mércores, xaneiro 31, 2018

Dous xogando ao fútbol

Un, de novo, tamén gustaba de coucear peles inchadas de vaca. Aínda que torpe en exceso. Todos os cativos soñabamos con xogar no campo de herba do equipo da vila. A diferenza dos de agora, eramos pelexóns e pateabamos unhas veces a pelota e outras a quen se poñía por diante. Xogabamos nos cruces das estradas, anunciando de cando en vez: coche...!, para deixar pasar a quen ousaba importunar os nosos ardores futboleiros.

Agora vexo aos cativos adestrar nun campo de herba artificial, iluminado por potentes focos que deben darlle uns bos réditos ás eléctricas, con bancadas para os espectadores e varios adestradores a darlles indicacións. Os rapaces, parécemo a min, sen dúbida, xogan moito mellor ca nós, cando menos non van todos detrás da pelota a ver quen lle dá primeiro,  colócanse no seu sitio e saben patear. Mais hai unha cousa que me molesta ata aburrirme e deixar de velos; son presumidos como os seus ídolos multimillonarios, coidan que con aparentar xa chega, coas súas botiñas plásticas, as súas camisolas, as súa medias axustadiñas, peiteados como se viñesen da perruquería... tal como os políticos emerxentes preocupados polo facebook, polo twiter, polos xornais dixitais, as televisións... ata  saturar o publico-votante. Ao final fútbol e política ficarán, un sen espectadores, a outra sen afiliados ou votantes, convertidos en asunto exclusivo das grandes corporacións da manipulación.

Retornando aos meus tempos pretéritos. Cando cheguei a xogar no campo de herba grande da vila tiven como compañeiros dous xogadores extraordinarios, tan diferentes que sempre conservei viva na cachola os seus movementos sobre o terreo. Mesmo en moitas ocasións servíronme para identificar as actitudes políticas das dúas grandes correntes do nacionalismo e ata dalgunha das persoas que as representan.

Un era fino, magro, todo corazón e velocidade. Ninguén diría que aquel corpo, que mesmo poderiamos cualificar como de “tiriñas”, acollía tanta forza psicolóxica e física; metía o pé onde fose, sen reparos; era un xogador de banda, subía unha e outra vez, punzante, incisivo, colaborador; esforzado en defensa e entregado en ataque. Cun pateo contundente que asombraba. Era tal o seu ímpeto, a súa fogosidade, que sempre lle pasaba o mesmo, agarraba a bola nunha banda, combinaba con algún centrocampista, caneaba o primeiro defensa, íase por rapidez do segundo e, ao final, escapábaselle a pelota pola liña de banda ou pola de fondo; a xogada ficaba sen rematar tras o xeneroso e inútil esforzo.

O outro era alto, elegante, un xogador de toque, un dez, un mediapunta con ampla visión do xogo, agarraba o balón en medio campo, driblando a un e a outro, apoiándose nalgún compañeiro, achegábase á portería contraria; daquela xa se perdera no medio dos caneos e en vez de erguer a cabeza na procura do compañeiro acababa rematando sen forzas ou ás bancadas. Mesmo nalgunha ocasión chegou a marearse coas súas exquisiteces balompédicas e acabou rematando contra a súa propia portería. Iso si, nesas ocasións sempre tiña desculpa en que o seu defensa non o entendera ou o porteiro non estivera atento.

Aquel equipo prometía pero pouco  deu gañado.

Domingo, 28 de xaneiro de 2018



Anécdota, ignorancia ou ocultación

Hai uns día comentabamos nestes retallos unha entrevista xornalística ao profesor Núñez Seixas co gallo da publicación do volume 10 da Historia de España de Critica/Marcial Pons que el coordinou. O tomo leva como título España en democracia, 1975-2011. A xornalista, Mar Gil, inquire ao profesor por que Galicia non aparece nese tomo. A resposta de Núñez Seixas é que nestes anos Galicia é unha anécdota, unha comparsa, e que o pouco que aparece é porque o escribiu el, que se o escribe outro colega aínda aparecería menos. Pode un compartir o argumentario do profesor sobre a física posición periférica e as elites provincianas. Mais non todo en Galicia son elites provincianas e a periferia é sempre unha posición visual.

Ando estes días co volume que é de agradecer tanto polos apéndices de cartografía e cifras, como, en especial, por unha atinada e parcial sección de documentos e testemuños na que non se incorpora nin un só documento, por breve que fose, referido a Galicia e nos que, en contraste, hai varias paxinas de textos de dirixentes ou institucións vascos ou cataláns. Entón un dá en matinar: pero nin sequera a anécdota periférica de elites provincianas xerou un brevísimo texto salientábel en 36 anos?.

A estrutura do volume facilita a súa lectura fragmentada. Iso é no que ando. Lin só o capitulo, parte III, dedicado á “Cultura” da autoría de Javier Múñoz Soro. Considerando a limitación espacial, cen páxinas, as referencias ao mundo cultual galego son necesariamente escasas. Tanto? E ademais tan absolutamente subsidiarias como para limitarse aos nomes de  Álvaro Siza e Peter Eissenman, Torrente Ballester e Camilo José Cela, á posta en marcha da TVG, a títulos de Alfredo Conde, M. Rivas e Suso de Toro en función de acadar cadanseu Premio Nacional (enténdase de España) de Narrativa, aos “vigueses” Os Resentidos, Siniestro Total e Golpes Bajos e a que La lengua de las mariposas de Cuerda está baseada no relato A lingua das bolboretas de M. Rivas, cousa que nin sequera é exacta, pois, como é sabido, o magnifico guión, da autoría compartida de Cuerda, Azcona e o propio Rivas, está baseado na conxunción de tres relatos de Que me queres amor: o que lle presta o título ao filme, Un saxo na néboa e Carmiña.

Finalmente, a xeito de inventario de equilibrado queda-ben e recoñecemento dos servizos prestados, citase a Ramón Piñeiro, Laxeiro, Casares e Díaz Pardo como impulsor de Sargadelos e Ediciós do Castro. Só se pode sinalar que se destaca, con corrección, a Ramiro Fonte, do que se citan tres libros.

Isto é todo o que se pode dicir do mundo cultural galego nos 36 anos do longo ciclo estudado? En verdade somos tan pouca cousa, tan pouca cousa, tan anécdota? Non hai unha revista, un xornal, unha proposta cultural, musical, poética, literaria, artística, teatral, pictórica, escultórica ou arquitectónica propia salientábel? É simple descoñecemento? É brutal ignorancia? Ou programada ocultación a mantenta?.

Desculpen a precipitación ao comentar unha parte do libro sen coñecer a substancial que é da autoría de Seixas e da que agardo o mellor. Pero é que entre unha cousa e outra revisei as corenta páxinas do breve resumo cronolóxico de grandes acontecementos no que Galicia aparece citada a través da constitución das súas institucións autonómicas, do devir político de Manuel Fraga, da operación Nécora, do Prestige, da vitoria do chamado bipartito e da derrota do mesmo. That´s all about, dicía o Correcamiños.

En Galicia non houbo reconversións do naval, folgas xerais, tractoradas, crise do sector leiteiro, explosión da moda, Inditex, xacobeo...

Un acaba sospeitando de que é a mantenta.


Sábado, 27 de xaneiro de 2018

martes, xaneiro 30, 2018

Os novos caladiños

Recordo as miñas infantís e adolescentes Semanas Santas como días escuros, morados. Os que viviron aquelas xornadas seguro que teñen unha lembranza, cando menos, tan carente de luz como a miña. Eran días de obrigada tristeza; como o Nadal o era de obrigada alegría. O aburrimento expandíase como a couza durante as vacacións, xa en si curtas. Música de misa na radio, película de romanos na tele, pero das de Cristo, nada de gladiadores ou de Hércules; silencio, o cabelo e o rostro das mulleres cubertos con velos; os homes con garabatas negras e cabezas gachas; unhas e outros agardando rendidos polos oficios.  

Ás veces apaño estes recordos en conversa cos da miña quinta; remato coa provocación de: Tal cal Kabul, hoxe! Dinme que esaxero. Mais coido que teñen a fortuna de empregar a racionalidade humana de acordar o bo e esquecer o malo.

Mais sempre fica algo. Un gustaba da procesión dos caladiños. Era de noite, supoño que seguirá sendo. A Garda Civil con escopetas, cintos e adobíos amarelos e o tricorne acharoado a brillar, rodeaban a imaxe do Cristo torturado empoleirado nunhas angarellas. O cura presidía a escena seguro de que os ollos pousaban nel e el nos dos demais para que soubesen que pasaba lista. Por tras, as autoridades municipais e do partido único; a música de corneta e tambor e despois o populacho. No medio as sometidas, unhas arrastrándose de xeonllos, outras descalzas, con fervor insólito; ás beiras, en ringleira, os demais. Alí no medio dunha das fileiras ía eu coa miña vela agarrada a unha variña e cun cucurucho de papel para que non caese a cera sobre alguén. Xusto o que a min me gorentaba, ver como a cera lle estragaba o traxe de domingo ao  de diante ou apañar aqueles santos lagrimóns que descendían polo cirio abaixo para facer bólas, monecos ou darlle formas diversas a aquela nosa plastilina.

Era o mellor da Semana Santa. A vila ás escuras, mal iluminada polos trementes chamas emerxentes do ardor procesional. Mesmo unha daquelas noites houbo algo que contar. Ao chegar a cabeza da manifestación á altura do bar do centro, ao Fidel, que xa tiña nome raro, un provocador que daquela fumaba en boquilla como as señoritas e rexía o café que polas noites se convertía en timba, déuselle por saír ao balcón da súa vivenda, en pixama, bata de casa e a boquilla entre os dentes. O cura armoulle a de “deus é cristo”, montoulle un mitin e o iconoclasta Fidel tivo que ir a cea cu e agocharse na casa. O cura considerou a súa fazaña un triunfo sobre o mal. Descoñezo a opinión do Fidel.

Isto viña a conto de darlle a miña opinión sobre os novos caladiños, aos que hai uns anos chamábanlles “abajo firmantes”. Refírome ás xentes da cultura, da canción, do cinema, profesores universitarios, escritores de éxito máis ou menos temporal, filósofos cun libro simpático, xornalistas de pluma afiada e demais xente da farándula que gustaban de protestar poñendo o seu nome ao pé dun escrito-manifesto. Era especial o interese de asinar cando o panfleto se publicaba nun determinado xornal madrileño. Eran os intelectuais, as forzas da cultura á beira do pobo, sobre todo se este ficaba lonxe de Madrid, o saharauí, o palestino, o tibetano, o chiapaneco...; non á Otan, non á guerra, non ao quecemento global, non a Trump...

Hai tempo que están caladiños, sen vergonza. É inmoral o seu silencio tras as cargas do 1º-O, tras o golpe do 155, con dirixentes políticos e sociais encarcerados ou no exilio; tras a ocupación política das instancias xudiciais manipuladas ata os maiores dos ridículos e a restra de arbitrariedades policiais, insidias da prensa, mentiras gobernamentais...

Sobran os dedos das dúas mans para nomear os que foron capaces de expresar non a súa identificación co independentismo catalán, senón que non están obnubilados polo nacionalismo español.

Son os novos caladiños e caladiñas apampados en fileira de cirios trementes.

Venres, 26 de xaneiro de 2018


luns, xaneiro 29, 2018

10x10x10

Foto: Xoaquin, Libraida
A libraría olla pola súa grande fiestra ao río de Morgadáns, uns metros antes de empatar co Zamáns, para chamarse Miñor; quizais esta salomónica solución permita evitar disputas de como se chama o río aquí ou acolá, ou cal é a orixe xenuína do mesmo. Tamén o debeu pensar o concello que colocou un novo cartel presidido por esta ambigüidade fluvial, tanta que ata non se sabe moi ben onde remata. Miran pois os libros para o parque da Coelleira, nos lindes da antiga demarcación condal, e ve pasar as xentes arriba e abaixo polo paseo Carlos Casares.

A taparía ten mesmo diante a Galiña Azul ideada por Alfonso Soliño en homenaxe a quen a soñou diferente, con cinco plumas vermellas na á dereita, poñendo ovos de colores, dicindo cocorocó na vez de cacaracá e facéndolle doer a cabeza ás autoridades. Aseñora a memoria do autor aquel xardinciño verde, acougo de tardes solleiras.

Entre Libraida e a Galiña, entre libros e tapas, Aida, Xoaquín e César idearon un recordo mensual ao escritor. Cada mes, durante dez, na libraría, unha persoa, boa coñecedora da obra,  rememoraba a lectura dunha das súas creacións literarias. Cada mes, durante dez, na Galiña degustabamos a tapa referida ao titulo e escoitabamos, entre cañas e mencías, a lectura de dez persoas dun dos textos d´A marxe que máis ou menos aconteceron ou facían referencia ao Val Miñor. Dez meses, dez persoas relatoras, dez lectoras en cada quenda. Máis de cen participaron, pois, nesta prolongada homenaxe ao escritor veciño, argallada en colaboradora conxunción pola libraría Libraida e a taparía A Galiña do Ardora.

Hoxe tamén me convidaron a min a ler un textiño d´A marxe. Escollín un que falaba de gafes, un tema do que Casares gustaba, non só por rir, paréceme, senón tamén, porque non fondo, coido, pensaba que algo diso había. Cometeu un erro imperdoable, citar polo seu nome  o gafe, Billy Wilder; o despiste debeu ser porque coidou que, como o director ía tan maior, a  súa capacidade para atraer a mala sorte estaba moi debilitada.

A tiriña sobre Wilder é unha das moitas que eu cualificaría como “as miñas favoritas”. Hai tempo que nestes retallos falei dela e da cuestión da gafea. A verdade é que cando, despois do relatorio de gafadas, chegou ao momento en que Wilder  rodaba un filme sobre as dúas Alemañas, con algunhas escenas na Porta de Brademburgo, e vai e cáelle o muro, non din contido as gargalladas, en parte provocadas polas falangueiras amizades que me acompañaban. A lectura non debeu quedar moi aquelada, interrompida polas miñas propias risadas; descontrol impropio dun lector, gafado pola rememoración de Billy, o xenio, e as ganas de rir de Casares.

Así se lle puxo o ramo a esta iniciativa de dous comercios locais, de bo e discreto facer e eficaz resistencia contra a masificación de centro comercial.

Déixolles aquí o breve resumo visual que fixo Xoaquín, o de Libraida. Saúde e grazas aos participantes.

Xoves, 25 de xaneiro de 2018


sábado, xaneiro 27, 2018

Os alarbios

Santa María de Seteventos, O Saviñao
A verba está esquecida, é mais formou parte do imaxinario popular, desa sabia explicación mitolóxica daquilo que non se sabe explicar pero que ten que ter explicación. Designaba uns seres perversos dos que se podía botar man para explicar calquera falcatruada. Eran malos, comellóns, caníbales, feos e feros; unha especie de ogros, galopíns e devoradores de todo o que se lles puxese por diante. Eran cousa de tempos recuados que ben se vían nas pedras das igrexas vellas debuxados coas bocas abertas papando cristiáns. Os alarbios foron os que fixeron unha escachifada de cristiáns en Cristimil, en Lalín,  onde acabaron con mil galegos, quen nolo conta é Risco, que recolle varias referencias a estas xentes, na súa Etnografía. Pero os cristiáns-galegos devolvéronlle a xogada,  rodearon mil alarbios nunha aldea, prendéronlle lume, e morreron todos en Ardemil, concello de Ordes.

Blanco Amor, Otero, Cunqueiro e outros empregan o termo. Din os que entenden que debe ter relación con alarbe ou alárabe, unha forma popular, en desuso, para referirse a árabe e que rematou converténdose en sinónimo de comellón. Os alarbios eran pois xentes doutros tempos, similares ou idénticos aos mouros, pero sempre moi malvados.

Mouros e alarbios son os causantes dos nomes de moitos dos lugares segundo a toponimia derivada do razoamento de que todo ten a súa lóxica, e esta é sempre evidente. Así, como tamén recolle Risco, a Pena de Francia foi onde lle pegaron unha somanta aos franceses, outros do pasado pero máis próximos, e Francia tivo moita pena.

Máis dura debeu ser a guerra, ou as malas colleitas, que houbo onda nós porque a desfeita foi tal que non quedou Nin ghrán. Non sei se a fame subiu polo Miñor arriba, aínda que naqueles tempos era todo mar, e Gondomar estaba aínda no fondo do mar. No tempo dos mouros, en Panxón, había un poderoso señor chamado Gaifar, tiña o seu castelo e ao redor unha cidade, ao xefe alarbio temíano todos porque era soberbio e vicioso; en castigo Deus, unha noite, sepultou a cidade baixo a area, o malo é que tamén ficaron debaixo das dunas tanto a cidade como a xente. Non sei se sería este o señor dos alarbios que cando andaba de caza cos seus cans, saíulle un porco bravo; a manda foi tras del pero non o deron pillado, os cans regresaron moito despois estafados e rabuñados; todos menos un que por moito que o procuraron non apareceu, foi un Can ido.

Un rei cristián repartiu as súa terras entre os señores que lle axudaran a loitar contra os alarbios ou mouros. Un deles, cando lle chegou a quenda de escoller e sabendo da vizosa terra de Barcia, dixo: Terra por terra, Barcia me dera!; pero deberon entender Barciademera e así lle quedou o nome. O señor que estaba á sua beira, dixo: Millor que Millor, Val de Miñor; e o terceiro, que era portugués, inchando o peito exclamou: Val de Fragoso, muito formoso. A cada un respondeulle o rei: Pois para ti é. Co cal queda demostrada a orixe portuguesa dos vigueses.

Cóntanos algunhas destas cousas Celso de Baión, que inventou un personaxe para explicar que Baión era o home de Baiona, quen toma o nome dun boi que gustaba de andar enriba dunha gamela grande ou nao; mais ou menos boi e nao andan polo medio, aínda que non case ben as letras.

O contertulio do de Baión era Manuel Fresco que foi quen lle deu novas dunha raíña alarbia, moi guapa que deixou o nome a Bemposta; outra, moi mandona e ficou recordada como Milmanda e unha terceira que gustaba da troula e deixounos Enfesta.

Celso de Baión, nin era de Baión, nin se chamaba Celso, senón que era Xosé María Álvarez Blázquez quen nun libriño da colección “O Moucho” escribe sobre estes asuntos tan doados de entender.


Mércores,24 de xaneiro de 2018

xoves, xaneiro 25, 2018

Que carallo de xente


Un amigo, que sabe  disto, contoume algúns casos por sufrilos na súa santa paciencia. Unha señora foille protestar, como autoridade do ramo,  porque o galo veciño cantaba pola mañá e espertábaa; outra, que tiña que obrigar a mudar o galiñeiro de sitio porque lle  cheiraba mal. Unha parella, farta dos de Mañufe que celebran todo o santoral, incluído o invernal, o outro día tiveron o San Sebastián e dentro de pouco o San Brais, expúxolle o seu malestar e que ordenase un horario civilizado e un limite de foguetes. Cada pouco ten que escoitar a demanda de que ordene a este ou aquel chimpar eucaliptos ou acacias por seren perigosas e inútiles; tenlle que explicar que coincide coa opinión dos demandantes pero que as árbores teñen donos e algunhas disputas semellantes xa teñen rematado no xulgado. O outro día unha señora esixiulle que obrigase  o veciño a  cortar as pólas dun carballo porque as follas lle estragaban a piscina e tupíanlle a recollida de augas.

Non sei moi ben como denominar esta mentalidade de “urbanita” incómodo coas molestias “ruralitas”, coas herbas malas, as toupeiras, os ladridos caninos e todo o que interrompa a idílica tranquilidade da aldea. Ao que máis se me asemella é a Homer e Bart Simpson facéndose falcatruadas por ver quen ten que cortar a herba; só que neste caso as trasnadas paterno-filiais trasládanse á veciñanza.

“Que fermoso país pero que carallo de xente”. A frase atribúenlla a Laxeiro. Mais eu non o teño tan claro, tanto porque dicir tamén dicía que fora barbeiro cando na verdade dedicábase a debuxar na vez de cortar o pelo, como porque parece unha frase tan evidente que a alguén se lle tivo que acorrer antes que ao de Lalín, e este o que debeu facer foi inscribila no rexistro.

Os casos que me contaba o meu amigo son exemplos diversos desta carallada de xente. Agora ben, a esencia, a pureza, a enxebreza, a xenialidade, a obra cume da carallada, lina o outro día no xornal. O sucedido aconteceu aquí á  beira, en Malvas, que non é que vaia mal senón que van ter, se o político de quenda non o remedia, que pagar seis mil euros por chimpar unhas árbores protexidas para que puidese pasar o camión da Panorama.

Seica os problema xa viñan de antes. Eses tráiler-escenario, aos que pode subir  toda a veciñanza da parroquia e queda sitio para os de fóra, que traen as orquestras non daban pasado e unha vez conseguido contratar a Panorama e co caché que ten non se ían deter por unhas poucas  árbores. Total cinco liquidámbares e outros tantos plátanos.

O denunciante, un escultor, denunciou á Asociación de Veciños quen, en exercicio do poder democrático, decidiu, por maioría, cortar as  árbores. O daquela concelleiro do BNG, no goberno municipal,  di que se pincharon para ampliar o espazo da festa e que puxo a disposición dos veciños os operarios municipais.

Pero, a asociación de veciños non sabe nada. Recoñece que si se aprobou por maioría pero ninguén ordenou que se executase. Xa que logo a empresa contratada polo concello andaba por alí a podar e ocorréuselle podar as arbores polo pé. Engade o portavoz veciñal que a ver quen demostra que eles teñen algunha responsabilidade. Non recibiron a notificación pero se lles chega recorrerana tanto  porque, por unha banda, o denunciante non pediu permiso para plantar as árbores, por outra esas árbores non estaban protexidas  e ademais de non deixar sitio para a festa había queixas por mor de que as follas tupían os canlóns da recollida de augas.

O portavoz veciñal tamén aclarou que isto ocorre porque o denunciante non ten que facer e abúrrese moito. O concelleiro do ramo di que é cousa dos veciños.

Que tropa!

Martes, 23 de xaneiro de 2018


Dous fotógrafos gondomareses

Juan Manuel Castuera. Iniciación. 1946
Xa é un tópico, pero como todos, cun aquel de verdade: o século XX é o século da imaxe. Na súa primeira metade nomeadamente da fotografía. O valor das imaxes fixadas pola cámara é múltiple: testemuño do que foron rúas ou paisaxes; reflexo de aconteceres cotiáns; fiel proba de rostros, peiteados e vestires; eco de citas sociais; documento histórico e ás veces expresión de composición, iluminación, encadre... Unha arte de complexa técnica.

A fotografía convértese a cotío en memoria. A cámara fixa o acontecemento e do mesmo xeito que as miradas sobre os obxectos son múltiples tamén unha fotografía pode ser ollada dende diversos ángulos, tanto persoais como históricos, da vida cotiá ou económica, política ou socioeconómica. Mais aos poucos a fotografía foise afastando da función  mnemotécnica para irse achegando a unha concepción artística semellante á da pintura, nun proceso semellante ao que esta, en diversos momentos, coñeceu. A foto captura o momento, a pegada, nunhas ocasións como recordo para transcender, noutras como experiencia vivida na arte.

No retallo de onte matinabamos  sobre a unha fotografía de Juan Manuel Castuera. Non é o único fotografo  salientábel orixinario desta vila, aínda que si o máis destacado nesta visión da fotografía como creación capturada, única e intransferible.

O gondomarés naceu en 1921 e finou en 1990. Aínda que marchou novo da vila, regresou en moitas ocasións e nunca se desvinculou nin dela, nin do Miñor, onde, cando menos, realizou unha serie “De mi valle” e algunhas das fotos doutras series como “De mi dorna”, “Mariñeiros nós”, “De la ría”. Traballos da década dos corenta cando é activo participe na Agrupación Fotográfica Galega, dedicándose en exclusiva á fotografía e realizando exposicións nas cidades do país. A finais da década publica a serie “Barreiras” na revista Galicia Emigrante que edita, en Buenos Aires, Luís Seoane.

Juan Manuel Castuera. Mariñeiros, 1947
A principios dos cincuenta casa cunha miñorá e traslada a residencia a Montevideo. Regresa, unha ducia de anos despois, para instalarse en Madrid onde traballa primeiro para o Ministerio de Información e Turismo, despois como fotógrafo fixo en TVE e logo no Instituto Nacional de Educación Física (INEF), publicando fotografía deportiva e impartindo clase desta especialidade. A finais dos setenta establécese en Compostela traballando para a TVE e despois para a TVG ata a súa xubilación.

Probablemente do Lucas. San Roque, Morgadáns, comezos do século XX
A fotografía entendida como memoria, practicada como documento, exhibida como testemuño é a que realizaba outro gran fotógrafo  gondomarés, José Domínguez Rial, máis coñecido como “Lucas”, alcume herdado do pai. Naceu en 1867 en Chaín. Como Castuera e outros moitos miñoráns, en especial da banda de Gondomar cara a Morgadáns, estableceuse en Montevideo onde aprendeu o oficio e estableceu un estudio en sociedade denominado Domínguez & Peragallo que tiña os seus locais no nº 21 da céntrica rúa Mitre da capital da Banda Oriental. Cruzou, en preto de vinte ocasións, o Atlántico para gañar a vida, pois traía e levaba placas fotográficas e abrira taller na súa parroquia; algunhas delas  servirían como auténticas actas de defunción ou de vida, de obras rematadas ou comezadas, de mocidades repoludas e  velleces desoladas. Faleceu nonaxenario a finais da década dos cincuenta.

Coa súa cámara atrapou os labores agrarios en casa de fartura con dúas xuntas de bois, e a miseria ao pé dos casopos; as festas a  carón da igrexa e a  hora do xantar abondoso; a escola, coa autoridade da mestra e as distincións sociais reflectidas nas roupas dos cativos; as paisaxes do Gondomar dos eidos labrados e a mesma morte como acto público e natural. O seu taller abandonado foi pasto da rapazada enfeitizada co escachar das placas de cristal. Salváronse un cento escaso de placas e coñecemos outras moitas reproducidas en vellos papeis fotográficos.
Probablemente do Lucas. San Roque, Morgadáns. 1905.

As súas obras, practicamente descoñecidas. Castuera, recoñecido e valorado nos medios profesionais; O Lucas, incorporado con escaseza nalgunha exposición de época. Ben merecía a pena que as xentes de Gondomar ou as, en xeral, interesadas puidesen gozar dos seus “clics”, ou cando menos saber deles.

Luns, 22 de xaneiro de 2018



Dúas imaxes dun país


Juan Manuel Castuera. Último tren, 1946
O outro día, compartindo unha bebida refrescante na casa duns amigos da vida, tras unha esgotadora xornada de manxares bravús e ollares entre mestas néboas, fóronseme os mirares cara a unhas copias de fotos de J.M. Castuera .Téñenas penduradas no salón. Son de mediados dos corenta do pasado século. Dúas poderiámolas denominar mariñas, tiradas, coido,  en Panxón; outra duns lanzais bidueiros, seica tomada entre Donas e Mañufe. A cuarta, a que acompaña este retallo.

A conversa derivou acerca do fotógrafo familiar, na distancia, da parella amiga. Apañamos, na súa biblioteca, o catálogo da exposición España, ayer y hoy. Escenarios, costumbres y protagonistas de un siglo que no ano 2000 organizou a sociedade Estatal Nuevo Milenio, dependente do Ministerio de Educación e Cultura, e o Museo Reina Sofía. Estabamos na efervescencia do “aznarato” e a  riqueza saíanos polas orellas a costa de vender o que era público aos amigos.

No inventario recóllense tres imaxes do fotógrafo  gondomarés. Esta que recollemos, recortada por ambos laterais,   emprégase, moi ampliada, como gardas do libro. A exposición organizouse en ciclos de xeración, cada 25 anos. No primeiro 1900-1925, non hai ningún fotógrafo galego. Nos outros están, a vista de paxaro, Lobato (unha serie), Vieitez (3 fotos), Castuera ( 3 fotos) e Ferrol (1).

O contraste entre o país da imaxe de Castuera e a de Ferrol é evidente. Trátase do mesmo? Ou quizais son simples ollares dunha mesma realidade. A fotografía é un dos máis poderosos soportes da nosa  memoria sentimental, da nosa maneira de ver o mundo, de situarnos ante el, de interpretalo,  e, en consecuencia, de actuar para transformalo.

A foto de Castuera sorprendeume pola modernidade que representaba en contraste coa miña flaubertiana “Education sentimentale”. Un mundo de múltiples locomotoras fumegantes, de férreas liñas ferintes, de espazos abertos e carbón cheirento, de néboa industrial no ceo e a cidade ao fondo, entrambilicada no outeiro do monte forte. Aló polo 1946. Ben merecería a pena que a imaxe fose de medio século antes; era o que había,  mais, quizais, furtámonola a nós mesmos.

Manuel Ferrol. Despedida no porto da Coruña, 1951
Pola contra a fotografía de Ferrol absorbeu a visión do país. Atrapouna ata identificarse coa nación absoluta. Ratificou a pervertida imaxe rosaliana: este vaise e aquel vaise, choroso; desgarrada imaxe no porto da Coruña, un quinquenio despois da de Castuera. De feito no catálogo, aínda que só hai cinco anos de diferenza, figuran en cadansúa xeración.

A de Ferrol construíu o discurso da nación tanto para os que crían nela como para quen a  ignoraba; expresaba un país derrotado.

A de Castuera ficou fixada na estética descoñecida; no país desmitificado que tamén foi.

Domingo, 21 de xaneiro de 2018







martes, xaneiro 23, 2018

Cumprindo coa axenda

Mesa de César Portela no Souto dos García Sánchez
Ben entrado o inverno, un ten que facer o repaso da axenda de cocidos. Este ano vai ben cumprida, e ben servida. Aínda queda inverno e o dietario, non a dieta, promete; co Entroido e os seus pre, intro e post xa anotados.

Xa comuniquei, no seu momento, o inicio da tempada. Pouco despois, adiantándonos á  celebración, non fósemos quedar sen subministro, achegámonos ata a capital, o quilómetro cero, o meu concello de nacenza. Principiamos por, en amigable compaña e a ilustrada guía de Antonio Soliño, acougar na mesa das parroquias todas, que son moitas: a miña natalicia,  e de miña nai, Val do Carrio; a de meu pai, Cangas; a da miña avoa, Camposancos.

A de Albarellos, Alemparte , Anseán , Anzo, Barcia e Bendoiro, misa de cativo e sons de banda. A de Bermés, onde hai Clamor cando non chove;  Botos para coller o tren, Busto, Cadrón, Castro, castrexo, Catasós, corenta veciños e todos ladróns agochados na fraga. O Cello, Cercio, onde me saíu un ombreiro do sitio, e Cristimil, que xunta Asneiro e Deza. Doade, Donsión e Donramiro, románico de Laxeiro.

Filgueira, pazo; Galegos, todos; Goiás, curandeiras; Gresande e Lalín, capital. Lebozán, Losón, imos ao Corpiño, Maceira, Madriñán de Anzuxao. En Moimenta paraba a “linea”de Lugo a ritmo de banda e da deusa Diana. Moneixas, gaiteiros. Noceda, nogueiras, castro, mosteiro, románico,  pazo e república. Palmou, hai que ir ollar o Sansón a Pontevedra; Parada  pasa pola Ponte dos Cabalos o Arnego.

O Prado, das miñas primeiras carreiras e letras. Rodís, onde está Palio. Santiso, Sello, barrosos, e Soutolongo de Ferreiro Panadeiro, fusilado.  A Veiga e Vilanova , Vilatuxe, de arrieiros, Xaxán A Xesta, camiño do Carballiño, Zobra e de onde pillaron o meu apelido, Méixome.

Corenta e oito parroquias con cadanseu castro e cadanseu seu asento granítico na mesa compartida, agora deslocalizada, ideada por Portela. O caso é que na procura da mestura aquelada de tradición e modernidade o cocido tiña que estar encargado en “La Molinera” onde se xunta a cociña tradicional coa man do chef, os traballos paternos cos xeitos filiais.

Outra folla da axenda cae no lugar bravú, en Viana, na do Caballero, nunha pantagruélica degustación iniciada, na bodega, con xamón cortado a cada pouco, chourizo e salchichón, previo aos entrantes quentes a base de torresmos, unhas lascas máis ou menos grosas de onda o dente,  asadas directamente sobre o lume, non moi queimadas, enriba dun anaco de pan, que baixan que dá gloria cuns grolos das beiras do Miño. Alí entre a montaña e a ribeira continuamos cunhas tiras de raxo antes de subir para dar conta da cachucha, dos chourizos, grelos e patacas... Todo en numerosa e fraternal camaradería de quen leva a xente do país no corazón, pero tamén na cabeciña.

Na do Caballero de Viana, pé do Faro, da banda de Chantada, onde se asinou o manifesto do “rock sen capar” daquela mocidade rural e mariñeira, ou do barrio dalgunha cidade,  do bravío dunha xeración que se expresaba no Xabarín Club, mentres outra aprendía diante da galega as súas cancións. Van alá case un cuarto de século. Trouxeron aires arrichados, camisetas con lendas xenuínas, orgullo de dialectalismos aldeáns, da gheada como expresión de esencias populares, de enxebreza agraria de chimpín ou de nasas e gamelas, de disimulo intelectual e de forza emerxente de pobo e nación. Contrastaba coas  mexericadas modernas da movida anterior como tamén o fai co formalismo do bo “rollo” da mocidade de clase media do 15-M enrabiada  porque a enganaron.

Os bravús prefiren os torresmos e a cachucha na vez dos pratos de deseño. Quizais mereza a pena a procura da síntese.

Sábado, 20 de xaneiro de 2018


Pedir para os chinos

Non hai moito tempo estiven nun deses museos do mundo próximo que tanto nos emocionan aos que temos ideade para lembrar trebellos, sensacións, cheiros, espazos, texturas...  que á xente nova lle   custa identificar;  que, para nós convértense case en aparicións marianas , en revelacións do pasado, e para os máis novos en indiferenza precisada de detalladas explicacións.

Foi en Grandas de Salime, nas terras do Eo, onde teñen un Museo digno de visita. Aínda que se rotula como Etnográfico ten unha concepción tan ampla como o espazo que ocupa, e nel podes revisitar os carrefures de hai medio século, os escanos escolares de madeira avellada, os trebellos de manufacturas varias, ademais claro da vivenda, muíño,corte, hórreo, cociñas da época, etc.

Entre aquela inmensidade de obxectos ollei un que, meses despois, retrotraeume ao que cando eramos nenos chamábanlle “El día de las Misiones”. Para nós era un dos escasos días bos do ano escolar. Non lembro os detalles. A uns poucos deixábannos ir pedir pola rúa o día de feira armados dunha cabeza, de cerámica, que representaba un negro, un chinés ou un indio americano con plumas e todo. A basta figura enlarafuzada de cores rechamangueiras tiña unha regaña na croa da testa pola que se metían as moedas. Nós tiñamos que dicir: “una ayuda para las misiones”; a persoa doante, case sempre mulleres, introducía o seu donativo no peto e nós colocabámoslle un adhesivo pequerrechiño no solapa do abrigo, que a libraba de que ao pasar por outro grupo de escolantes esmoleiros lle fose reiterada a petición. Para nós era un día de xolda, tanto por andar polas rúas da vila nunha barulleira  xornada de tratos, como, e sobre todo, porque ese día saían tamén as rapazas uniformadas do colexio das monxas, o cal nos permitía botar algunha que outra ollada, facer algún comentario elevado ou poñerte rubio como unha mazá  cando te decatabas de que tamén podían elas falar de ti.

Así que andabamos xuntando uns poucos cartos para os negriños da África, daquela nunca viramos ningún, para os indios das películas, o cal non entendiamos moi ben, pero, sobre todo para os pobriños chineses que morrían de fame e só comían unha presada de arroz; pero que tamén eran unha ameaza, xa que os que alí mandaban queríannos invadir e aínda que estaban moi atrasadiños en todo, como eran tantos sempre nos podían gañar.

O da fame era ben certo. Falo máis ou menos de cando aquela tolemia maoísta do “Gran Salto Adiante” que querendo colectivizar e industrializar por decreto causou a morte por fame de millóns de persoas. Xa que logo o da invasión en masa ficou aprazada. Non a das ideas, que uns anos despois prenderon con certo éxito entre a mocidade universitaria de París, Berlín e Barcelona. Tamén entre nós tivo os seus seguidores.

Quen o diría  pasados cincuenta anos? Dúas xeracións despois, a xente séntese ameazada pola invasión obxectual chinesa; mesmo nalgúns casos eses temores exprésanse cos xeitos xenófobos de quen sempre está disposto a castigar o  inferior e obedecer o  superior. Escoiteille moitas veces á rapaza botarlle a culpa do peche das tendas e bares dos seus pais aos chineses, pero non aos franceses dos carrefures e alcampos, aos alemáns de Lidl ou aos americanos de McDonald´s ou Pizza Hut.

A China da xeración de Li Guangtou e Song Gang, os dous irmáns de promesa  (Brothers, Seix Barral, 2009) protagonistas da provocadora novela de Yu Hua, namorados da mesma muller dende, cando eran uns cativos, que lle viran o branco traseiro nas latrinas públicas en plena Revolución Cultural . Mentres un, o intelectual, vese superado polo excesos económicos e sociais; o outro, o canalla, saca proveito do capitalismo salvaxe. A novela non é a mellor de Yu Hua pero si a máis divertida e estridente.

No mundo contemporáneo occidental as mudanzas tecnolóxicas aceleráronse dende a antiga lareira do museo das Grandas ata a actuais placas de indución. Na China os cambios foron escintilantes, aínda en menos tempo, e non só tecnolóxicos, senón sobre todo sociais e económicos permitindo alimentar a mil catrocentos millóns de persoas. Fazaña inconcibíbel hai só tres ou catro décadas a de converter tantos millóns de chineses famélicos en avidos consumidores.  

Venres, 19 de xaneiro de 2018


sábado, xaneiro 20, 2018

Un breve discurso

Pasqual e Ernts Maragall nun mitin de ERC
Anda o nacionalismo español recompoñéndose. Semella que, cando menos unha parte dos que mandan, os 35, apostan por un relevo ou cando menos así llelo están a indicar aos seus altofalantes mediáticos.

Ese nacionalismo español emerxente, opositor en Cataluña, enrabiouse moito co discurso do presidente da mesa de idade no pleno de constitución do parlamento de Cataluña resultado do aporreamento constitucional do 155.

Dixéronlle de todo: provocador, duro, inusual,  anoxante, mitineiro, glorificador do independentismo, contundente, vómito de biles e de odio, rompedor da neutralidade, soflama de marcado ton político, sectario, excluínte, irresponsábel, contra o goberno, ataque ao Estado (EL País)... non sigo. Un discurso de pouco máis de oito minutos interrompido por un aplauso irrespectuoso  procedente da bancada do dereitismo español emerxente.

Quixo a casualidade- ou a planificación?- que fose este home que acaba de celebrar o seu 75 aniversario a  persoa electa de maior idade e que, xa que logo, lle correspondese presidir a sesión.
Comezou aclarando que se houbese unha situación normal non estaría alí. Pero non é normal, xa que: “os que deberían estar aquí, non están” e tamén porque o 1º de outubro: “a cidadanía tomou as rendas do seu destino, non poderán borralo da memoria colectiva”. Describiu: “o estado español non sabe gañar, senón derrotar, só sabe castigar e humillar”.

Quen falaba era Ernest Maragall Mira que fora portavoz do goberno municipal de Barcelona,  “Conseller” de Educación, membro da Executiva do PSC, deputado deste partido que abandonou en 2012 para encabezar un proxecto político denominado Nova Esquerra que concorreu ás elección en coalición con ERC e pola que saíu electo.

Neto do poeta Joan Maragall, posiblemente o que máis doeu en certos medios é  que fose el quen presidise a mesa e que lembrase o seu irmán Pasqual, ao que citou polo seu nome, o que fora alcalde cando a Barcelona olímpica; o que lle recordou aos converxentes que tiñan un problema co 3%; o presidente da Generalitat;  o impulsor daquel estatuto, aprobado naquela mesma sala o 30 de setembro de 2005, coa promesa de recoñecemento por parte do Presidente Zapatero, ratificado en referendo, cepillado e ben cepillado, segundo Alfonso  Guerra, pola Comisión do Congreso, recorrido polo PP, cepillado de novo polo Constitucional...

“Tratamos, dixo, de abandonar o mercadeo e o entendemento entre elites para un acordo fondo, federal, pero o estado español non entende de reconciliación nin de soberanías compartidas”.
Fosen cales fosen as palabras de Ernest Maragall, ían molestar. Porque a súa persoa e sobre todo a do seu irmán doente personifican a cidadanía catalá que deixou as miserias do Estado Español ao descuberto.

Xoves, 18 de xaneiro de 2018



Advertencia papal

Os que vivimos os anos finais da chamada Guerra Fría estamos somerxidos nunha escéptica  indiferenza ante as ameazas nucleares. Foi tal a reiteración do perigo que a absurda idea de dous mega-poderes dispostos a acabar coa humanidade, e ata coa vida no planeta,  semellaba un pouco cómica.

Probablemente a esta idea, un tanto descrida, a respecto dos perigos reais axudou a imaxe dun militar americano cabalgando unha bomba atómica e axitando un sombreiro como se dun cowboy  texano se tratase. A imaxe era dun filme de Stanley Kubrick (1964)  que levaba por titulo Dr. Strangelove or: How I Learned to Stop Worrying and Love the Bomb, simplificado,  á hora da súa difusión,  en Dr. Strangelove e que entre nós coñecemos como Teléfono vermello, voamos cara a Moscova.

O filme era unha especie de pesadelo cómico no que Peter Sellers interpretaba tres personaxes: un capitán, o  presidente dos Estados Unidos e o  asesor presidencial e ex-científico nazi Dr. Strangelove. No momento  cume do filme o estrambótico e estrangallado conselleiro érguese da cadeira de rodas e exclama Mein Führer, podo andar!; nese intre a bomba estoura e a resposta soviética, “O dispositivo do xuízo final”, ponse en marcha levando por diante o  planeta. Coido que nos esqueciamos do remate do filme, un gran fungo atómico ao estourar a bomba, envolvidos na hilaridade da escena.

O equilibrio de forzas era tan grande que chegamos a pensar que a carreira armamentista era tan absurda que nalgún momento se decatarían. Así foi, cando os soviéticos creron o farol de Reagan sobre a “Guerra das Galaxias”, os programas de desmantelamento nuclear aceleráronse. Ficaba a posibilidade dun accidente, como seica estivo a punto de suceder naquel incidente do equinoccio de outono en que a mesura do coronel Petrov salvou a humanidade.

A verdade é que me sorprendeu a seria advertencia do Papa Francisco sobre o perigo de que un incidente desencadee  un conflito nuclear e mesmo que para facela recorrese ao impacto da foto do neno xaponés agardando a súa quenda ante o crematorio de Nagasaki. A posibilidade nunca deixou de estar presente, mesmo durante un tempo falouse de que algunhas cabezas nucleares puidesen escapar ao control ruso despois da desaparición da URSS, falouse de científicos rusos a soldo. Agora levamos un tempo en que se volve falar destas cousas. É evidente que quen ocupa a cátedra de Pedro ten sempre boa información.

O outro día falabamos das posibilidades dunha nova Guerra Fría económica e de que esta desencadease  en Rusia un delirio polo rearme. Parece que esa posibilidade vai para longo. Pero andar xogando co tamaño dos botóns nucleares pode provocar un despiste en calquera momento, moito máis se quen o teñen preto seméllanse, ambos, ao histriónico Dr. Strangelove.

Kubrick podería rodar un remake cun só actor como fixo con Sellers. Tería que ser  reboliño iso si; tinguíndoo unhas veces de rubio e  engurrándolle un pouco a cara e outras de moreno, deixándolle unha tersa pel.


Mércores, 17 de xaneiro de 2017

María Antonieta e o xene lambón

María Antonieta, retrato realizado por Élisabeth Vigée Le Brun en 1783.
Aínda seguimos a remexer co acontecido hai mais de douscentos anos, entre 1789 e 1794. Neste quinquenio déuselle a volta ao mundo. Os  que daquela vivían só se decataban do que tiñan diante, non percibían a transcendencia. Anos despois viñeron os 10 días que abanearon o mundo, tamén houbo que agradar para percibilo; neste caso mesmo semella que aínda non se entendeu. A historia non ve ben de preto.

Tres séculos despois seguimos falando de liberdade, igualdade e fraternidade; seguimos ollando polo retrovisor as sombras daqueles  anos. Teses de doutoramento, libros, ensaios, artigos de opinión...  recuncan unha e outra vez, no desenvolvemento, nas consecuencias , nas causas. Ben saben, reiteradas ata a saciedade: ilustración, desigualdade estamental,  crise financeira, malas colleitas. A alza dos prezos dos alimentos consecuencia destas últimas xerou constantes debates no permanente “repensar” a que somete a súa revolución a historiografía francesa. En  toda Europa as malas colleitas, cos seus correspondentes ciclo de fame, estiveron presentes ao longo do século XVII e XVIII. Tamén na superpotencia militar económica e demografía que era Francia.

Seica María Antonieta, nunha ocasión en que a xente se encarou con ela por mor da  escaseza de fariña, respondeu, un chisco alta: “Qu’ils mangent de la brioche”; que coman pasteis! A frase  irritou aínda máis o odio popular contra a raíña que xa era moito. Non está claro que dixera tal cousa pero apandou con ela. Segundo Rousseau foi  María Teresa de Austria, esposa de Luís XIV, a que dixo algo parecido: “S'il ait aucun pain, donnez-leur la croûte au lieu du pâté” (Se non teñen pan que lle dean a masa follada no sitio do paté). Stefan Zweig atribúelle unha frase semellante a unha tía de Maria Antonieta. Fose ou non, a irritación popular coa aristocracia de Versalles e cunha raíña que non deixou de ser unha inconsciente ata que lle  rabenaron o pescozo, foi en aumento.

O caso é que a maldición emitida por unha ou outra testa coroada contra os pobres semella que se está a cumprir dende hai anos. Os pobres comen agora pasteis e engordan con serio perigo da súa saúde. O “xene lambón” empúrraos a devorar donuts, croissants, cheetos, bollycaos, hamburguesas preñadas de touciño ou pizzas de fariñas ignotas. A comida lixo, “fast food”, produce obesidades enfermizas; xa é un enorme problema sanitario nos Estados Unidos; comeza a selo en Europa e a metade da poboación mundial ten problemas de exceso de peso e a tendencia vai en aumento.

Nos enormes e extensos barrios miserables de Los Ángeles os traballadores, as clases baixas e os marxinados consomen bebidas con exceso de azucres, peixes e patacas fritidas , bocadillos , polo frito, aneis de cebola , cans quentes e sorbetes, manducan insaciábeis carnes graxentas e pasteis inzados de natas e regados con xaropes industriais. Mentres en Bel-Air ou Beverly Hills aderezan as ensaladas ecolóxicas, cociñan ao vapor as súas verduriñas, cocen quinoá traída do Machu Pichu para botarlle por riba ao seu cadradiño de tofu ou acompañar os seus anaquiños de sushi.

A maldición de María Antonieta e o xene lambón confabúlanse contra a humanidade.


Martes, 16 de xaneiro de 2018