Estes días

Andaron algúns medios a recoller cousas que dixen estes días e estoulles moi agradecido a David Reinero e a Erik Dobaño. Déixovos os enlaces por se tedes interese.

http://praza.gal/movementos-sociais/14521/15-anos-de-xeiras-para-redescubrir-o-val-minor/

http://www.sermosgaliza.gal/articulo/memoria/historiadores-reclaman-folla-ruta-pais-memoria-historica/20170630102104059104.html

Presentación de As artes da vida de Ánxel Huete

Mañá venres 30 de xuño ás 20:00h estarei acompañando a Xosé María Álvarez Cáccamo na presentación do seu último libro As artes da vida de Anxel Huete na Libraría Libraida de Gondomar. E tamén a Ánxel Huete.

Velaí vén

Pendurei un bo ramallo de estraloques na lumieira. Ao raso ficou, contra Dumio, o cacho para que apañe o orballo, cunha boa presada de romeu para a ledicia, sempreviva dos tellados e herba luísa, das dúas Luísas, para os bos amores; malva, roseira brava e fiúncho, contra o mal de ollo; un chisquiño de codeso para varrer o mal, ruda e ourego. Todo a macerar cunha codia de sabugueiro, outra de amieiro, unhas follas de salgueiro de Chaín, outras poucas do umeiro da Barxa Redonda, dúas de laranxeira, outras tantas do limoeiro de San Miguel, de Oia, e unha ben grande de figueira, por riba, tapando a manchea de visgo embebido.

No mar de Panxón escintilan azuis. Estouran rosas baixo o seu ceo, brillan moxenas brancas, galopan violetas . Na tona pestanexan amarelos, esmuxican verdes, estrelecen vermellos con entretecidos laranxas. Esbouran os foguetes mentres, entre as Estelas, avanza, sen pausa, unha brétema húmida que inunda.

Na mañanciña aparto as follas da auga de sete fontes e fuxindo por tras da neboeira mariña a lúa esfacharea plena, reflectida nas augas sandadoras e anuncia o luceiro gozoso que vén espreguizándose cara nós.

Velaí vén, velaí vén... dende o fondo dos tempos e do humus terreo.

Velaí vén, velaí vén... a miña neta Aldara.

Domingo, 25 de xuño de 2017

Ira

Ponte das Achas, A Cañiza

Lembro un meu alumno. Hai moitos anos. Un rapaz tranquilo, ata sosegado, agradable e simpático, sempre cun sorriso nos beizos do que brotaban bromas amables; ata semellaba ledo. Non era brillante pero si un estudante correcto e cumpridor. Residía moi preto do Instituto, nunha parroquia desas que agora chaman “periurbana”, na que a súa familia vivía do labor agrario do que el sempre procurou fuxir, e logrouno.

Un día lin no xornal que dous paisanos da parroquia puxéranse a discutir por se o arame divisorio entre dúas fincas lindeiras, e os correspondentes dereitos de paso,  ían un pouco máis alá ou un pouco máis acó. Entre unha e outra desatouse a ira. Un espetoulle a fouciña no pescozo ao outro e rabuñoulle a aorta. Alí quedou. O autor do colérico golpe era o pai do meu alumno sorridente. Logo fun sabendo, a través del mesmo, dalgunha que outra circunstancia furiosa. Nunca apeou o sorriso que segue compartindo cando, moi de tempo en tempo, me cruzo con el.

Moitos anos antes traballara na Cañiza; sempre me quedou unha querenza por aquel instituto cuns alumnos especiais polas circunstancias iniciáticas do centro. O outro día magooume  o incidente da desbrozadora na parroquia das Achas, de onde tivera varios alumnos e alumnas aos que lles ensinaba que nas inmediacións da súa ponte, o xeneral-abade do Couto, Mauricio Troncoso de Lira, cabeza do levantamento das terras da Paradanta contra o invasor francés, dirixiu as tropas populares na coñecida batalla de febreiro de 1809.

Seguro que saben do triste incidente, semellante á  fouciñada da que falamos, provocado por un acceso de ira non humana. A disputa tiña a súa orixe  noutra lea sobre espazos públicos e apropiacións privadas, encirrada por pertenzas á  tribo orixinaria, invasións foráneas de fin de semana e sutilezas culturais, en aparencia insignificantes,  que axitadas na  cocteleira son quen  de desatar a cólera divina e decidir sobre a vida humana.

Se os dous casos amentados poden atopar unha inxustificable explicación no arrebato momentáneo, na rabia incontrolábel, na provocación reiterada... o desta noite de San Xoán, na praia de Arealonga de Chapela, desborda calquera intento de comprensión.

Sábado,24 de xuño de 2017

Dous ferroláns en Barcelona

Non sei si se chegaron a coñecer, pero ambos estaban na capital catalá naquel sublevado 18 de xullo de 1936. As súas decisións interferiron e, en gran medida, impediron o triunfo dos rebeldes. Ambos naceron en Ferrol, militares profesionais formados na Academia de Toledo, bautizados no lume da guerra africana. Ambos exercían o seu mando en servizos de seguridade, un na Garda Civil e outro na Garda de Asalto. Ambos padeceron os medos e incertezas nas rúas barcelonesas convertidas en campo de batalla e de morte. Ambos vencedores por pouco tempo. Ambos derrotados.

Ningún deles era comunista, nin anarquista, nin fronte populista, nin sequera se definirían como republicanos; gustarían máis dunha monarquía que funcionase, os dous considerábanse militares profesionais e xa que logo coa obriga de obedecer os seus superiores e o  goberno lexitimo.

Algunhas similitudes máis habería, e diferenzas substanciais. Na altura daquel infausto día de xullo, un tiña a súa vida feita, superara xa as seis décadas de vida, tiña fillos, tamén militares, e netos, asentara no xeneralato, no cumio da carreira militar. O outro ía deixando as tres décadas agardando polo inminente ascenso a capitán. Ambos tiñan as persoas máis queridas guerreando e morrendo no outro bando; un os fillos, o máis  novo os irmáns.

O xeneral non quixo marchar, dicía que só cumprira co seu deber. Fusilárono no Camp de la Bota na amañecida do 21 de abril de 1939 tras o consello de guerra sumarísimo que o condenou e o correspondente “enterado” do seu compañeiro Franco.  No ano en que coincidiron na Coruña tiñan por costume compartir o café dos domingos, na compaña das respectivas esposas, unha semana na casa dun e a seguinte na do outro.

Nos últimos días de xaneiro do mesmo ano, o máis novo, xunto a milleiros de persoas, atravesaba a fronteira por Le Perthus. Regresaría en 1948 e viviría como administrativo administrador e corredor de seguros, en Pontevedra, ata a súa morte en 1981.

Estou a falar do xeneral da Garda Civil José Aranguren Roldán e do comandante Antonio Seoane Vázquez. Dous libros veñen recuperarnos a súa memoria: Recordarán tu nombre  (Destino, 2017) de Lorenzo Silva e Años de guerra y revolución (Bolanda, 2016), as memorias de Antonio Seoane Vázquez que abranguen do 18 de abril de 1936 e o paso da fronteira. En Montauban, redáctaas e remátaas poucos meses antes de que na vila occitana faleza o presidente Manuel Azaña, que para vergonza do que agora chamamos “réxime de 1978”, e enxalzan como “transición”, segue soterrado alí. O último Xefe do Estado democrático de España,  ao que o colaboracionista Pétain impediu enterrar cos honores propios da súa representación, segue baixo terra francesa. 

A memoria democrática e republicana segue sendo humillada.

Venres, 23 de xuño de 2017

Tonsura, censura*

Os de Montrigo foron todos curas ou frades, eles. Elas, monxas. Ficou na casa o vinculeiro, Manuel. Ao que peor lle foi. Traballou toda a vida e non saíu de andar coas vacas. Así razoaba o meu tío-avó Nilo. Pola contra tanto uns coma outras comeron quente e andaron limpos. Ata, por mor dos moitos anos que viviron e a escaseza de vocacións, non pola súa valencia, mandaron en conventos. Un deles chegou a bispo, de moi velliño, iso si, e por pouco tempo, pero chegou.

A Amelia foi de vocación serodia. A verdade é que non foi vocación, senón outra cousa. O caso é que unha das de Montrigo de Palio birloulle o mozo cando xa estaban comprometidos. O bonito do caso é que a ladroeira chamábase igual que a roubada, só que cunha letra diferente. Na vez de Amelia era Amalia. Pero meu tío-avó gozaba facéndose o parvo e tocando os nefres. Así que dende que soubo da desgraza, facendo o apaiolado cada vez que topaba a Amelia chamáballe Amalia e logo desculpábase dicindo: tamén che vai ser boa casualidade! Ao darlle as costas poñía o fociño coma coello e ría para dentro. A pobre muller arrubiaba e botaba lume polos ollos. Co tempo foille pasando, pero aínda xa cos hábitos grises lambidos polo tempo, cando se topaban pola festa da parroquia, un non deixaba de reiterar a broma, que xa se facía pesada, e outra de arrenegar daquel demo, para os seus interiores.

Os de Montrigo non lle caían ben, como case ninguén. E peor o vello, que cada vez que lle tonsuraban un fillo proclamábao por toda a parroquia como se fose o kaiser declarándolle a guerra a quen se lle poñía por diante. O meu tío-avó non podía deixar que gozase da súa ledicia e moito menos que fachendease, relambido, do éxito social da súa caste. Así que procurou de novo un xogo entre perverso e babeco. Facía que non lle saía a verba e preguntáballe, Manuel cando che censuran o fillo? Ao primeiro respondíalle: Non é censura, que é tonsura!; non tardou en decatarse que de panoco o Nilo tiña pouco.

Acordei do da tonsura estes días pasados por mor da censura. Ao mellor, nestes tempos de avance da laicidade, xaora, hai quen non lembra a tonsura. Por aquí levábase a de estilo romano, un circulo rapado na coroa da cabeza. Era unha marca iniciática imposta polo bispo e que representaba o primeiro grao clerical que indicaba tanto a disposición como a preparación para recibir as ordes sacerdotais.  Hai uns cincuenta anos que o Papa a eliminou.

Tamén a censura debatida no Congreso ten algo de tonsura. Nas dúas que lembramos neste último período pluriparidista, unha rematou cumprindo o destino sacerdotal, a de Felipe González, mesmo elevado aos altares da infalibilidade, ou iso cría el, ata hai uns meses. A outra nunha zarracina que só serviu para deixar a marca da pretensión nun señor apelidado Hernández Mancha que non debe aínda hoxe saber se a censura era para el ou para o outro.

A tonsura podía non rematar no sacerdocio. De feito cando o Papa a retirou foi no tempo no que os abandonos das vocacións inzaron como fungos para desespero de nais e pais, desacougo das autoridades eclesiásticas e prevención das policiais. Na mesma lóxica a censura pode rematar, ou non, na presidencia.

En principio o censurante xogaba coa vantaxe santifical do apelido, mesmo realizou o rito iniciático poñendo chaqueta e garabata e deixando os labores ingratos a súa portavoz parlamentaria. Máis non sei eu se terá moita vocación.

*Publicado en A Nova Peneira, finais de xuño de 2017

O merlo branco e o Pego Negro

O merlo branco de Laureano Salgado/ Vida Gallega

Non sei canta veciñanza de Baiona saberá quen foi Laureano Salgado, aínda que coñezan o seu nome. É o que pasa por poñerlle ás rúas nomes de próceres que o tempo vai arrombando no pasar dos días.

Salgado, un emprendedor natural das beiras caldenses do Umia, seica fora dar unha volta pola América do Norte finisecular, do XIX, onde aprendera tanto as artes dos negocio como que, tal como hoxe, a enerxía daba moito poder e riqueza. O 31 de outubro de 1908 premeu a chave que acendía a luz eléctrica na vila de Baiona e con tal esperanzador motivo anunciou a promoción dunha homenaxe á Virxe no Monte de San Roque. Encargou o proxecto ao aínda novo pero xa respectado arquitecto porriñés Antonio Palacios. Disto xa ten dado conta polo miúdo, en diversas publicacións, o amigo Moncho Iglesias a quen felicito polo seu recente estado xubilar.

A grandilocuencia dos tempos levaba a imaxinar que o monumento sería a resposta grandiosa e católica á laica e revolucionaria estatua da liberdade; non só por estar nunha latitude semellante, 42N Baiona, 40N a, daquela, máis grande metrópole do mundo, senón tamén por ser Baiona receptora da falsa nova do descubrimento dunha terra poboada por humanos dende uns vinte mil anos antes.

Palacios matinou nunha Virxe portando unha carabela nunha man, como así é; e, na outra, un farol de sinais marítimos que se contrapuxese ao facho da estatua neoiorquina e, ao tempo, homenaxease a Salgado, alcumado por Jaime Solá, no seu interesado botafumeiro de Vida Gallega, como “el rey de los saltos de agua”. Isto último non puido ser por mor das posíbeis interferencias cos sinais luminosos para a navegación. Segundo podo lerlle a outro Salgado, o xornalista actual, ao seu homónimo por apelido, alcumábano “O trompetas” polos grandes anuncios que facía. A obra demorouse por falla de recursos e a Virxe da Rocha inaugurouse en 1930, algúns meses despois de que o emprendedor Salgado, fracasadas moitas das súas iniciativas, falecese no seu Caldas de Reis natal.

Salgado tiraba a electricidade dun pequeno salto, non tanto para a época, no río Zamáns ou Samáns, ou río de Vilaza. Denominaba o lugar “El comedor de los laureles” e “Real Sitio del Pego Negro”, outra rimbombancia salgadiana, e nel apareceran, nunha ocasión, segundo o relato de Vida Gallega, dous merlos brancos. A un seica lle arrebolou un coiazo un cativo e papouno un gato; o outro feriuno nunha asa outro rapaz de catorce anos. Os  pícaros daquela, contra o que din os maiores de agora, tiñan unhas diversións un chisco perversas. O segundo merlo tivo máis sorte, o ferrador de Gondomar, Manuel García, recolleuno e curoulle a ferida. Nunha visita ao  salto o emprendedor caldense viu o paxaro e quíxollo mercar, pero o ferrador non llo vendeu a pesar do moito que lle ofreceu. Debeuno pensar mellor e ao cabo dunhas semanas levoullo ao “rei dos saltos” nunha basta gaiola de canas como agasallo por expandir a luz polo Val.

O ton fogueteiro dos personaxes citados non empece que aquel fose un dos lugares máis fermosos do Val, onde durante décadas acudiron os miñoráns e tamén familias viguesas a pasar días de lecer. Aínda lembro ben como lle relampaban os ollos á  Sra. Mucha de Copena cando hai anos nos describía unha tarde da rapazada gondomaresa no Pego Negro. As moitas insensibilidades actuais  converteron o bucólico espazo, “locus amoenus” chamoulle Ferrín, nun  cascalleiro, en gran parte estragado polas estradas que o afogan, pero, se quen pode  quixese, recuperábel para lembrar o alento do “comedor dos loureiros”.

Os pais do supervivente e extraordinario merlo branco que aledaba os tempos de lecer de don Laureano, naceran nun lugar no que non tiña que emitir o seu pouk-pouk-pouk de alarma porque algún pego lle fose comer os ovos. Cando menos no referido ao nome do “real sitio” pois o Pego ao que nos referimos non é a cría dunha pega rabilonga senón un, volvemos a Ferrín, pozo ou lugar moi fondo nun río; o substantivo parece que procede do grego “pelagos” e a través do latín chega a “pelagu”. Isto é un pozo negro, mouro, do inferno, unha boca do inferno á que non se chega nunca.

Non sei o que é máis incríbel, se o merlo branco ou a fondura inalcanzábel do Pego Negro.

Xoves 22 de xuño de 2017

A saudade do violín kurdo

Baris Yazgi tocando o violín.  Gazete Manifesto.

Baris significa liberdade. Baris era kurdo. Baris era mozo.  Baris era un fuxitivo. Nos anos noventa o exército turco desfixo a súa aldea kurda. Os Yazgui, como miles de compatriotas, con sete fillos e dúas fillas, perdéronse polas rúas de Istambul vendendo panos de papel. A un dos irmáns agasallárono cunha vella guitarra; tocaba cancións kurdas nunha avenida e hoxe é un músico coñecido. Foi el quen lle regalou o primeiro violín a Baris, o máis cativo dos mozos Yazgui.

O premio Princesa de Asturias recoñece a Unión Europea co Premio á Concordia por ter contribuído a defender  valores como a liberdade, os dereitos humanos e a solidariedade.

Hai máis de quince anos que o maior dos Yazgui acadou as costas itálicas nun vello e enorme barco escangallado e preñado de persoas. Chegou a Gante onde traballa de cociñeiro na agarda da concesión da nacionalidade.

A Unión Europea comparte uns valores  que proxectan esperanza cara ao  futuro e son exemplo de progreso e  benestar, di a acta do xurado.

No enceto de 2016, o máis novo dos Yazgui cruzou a Atenas polo Exeo do rei ateniense que se guindou ás súas augas ao saber da falsa nova da morte do seu fillo Teseo. Daquela aínda non entrara en vigor o pacto entre a  UE e Turquía sobre a devolución das persoas migrantes que chegan ás illas gregas. Pillou un tren ata Gante. Na lea do camiño tivo que empeñar o violín. O irmán acalmouno e xestionou a recuperación do instrumento. Baris tocouno polas rúas.

En 2015, centos de persoas chegaban cada día a Grecia e Italia na procura de refuxio. O peche da ruta dos Balcáns deixou varadas milleiros de persoas. Os estados da UE compartiron a responsabilidade de acollelas e estableceron cotas. En setembro deste ano remata o prazo. Os países da UE só recolocaron 20.869 persoas das 98.255 acordadas.

Baris tiñan un algo no peito que o apreixaba. Aínda que estaba co seu irmán e tocaba cun grupo, sentiu morriña, saudade. Sentimentos tan reais como as máis bastas materialidades. O outro día díxome un vello migrante londiniense, eu tiña que vir, de vez en cando, respirar. Tamén Baris tiña que respirar, regresou prendido pola nostalxia, despois de seis meses en terras belgas. Chegou o 15 de xullo do ano pasado; ás poucas horas os tanques ocuparon as avenidas de Istambul e as pontes do Bósforo mentres os cazas voaban baixos.

O xurado destacou que o maior logro da UE fronte ás históricas hostilidades europeas foi propiciar “o máis longo período de paz da Europa moderna”.

Baris lamentouse. Non é preciso ser un militante kurdo para sentirse asfixiado.Tentouno en varias ocasións; sen que a familia o soubese procurou contactos cos traficantes que levan xente, en botes remendados, ata as illas gregas. O pacto antimigratorio entre a UE e Turquía xa estaba en vigor.

Na agarda, Baris gañaba a vida co seu violín na recepción dun hotel en Istambul concorrido por viaxeiros intercontinentais da Europa premiada en Oviedo. Vivía na casa dos pais ou cun seu irmán, ata que un día desapareceu levando o violín.

O Goberno de Rajoy só acolleu 1.304 persoas das 17.000 refuxiadas que son o seu compromiso coa UE, un 7%.

Cando un dos irmáns soubo do afundimento dun bote no Exeo, tentou poñerse, sen conseguilo, en contacto con Baris, chamou a garda costeira preguntando se atoparan un mozo cun violín.

A familia fica esgazada. Culpan os traficantes e as autoridades, mais Baris xa non está, afogou co seu violín no mar da civilización camiño da illa da poesía, antes chamada Mitilene. Sabía nadar pero quixo salvar o violín. Estragouse un chisco.

A súa irmá pequena quere aprender a tocalo.

Mércores 21 de xuño de 2017

Memoria histórica e cidadanía democrática

O próximo mércores 28 e o xoves 29 estaremos no curso de verán da Universidade da Coruña.

Memoria histórica e cidadanía democrática

Aínda quedan prazas se tedes interese.

Para máis información:

 http://www.revistamurguia.com/?p=2141

Espumantes

Aos da miña quinta, en canto nos saía a primeira peluxe na cara púñannos un ghurruchiño de viño, iso si con gasosa. Seica era un alimento. Como era da “casa” e “frouxo”, un chisco non facía mal, que aínda que fose un requilante non era do “Pericocho”, que o facía con pos no almacén.

Dicían que a cervexa era mellor, só que como non a había na casa ou era moito máis cara, consumíase pouco. As paridas agasallábanas cunha caixa por mor do seu poder reconstituínte e da axuda para lles subir o leite. Como remedio, miña avoa era máis partidaria do Sanson que de ser por pracer debería ir acompañado dunha galleta de vainilla.

Na verdade, o que máis nos sabia era a gasosa. Por iso os maiores andaban sempre a racanear nela que había que collerlla ao do camión. Probei a cervexa unha vez que fun con meu pai á  feira e non me gustou nada, e iso que máis da metade era gasosa. Era do León; descoñezo se se embotellaba na fábrica da Barxa en García Barbón, onde se elaboraba a Cruz Branca. Daquela non se lle dicía “clara” nin o consumo alcanzaba os niveis da actual mocidade cervexeira.

Nós sempre fomos máis de viño. E iso que nos tocaba lidar con algún que manda nabo. Así nos quedou o estómago de alterado. Como non lembrar aquel branco turbio, a ferver, do Franco compostelán. Menos mal que no Carballiño tomabamos tintos de Cabanelas ou brancos de Beade.

Como ritual comezaron a impoñerse os champañas, que eran cataláns e agora chamáselles “cava”, en vodas e bautizos. A moda estendeuse mesmo ás celebracións familiares de Nadal e fin de ano, aínda que o sector máis popular argallou unha desculpa aforradora para o cerimonial; gustáballe máis a sidra “El gaitero”, que tamén mandaba nabo, pero total, para facer a broma...

Nestes deveceres líquidos moito teñen cambiado os costumes e a sociedade. Naquela altura os viños galegos, en especial o Ribeiro, perderon todo creto, cando menos na emerxente sociedade urbana. Os caldos foráneos, “Riojas”, aproveitaron a oportunidade para pillar unha cota de mercado que seguen apañando con certas concesións aznarianas aos “Riberas”.

Pola contra a xente nova derivou cara ao consumo de cervexa, ao rebufo da marca coruñesa, ao tempo que os viños galegos despregaban en calidade e prezo. Primeiro os cartos, ás veces de procedencia enigmática, que foron quen de asociar, para os turistas, unha caste de uva co marisco. Despois os magníficos labores de bodegas da Ribeira Sacra, do Rosal, do Ribeiro, de Monterrei ou de Valdeorras situaron os brancos galegos entre os mellores do mundo e nos restaurantes máis prestixiados. Falta o impulso dos tintos, aínda baixo a presión de costumes herdadas.

Nos últimos anos encetouse a elaboración de espumosos, coido que é a denominación acordada; en Portugal espumantes. Moitos deles responden aos grandes logros das bodegas elaboradoras e xa non temos razón algunha, cando xa non se limita ao consumo ritual, para degustalos na vez dos foráneos, máis ou menos coñecidos.

Semellan unha novidade os viños galegos con burbullas, mais non o son tanto. Nos dinámicos “tolos” anos vinte do pasado século, aquí, no Val Miñor, elaborouse o primeiro “champán” galego por iniciativa da sociedade “Manuel Costas y Compañía” que era resultado da asociación de Bautista López Valeiras, dirixente dunha potente empresa de distribución de viños e conservas, e Manuel Costas, un produtor de viño da Ramallosa encargado da súa fabricación. A empresa non durou máis de cinco anos pero cábelle o honor iniciático.

Poucos anos máis tarde en Ourense elaborouse o champán Gulías, máis duradeiro e, seica, de gran calidade. Houbo outros intentos, tamén efémeros.

Semella que as burbullas volveron para ficar. Oxalá.

Martes, 20 de xuño de 2017

Arte no chan ou a arte polo chan?

Hai un tempo faciamos un comentario sobre pintar as medianeiras e recolliamos un chisco do debate aberto ao respecto entre os apocalípticos, que as descualifican  por consideralas meros intentos de encubrir a fealdade e por confundir arte con decoración, e os integrados, que nos remitían “ás paredes soñadas” de Lugrís, aos grandes do renacemento ou aos muralistas mexicanos.

O domingo batín, nesa mostra de arte popular efémera que son as alfombras do Corpus, cunha alteración non banal. Resulta que un dos grupos participantes nesta expresión colectiva optaron por innovar, por romper coa monotonía temática e estilística, mesmo por coutar a explosión colorista sen saír dos canons tradicionais de dimensión, liñas, etc.

Non foron tan atrevidos como os rupturistas de Mañufe que, en Gondomar, o ano pasado, ousaron unha alteración substancial  deseñada por un rapaz novo, estudante universitario, aproveitando dous pasos de cebra nos que, nun xogo de simetría, puxo a andar aos Beatles  e no eixe situou un circulo floral que lembraba un cd. Rompía coa tradición temática, suficiente para singularizala, e coa estrutural; a alfombra rachábase para que a xente puidese observar e pasar por entre os mantos florais, fracturaba non só a común base rectangular senón tamén o tradicional espazo ocupado, a estrada, para agatuñar, de cando en vez, pola beirarrúa. Chamáballe o mozo ideador “intervención urbana”. Coido que, infortunadamente, este ano non tivo continuidade. Era un magnifico camiño a seguir.

Dicía entón que en Ponteareas non foron quen de avanzar na dirección indicada polos de Gondomar. Ora, en certo xeito atrevéronse coa ruptura temática, aínda que non foron quen de arriscarse á máis mínima innovación estrutural dunha manifestación creadora marcada pola tradición e a cultura relixiosa, e social, máis conservadora.

Apostaron por unha especie de popularización da gran creación artística e incorporaron nomes consagrados da arte aos seus deseños floristas. Alí estaban referencias ao guernica picassiano, as meninas velazqueñas e a nosa Maruja Mallo que, seguro, dende o máis alá, aledaríase moito de que a súa paisanaxe a lembrase neste ano a ela dedicado.

Mentres, miles de guiris populares non deixaban de darlle ao trebello móbil para retratar o chan inzado de cor. Tal como os guiris intercontinentais cando van por tras dunha bandeiriña en calquera cidade turística.

Luns 19 de xuño de 2017

Qué é que?

Ata o momento ao nacionalismo español liberal-progresista cústalle  un mundo afastarse dos ideoloxemas creados, ao longo de dous séculos, polo nacionalismo conservador, católico e autoritario, e nunca comprendeu nin a necesidade de esgazarse da matriz monárquica para competir con este, as dúas veces que o intentou (1873, 1931) fracasou,nin a imprescindible renuncia á  grandilocuencia da nación-estado para dialogar en pé de igualdade cos nacionalismos que, en “lapsus” chauvinista, denomina periféricos.

É ben certo que a crise económica  de 2007, as austericidas, e fracasadas, medidas para saír da mesma e a putrefacción do réxime de 1978 recuperaron para o “relato” das esquerdas españolas un difuso federalismo de inspiración liberal-progresista. Discurso, antes empregábase este termo na vez do actual e vulgar “relato”, que bate sempre na pedra das definicións;  de “o concepto é o concepto” ou como demandaban os ácratas dos meus territorios adolescentes: Que se defina la U, Galicia qué es, colonia o champú? Algún tempo despois Casares empregou parte da chanza para encabezar un artigo en El País que, segundo teño entendido, lle apesarou moito escribir. Así era, ata se arrepentía de ter escrito Cambio en tres.

Pois nesas andamos. No concepto. Quen encerellou o asunto de forma xenial foi a incombustible presidenta da xestora do PSdeG-PSOE,  que como flamante nova integrante da executiva do seu partido nutriz e do seu comité federal (significante baleiro) e ante a conceptual pregunta dun xornalista avezado: ¿Es España una nación de naciones? Respondeu contundente: “Si. Hay que ser realistas y reconocer la realidad plurinacional del Estado Español”. O xornalista, con manifesta intención de facerlle un favor á entrevistada, e esta esquecendo que ás veces a mellor resposta é a calada, inquire: ¿Galicia es una nación?. Se a cousa viña enleada agora xa non atopamos a punta do nobelo: “Es un país. Es una nacionalidad  que tiene las características suficientes para mantener una diferenciación dentro de Estado español, pero con unas características que sí que pueda decirse que somos unha nación”.

A ver. Pódese dicir ou non? Que somos, nacionalidade?, histórica?, nación de naciones?, país?,nación a secas?.Buf!, moita enmarañada.

Ata o de agora o federalismo progresista nunca pasou de ser unha lenda para engaiolar periferias. Agardemos que o esforzo conceptual na procura de respostas ao enguedello que habita nas esquerdas españolas, novas e vellas, e que tan ben expresou Pilar Cancela, xere farturentos froitos alternativos.

Domingo, 18 de xuño de 2017

Sobre poteiras e outras mafias IV

Vai para os 87 anos. Aduciu o seu precario estado de saúde (cancro nos dous riles, varias operacións cardíacas, párkinson...). Leva 24 anos no cárcere, un deles no Hospital de Parma. “A besta” chamábanlle os medios italianos nos anos oitenta. “U curtu” chámanlle por pequerrecho. Din que segue a ser o “capo di capi” da Cosa Nostra ou así o considera a presidenta da comisión antimafia do parlamento italiano.

Os seus avogados pediron que atendendo á idade e o estado de saúde deberían permitirlle unha morte digna fóra da prisión. Algún tribunal resolveu favorablemente. A lea chega ao Supremo e ao Parlamento. O dereito á morte digna non supón que sexa fora do cárcere, non o di ningunha norma, argúen uns deputados. O presidente do Senado, que librou por pouco dunha sentenza de morte emitida polo capo cun chiscar de ollos, ou un aceno, di que era na hora de tomar o aire cando daba as ordes para matar, polo que non se lle pode permitir ningunha forma de comunicación coa estrutura mafiosa.

Metido nunha cela-habitación na que non pode haber nada, agás o material de enfermería, e na que só poden entrar vinte persoas, entre persoal sanitario e policías. Ten a posibilidade de  distraerse ollando os tellados de Parma (non esta mal!) pola única fiestra, pero non pode ver a televisión, nin ler os xornais, nin escoitar a radio. O persoal sanitario di que o paciente colabora xentilmente pero que é pouco falador.

Debe ser para que non se lle escape ningún dos moitos segredos que garda. Só amosa interese, e exerce o seu dereito, a seguir os moitos xuízos nos que está involucrado. Como o de Palermo sobre as relacións entre a Cosa Nostra e o Estado italiano. Dende o hospital lévano de novo ao cárcere, a sala de teleconferencias, e escoita todos os testemuños sen perder detalle.

Riina naceu en Corleone, a cen quilómetros de Palermo. Seica cometeu o seu primeiro asasinato aos 19 anos. En 1969 pasou á  clandestinidade e comezou o seu ascenso na estrutura mafiosa. Agochado, dunha casa noutra, e unha vida extremadamente austera. En 1993 prendérono, ten 13 condenas a cadea perpetua. O seu veciño corleonés, Bernardo Provenzano, sucedeuno na xestión das operacións. Ao substituto executivo detivérono en 2006, tras 43 anos agochado. Faleceu no cárcere en 2016.

Dise que Riina matou persoalmente 200 persoas e que tanto nas guerras internas entre as familias como na guerra terrorista  contra o estado para conseguir un mellor trato aos mafiosos presos causaría outras catro mil. En maio e xullo de 1992 as bombas dos corleoneses causaron as masacres que remataron coa vida dos maxistrados Giovanni Falcone e Paolo Borsellino e outras moitas persoas. Meses despois pillárono.

Riina non é o máis vello dos capos. Pode o estado democrático deixar que Riina ou Farinello (95 anos) poidan preparar un pouco de pasta en Corleone? A pasta con tomate, pois, como di a canción: “un piatto di pasta senza pomodori e como un giardina seza fiori” e facendo a mestura no prato, co garfo, remexendo paciente, como nos ensinou Toni Soprano.

Será tan feble o estado democrático italiano? Ou as pantasmas provocan sombras aínda tan alongadas?

Sábado, 17 de xuño de 2017

Sobre poteiras e outras mafias III

Parte do equipo de Fariña. Foto @DR-Redons

Aos narcos da Arousa perdéronlle o respecto. Cada certo tempo róubanlle algún correo. Iso antes non pasaba. Antes é cando os novos, a xeración dos oitenta que emerxía sobre o tabaco e a corrupción sistémica cimentada en catro décadas de franquismo.

Daquela a nova formalidade plural, as ganas de estourar tal como as burbullas coutadas na garrafa de espumante, as ansias do novo réxime, aínda atuitiñante, de acougar e controlar os ánimos transformadores da mocidade, alentaron uns a cabalgar no precipicio, outros a facelo sobre potentes planeadoras, sementando cartos e dor, camiño do cavorco. Quen queira pode rememoralo no Futuro Imperfecto (Galaxia, 2010) no que Xulia Alonso rescatou para todos nós e para min a lembranza do breve camarada Nico.

Nun ambiente de mudanzas que podía poñer o anterior en cuestión, mesmo ata chegar a desobedecer os xefes do clan. Os vellos contrabandistas de Winston, enxertados no franquismo e despois no fraguismo, foron arrombados polo vigor xuvenil que navegando nas ansias de riqueza e poder deron o salto definitivo á  inmoralidade, exculpada polo recoñecemento social, que iniciaran os vencedores en 1936 acumulando poder social e económico nas catro décadas de infamia.

Manuel Charlín, Sito Miñanco, Laureano Oubiña seguen vivos e derrotados polas súas estridencias e, sobre todo, polo valor dunhas nais feridas que tiñan que contemplar os cadáveres dos seus fillos non sobre o escudo glorioso, como as espartanas, senón envorcallados na inmundicia da usurpación da vontade.

Comezou a rodaxe da serie Fariña, homónima do libro (Libros del K.O.) de Nacho Carretero. Seica a primeira tempada, de dez capítulos, vaise centrar na década dos oitenta. Os actores galegos, os protagonistas ben coñecidos, a proximidade dos feitos, a dureza dos mesmos, a fortaleza social que os derrotou,... todo apunta ben... logo, veremos.

Daquela falábase dunha Galicia semellante a Sicilia. Como se en Sicilia só houbese mafia e en Galicia narcos. Na verdade nunca houbo semellanza algunha entre os “capos” da droga galegos cos seus pazos, ferraris, planeadoras, restaurantes, dispendios, prender puros con billetes de mil, xenerosas compras de vontades, de billetes premiados na lotaría, de terras para viñedos... con Totò Riina o “capo di capi”, o verdadeiro Corleone. A verdade é que os galegos tampouco tiñan nada que ver cos imaxinados por Puzzo-Coppola, nin co vello, nin co novo.

Venres,16 de xuño de 2017

Sobre poteiras e outras mafias II

Algúns grupos de comunidades con fortes trazos de identidade, en territorios adversos, teñen a pulsión de balancearse no linde da legalidade social e moral e pasar á outra beira se se senten agredidos e se ven con forzas para asegurar a supervivencia ou o benestar do seu clan. Coñecémolo a través da cinematografía, agora das series, norteamericanas sobre italianos, irlandeses, polacos, etc.

Aquí polo sur non temos moinantes ou mercheros pero si xitanos ou romanís. Seica en Galicia hai uns nove mil, moitos máis que os aproximadamente 600 moinantes. Merchero parece que procede da voz castelá “mercero”, referido aos vendedores ambulantes de mercería, práctica tamén común, na actualidade, entre as xentes de etnia xitana.

Polas terras de Turonio temos un clan famoso, o dos “Morones”, parece que liderado por un Giménez, Sinaí. Durante anos protagonizaron duras disputas, que de cando en vez recollían os xornais, polo control dos postos de venda nos “mercadiños” da zona. Din, algunhas novas da prensa, que os Giménez argallaron unha especie de cooperativa á cal tiñan que pertencer os vendedores que quixesen poñer o seu posto nas feiras. Din que tiñan que pagar un imposto mensual, apuntan a 100 euros, pola reserva e unha cantidade se este se montaba. Hai uns anos estourou a guerra ao negarse os xitanos zamoranos a pagar. A súa actitude supuxo a condena de desterro sobre 400 familias do Porriño que marcharon cara a Castela. Logo regresaron, coa intermediación da Fiscalía de Galicia. Reiteraron a negativa e  a guerra continuou con pelexas, navalladas e disparos.

A principios do ano pasado un cento de gardas civís, especialistas en explosivos, un helicóptero e cans adestrados rodearon na madrugada a casa dos Giménez na Rotea, en Amorín, no concello de Tomiño. Rexistrárona minuciosamente durante horas así como outras casas e almacéns. Non se opuxeron.

Detiveron dez ou doce membros da familia, pais, irmáns e muller do xefe do clan. Algúns deles, incluído o líder Sinaí e o patriarca, ingresaron no cárcere de A Lama entre fortes medidas de seguridade, xa que alí están presos algúns dos membros do clan rival, o dos zamoranos. Entre outros xogos de distracción os Giménez chegaron a presentar candidatura, encabezada por Sinaí, ao concello de Vigo, poñerse enfermos, retardar e dificultar a apertura da caixa forte, etc...

As acusacións contra os membros do clan van dende pertenza a organización criminal, extorsión, coacción, ameazas, fraude á Seguridade Social, tráfico de drogas, tenza ilícita de armas, branqueo de capitais... e porque non hai máis.

De cando en vez regresa á prensa por algún que outro xuízo. Hai un tempo, a Marino Giménez xulgárono e condenárono a sete anos por organizar un falso control de tráfico, co complot dun garda civil, para roubarlle a droga a dous narcos arousáns. Cada certo tempo saen notiñas breves con novas semellantes, ás veces en vez de roubarlle a droga ao narco, róubanlle xa, directamente, o saco dos cartos, para aforrar traballo.

Estas cousa viñéronme ao maxín porque acabo de ver as dúas primeiras tempadas da serie británica Peaky Blinders, sobre unha familia de gánster medio xitanos no Birmingham  dos anos inmediatos á Gran Guerra, co trauma da mesma, a miseria dos barrios populares, a violencia, o alcoholismo das clases baixas, o IRA e as desavinzas irlandesas, os comunistas con forza obreira e un sinistro xefe de policía movido por un aínda máis sinistro responsable político chamado Wiston Churchill , na altura ministro para as colonias e responsable das negociacións do tratado anglo-irlandés.

Todo cunha estética próxima ao punki, filmada con elegancia, grandes interpretacións, de xeito especial a de dous dos irmáns Shelby, música vibrante. Unha atrevida aposta para unha serie de televisión con lixeiras similitudes, temáticas e temporais, coa producida e dirixida, o capitulo piloto, por Martin Scorsese, Boardwalk Empire.

Veume ao maxín porque na recomendable serie británica hai momentos en que o guión cae, ou mellor non é quen de manter o alto nivel. Seguro que se o guionista coñecese  o clan dos Morones sería capaz de imaxinar novas situacións para as andanzas do clan dos Shelby.

Xoves, 15 de xuño de 2017

Sobre poteiras e outras mafias. I

Andan no molle de Malpica enleados por mor de organización en clan. Seica  os de Carballo controlan o subministro de poteiras, uns aparellos para a pesca deportiva ou artesanal das luras; un anaco de chumbo arrodeado de anzois na súa parte inferior, envolto en plástico ou vernizado de cores rechamantes.  O nome ven por empregarse na pesca de pota ou choupa.

A arte consiste en baixar a poteira pendurada dunha tanza ata o máis fondo, dar un golpe brusco e deixala caer de novo. Este movemento continuo e o brillo da poteira chama a atención da lura que cae no engado. Se o mar está ben iluminado como é o caso do molle malpicán pódense apañar varios quilos nunha noite. Polas pequenas ou “chipiróns” págase  máis, polas de “ollo grande” uns 16 euros o quilo.

O caso é que os de Carballo cobraban polas poteiras entre 15 e 20 € e alguén da Coruña entrou no territorio a vender as súas poteiras máis baratas e, seica, de mellor calidade. Armouse a de San Quintín no medio de pescadores deportivos que non queren facer deporte senón gañar uns euros, de bares e restaurantes que mercan baixo corda, de clientes que saben onde se pode manducar unhas boas luras, de furtivos, de ilegalidades consentidas como pescar nos molles, de economía somerxida, de “hai que buscarse a vida”, de andar na marxe,  e de que, en fin, co que fan os ricos... todo está perdoado.

Do que leo nos xornais non podo deducir se os que marcaban o territorio de venda de poteiras, os de Carballo, eran ou non moinantes. Sería posíbel. Na capital bergantiñá concéntrase esta etnia, practicante do nomadismo, agora moito menos, e con certas similitudes co pobo cigano; por elas os paios chegan a confundilos.

Aos moinantes ou mercheros, dos dous xeitos se autodenominan, reciben unha manchea de nomes: quincalleiros polo oficio que historicamente realizaban, vender, facer e reparar trebellos metálicos como tixolas e potas. Da expresión quincalleiros vén a de ser chamados quinquis. Tamén son coñecidos como: Los Hombres Echaos P’Alante, Languilleros, Los Hombres de la Laña, Traperos, Quinaores, Cibiqueros ou Merchuzos. Un deles fíxose moi famoso “ O Lute”.

Os mercheros tradicionalmente vivían en Castela, o val do Ebro e o norte de Estremadura, habendo tamén pequenas comunidades en Galiza e Portugal. Non hai datos concretos da súa orixe xeográfica nin da súa orixe étnica. Sábese que antes da chegada dos xitanos a España en 1442 non hai constancia da súa estadía en España. Non existen similitudes físicas, culturais nin lingüísticas entre os mercheros e os xitanos españois. As primeiras referencias históricas dos mercheros son do século XVI.

Os propios moinantes establecen a súa orixe nos campesiños casteláns despoxados de terras, que se converteron en nómades despois dunha longa época de fame e de epidemias no rural do século XVI. Moitas palabras da súa fala datan da Idade de Ouro española, quinqui, baranda ou peluco son palabras da súa fala e están totalmente aceptadas na linguaxe popular. Os moinantes valoran o senso do honor e a palabra dada que sempre debe ser cumprida. Entre estes valores destacan o sentido da superioridade racial, o estoicismo e a lealdade ao grupo.

Teñen unha organización familiar patriarcal. No caso de falecemento o patriarca é substituído polo fillo maior varón; non teñen xefe de clan; non celebran ritos matrimoniais; a infidelidade resólvese coa exclusión do clan e o rito do control da virxindade non sempre se fai, están integrados na escola e teñen moitos problemas psicofísico pola reiterada endogamia, e aséntanse, nas aforas  por barrios: O Sixto, Carballo de Arriba, Ponte Rosende, A Grela, A Revolta, A Colina e A Brea.

Mércores, 14 de xullo de 2017

Presentación de "AÑOS DE GUERRA Y REVOLUCIÓN 1936-1939", na libraría Sisargas d´A Coruña

O próximo venres 20 de xuño, as 20:30h. estaremos acompañando a Antón Seoane, coa colaboración da Comisión para a Recuperación da Memoria Histórica A Coruña  na Libraría Sisargas da Coruña presentando "AÑOS DE GUERRA Y REVOLUCION 1936-1939" Memorias de Antonio Seoane Vázquez (Editorial Bolanda)
Máis información.

Notar a pobreza

O outro día paseando cun amigo por una céntrica rúa viguesa díxome: “A pobreza séntese na cidade”. Seguimos andando en silencio. Agucei o ollo. Detalles materiais informan: zapatos excesivamente vellos, roupa consumida ou estreita, cabelos descoidados, ausencia de dentes... Pormenores espirituais asustan: cansazo, abulia, fatiga, fastío, desgana... Nas cidades sempre se percibe todo antes. Tanto o benestar como a pobreza. A penuria descarnada máis que a laceira miserable.

Acordeime de Castelao, do seu libro primeiro do Sempre..., escrito no desterro estremeño, cando matinaba sobre a fame dos braceiros sen terra, a miseria do propietario dunha leiriña, ou a anguria do proletario sen traballo ou do mariñeiro de baixura. Recordei a sorna de Paco del Riego cando contaba as exquisiteces de Carlos Maside que non daba comido o pan con vermes que lle poñían na pensión viguesa, reparos que don Paco aproveitaba para manducar a ración do pintor coa carne de bechoco incorporada.

O neoliberalismo supérase a si mesmo. Non só hai pobreza entre as persoas paradas, a vellicie desamparada, os cativos desprotexidos ou inmigrantes sen papeis, senón tamén entre as persoas que teñen traballo,  conseguindo a xeneralización da pobreza como se fose un dereito cidadán.

Non é preciso ser un lince para decatarse pero pode cuantificarse botándolle un ollo aos informes de Cáritas ou aos datos que achega a Federación Galega de Bancos de Alimentos  que demostran que a bolsa de pobreza estase a facer estábel, que se cronifica, que en poucos anos se agrandará, que  non diminuirá porque as familias nas que se enquista teñen moi difícil saír dela, nelas é onde o fracaso escolar se concentra. Con 600, 700, 800 euros é moi difícil saír adiante; pódese comer pasta e arroz, pero xa non é tan doado comer carne, pagar a luz, afrontar os mínimos gastos de calquera cativo escolarizado, quentar a casa un pouco ou afrontar as débedas que contraíches e non pagaches cando estabas sen traballo e agora lévanche unha parte desa precaria nómina, ou que perdas determinadas prestacións por un contrato dun mes, ou... Iso que Owen Jones contou en Chavs. Datos xenéricos, o 19% da poboación galega, en especial familias con fillos, anda no linde do limiar da pobreza, unhas 700.000 persoas.

Un bo amigo, oficial de albanelería, magnifico profesional, díxome hai anos que xa non contaba volver topar traballo. A  unha filla con deficiencias cognitivas á que lle abrira unha conta de aforros para o futuro, birláronlle os cartos nas preferentes. Supoño que en parte os recuperaría. O fillo, brillante enxeñeiro, ten un moi bo traballo, en Alemaña. Pasou hai tempo o franxa dos 55, por riba desta idade sete de cada dez parados non volveran ter traballo. Fortaleza física, saúde, experiencia, capacidade demostrada e paro crónico.

Díxome o meu amigo paseante: “A pobreza como a pel ten memoria”.

Martes, 13 de xuño de 2017