30 de agosto, ata os incidentes de
Lugo, unha semana despois, pasando pola Coruña, onde xa se quentaran os ánimos e
lapotes, chicotadas e bastonadas formaran parte da orde do día. Pasaron despois
por Melide, Noia e Vilagarcía.
No teatro desta vila
arousá parrafearon o dous de setembro. Presidiu o mitin o conde de Guadalhorce,
o fillo do ditador sentou á súa beira, mais non falou, ben por afonía ou coidando
que as cousas se ían quentar. Discursaron, entón, o alcalde vilagarcián durante
a ditadura, Rodríguez Lafuente (?-1948); o avogado e xornalista ferrolán, asentado
en Madrid, José Meirás Otero, e mais o “cerebro” da ditadura. A cousa rematou entre
empurróns, berros e insultos. Para pousar os ánimos foron cear á finca da
abastada familia Albarrán Botana; un dos irmáns, José Luís (1887-1936),
destacado calvosotelista, foi asasinado en Paracuellos del Jarama, nunha das
“sacas” masivas dos cárceres republicanos.
 |
| Conde de Guadalhorce |
Durmiron no balneario
da Toxa. Ao día seguinte, 3 de setembro, achegáronse a Vigo para participar
nunha comida no Náutico; pola tarde visitaron Pontevedra, pero xa sen mitins en
teatros; supoñemos que un pouco coutados polas algarabías e balbordos dos días
anteriores. Había programada unha visita ao Trega, pero, de realizarse, non a
reflectiu a prensa da que tiramos os detalles, en especial a que cubriu a
tournée con fruición, como El Ideal
Gallego e La Región.
En plena temporada, andaron
dun a outro dos máis exquisitos balnearios. Retiráronse a descansar ao de
Mondariz. Colleron folgos e prepararon as dúas intensas xornadas ourensás prevéndoas
máis sosegadas que as anteriores e sabendo, cando menos Calvo, que alí se
xogaba o “ser ou non ser” da súa proposta de reconversión do primorriverismo. Polo
distrito do Carballiño fora elixido deputado, en 1919, nas filas do maurismo,
que, en 1921, o fixera gobernador civil. Por esta provincia volverá ser elixido
deputado en 1931, 1933 e 1936.
A través do estival
semanario La Temporada de Mondariz (7/9/1930)
podemos coñecer a comitiva que acompañaba o triunvirato dirixente para preparar
a estratexia de expansión pola provincia que Calvo coidaba dominar. No hotel
dos Peinador repuxeron forzas Francisco Benjumea y Heredia (1908-1995), fillo
do Conde de Guadalhorce; Alfredo Moreno Osorio (1871-1932), Conde de Santa
María de Babío, enxeñeiro de camiños e promotor dun gabinete de enxeñería,
especializado na construción de saltos de auga; o maurista, primorriverista,
conspirador na Sanjurjada, deputado en 1933 e 1936 e un dos xuristas nomeados
para elaborar o peculiar “ditame sobre a ilexitimidade dos poderes actuantes o
18 de xullo de 1936”, Santiago Fuentes Pila (1893-1969). Tamén durmiron no gran
balneario os citados Lafuente e Meirás, ademais do redactor e subdirector de El Debate, José de Medina Togores
(?-1934), e o ourensán de Lobeira Arturo Salgado Biempica (1882-1937), fundador
do xornal Ecos de Orense, dos círculos
obreiros católicos da capital, da caixa de aforros, xefe provincial do upetismo
e amigo persoal de Calvo, que o nomeara gobernador civil e subdirector de
CAMPSA; así como Andrés Amado Reygondoud de Villebardet (1886-1964), creador do
monopolio de petróleo, amigo e colaborado de Calvo, que obtería acta de
deputado por Ourense en 1933 e 1936 e sería breve ministro de Facenda no
primeiro goberno de Franco; ademais do empresario santanderino Domingo Betanzos
Fernández, con negocios na produción eléctrica, que fora delegado provincial de
petróleos na actual Cantabria, cargo que tamén exercera na provincia de Lugo, e
o ex alcalde, o avogado ourensán Antonio Saco Arce. Todos eles acompañaron a
Primo e a Calvo na primeira xornada ourensá con altos programados en Ribadavia
e no Carballiño.
 |
| Balneario de Mondariz en 1930 |
Guadalhorce ficou un
día máis en Mondariz. As forzas, ou quizais os ánimos, comezábanlle a fraquear.
Sumaríase aos actos preparados na capital. No día de asueto balneario estivo
acompañado polo xerente da conserveira “Antonio Alonso e fillos”, ex alcalde de
Vigo na ditadura, Mauro Alonso Cuenca (1887-1965); o expresidente da deputación
pontevedresa e enxeñeiro Daniel de la Sota Valdecilla (1877-1958) e o ex alcalde
de Baiona José Rodríguez Vicente (1895-1952), o celebre “Joselín”, que unha
ducia de anos antes (1918) asinara o Manifesto das “Irmandades da Fala”.
Os reunidos ben sabían
que intereses defendían.
Publicado no suplemento "Coñecer" de Nós diario
7 maio de 2022
*É a segunda entrega dunha serie. A primeira pódese
consultar en https://pedogalinheiro.blogspot.com/2022/03/entre-farsa-e-traxedia-tournee-galega.html
[1] Gil Pecharromán, J.
(2003): José Antonio Primo de Rivera.
Retrato de un visionario. Madrid: Temas de hoy.
.jpg)
