luns, outubro 30, 2017

Notas para agardar 4


En Cataluña volven ás urnas. Os dous trens entenderon que non podían bater o un contra o outro, e desviáronse para evitalo. O 1-O ficou claro que Cataluña non se pode gobernar dende o Ministerio do Interior, nin dende Madrid. Onte declarouse unha república que non vai poder actuar como tal.

Rajoy, seguro que a desgusto, foi correndo a convocar eleccións. Nin agardou os seis meses que lle pedía Sánchez en plan garante democrático. Polo maxín do rexistrador da propiedade pasou o de gobernar Cataluña unha boa tempada ata que as institucións catalás foran falecendo de morte morrida, segundo o modelo galego. Unha gran parte da sociedade catalá, representada polos alcumados, na corte, “Independentistas”, non lle permitiron recorrer á forza, a unha violencia que Europa tampouco lle ía consentir. Mais quen non lle deu esa oportunidade foi o “president” o “govern” e as forzas catalanistas que evitaron tomar medidas que poderían rematar en violencia. Non houbo tanques nas rúas, nin Mossos disparando á Garda Civil. Uns e outros saben que teñen que gañar nas urnas. A fin de contas, con moitas limitacións, España é unha democracia formal e só as urnas poden dirimir o conflito. O contrario é ditadura.

Así que emprazáronse para o 21 de decembro, para que a cidadanía resolva. Mais, e se resolve manter a maioría actual, suspendida polo 155? Volverase aplicar de novo o 155 e uns meses despois outras eleccións? Repetirase de novo a suspensión da autonomía en virtude da aplicación outra volta do xa amentado 155 e así “ad infinitum”? Falta algo. Rajoy sábeo ben.

A disxuntiva está entre democracia e autodeterminación ou unitarismo e autoritarismo.

Así que se o 21 de decembro os dous millóns e pico de cataláns e catalás que se viñeron mobilizando estes anos, os que gañaron o referendo facendo recuar a policía,  van votar polos partidarios da independencia e gañan, xa non haberá mais alternativa que iniciar, previa amnistía, un proceso constituínte que permita o referendo catalá.

Sábado, 28 de outubro de 2017

Notas para agardar 3

Fresco de Pompeia

Cando se aprobou a constitución de 1978 escoitábase o renxer de sables arrastrados pola Carrera de San Jerónimo. Aquel parto, custoso, viu a luz tras o pacto fraguado entre o aparello franquista máis avisado, a esquerda española, a pactista e a resucitada, e tras un acordo non só coa burguesía catalá senón tamén coa maioría social catalá, aquela que tivera un papel sobranceiro na derrota, nas rúas, do continuísmo franquista, nucleada, en parte, no ámbito do PSUC e de diversas formacións socialistas que, andando o tempo e en casos de mala gana, remataron por incorporarse ao que se denominou PSC. Ese pacto explicaría o amplo apoio á  carta en Cataluña (90,5% de votos si e 67,9% de participación). Naquel acordo non tivo relevo o nacionalismo vasco, non tanto por carencias políticas senón numéricas, (69,1 si e 44,7 de participación) e  que queren que lles conte, Galicia non existía (89% si e 50,2 de participación).

Unha parte daquela dereita de orixes franquistas ficou fóra do pacto e, andando o tempo, usurparía o espazo do centro dereita. A representada por personaxes como Fraga, Aznar ou Rajoy, a que podemos identificar coa Alianza Popular, predecesora do Partido Popular, que incorporou xentes da UCD de Suárez mais sempre respondeu ás pulsións ideolóxicas autoritarias do franquismo político, ou se queren, para facelo algo máis suave, “sociolóxico”.

Aquel pacto constitucional entre España e Cataluña leva unha década escachado polo nacionalismo español incapaz de recoñecer as nacións que se reclaman como tal. Tamén co conxunto da sociedade española que ve aquel pacto propio doutros tempos e con dúas cuestións pendentes: a forma do estado e o seu artellamento territorial. Lembremos que por estas alturas, hai unha década, Feijoo reuníase con Touriño e Quintana para acordar un novo Estatuto, estaban en todo de acordo, menos na palabra nación, referida a Galicia, que se pretendía incorporar no preámbulo. Feijoo levantouse da mesa e nunca máis se soubo do novo estatuto.

Barruntábase un choque de trens. Teño a sensación de que no último momento, dígoo por hoxe, as locomotoras, ao chegar á estación, colleron por vías paralelas e ficaron paradas. Non bateron de fronte, están detidas en paralelo. Nunha vía a do 155, na outra a da DUI. Aí ficarán tentando arranxar os estragos durante uns meses. Se estivésemos en abril de hai un século,  atopariámonos ante unha “dualidade de poderes”, a da Duma burguesa e a dos soviets que os bolxeviques pretendían, e conseguiron, dirixir; dúas lexitimidades, dúas legalidades,  o goberno de Kierenski e o soviet de Petrogrado. E unha situación revolucionaria que nin por asomo se parece á de hoxe.

Agardo non equivocarme e que non aconteza o que ata en dúas ocasións se repetiu durante o pasado século. Rememoracións. Primeira: 18 de decembro de 1913, constitúese a Mancomunitat de Catalunya presidida por Prat de la Riba; 18 de setembro de 1923, Primo de Rivera, co apoio do rei, dá un golpe de estado;12 de xaneiro de 1924, a ditadura disolve a Mancomunitat, o seu president Puig y Cadafalch marcha ao exilio.

Segunda: 17 de agosto de 1930, asínase o pacto de San Sebastián entre as forzas republicanas e as catalanistas; abril de 1931, proclámase a II República; apróbase o estatuto de Nuria, Maciá, de ERC, president da Generalitat; outubro de 1934, Compayns proclama o “estado de Cataluña dentro de la República federal de España”; o goberno radical-cedista suspende a autonomía e encarcera a Compayns; febreiro de 1936, tras a vitoria  da Front d´Esquerres, Compayns é amnistiado e volve presidir a Generalitat restaurada.

Despois xa saben o que pasou. As dúas veces que se suspendeu a autonomía catalá a ditadura estableceuse en España.

Agardo que se poida coutar a pulsión autoritaria que comeza a asomar tras as ameazas, xa nin tan veladas, de aplicar o 155 a quen se poña por diante.

Venres 27 de outubro de 2017

Notas para agardar 2

Dixemos onte que estes “retallos” arrastrounos a unha costaneira máis política da que quixera o seu autor. Tampouco era cuestión de mirar para outro lado. Xa que logo vou arriscar unhas opinións para que non sexan compartidas por todas as persoas que as poidan ler, ou si, se queren.

Coido que o “procés”, algúns chámanlle “desafío, catalán é prexudicial para a “cuestión” galega. Non só porque como é  sabido a inserción da economía galega no marco español e europeo é ben diferente da catalá; ou porque as elites galegas, en moitas ocasións alleas, mesmo catalás, renunciaran, xa hai, ao exercicio de calquera caste de poder político máis alá da xestión, a cambio de carreiras persoais ou familiares, máis ou menos brillantes, na administración, na política ou na milicia. Manuel Veiga estudou a cuestión, parcialmente, a través das páxinas do Faro de Vigo, e publicouno, en resumo, baixo o rótulo de O pacto galego na construcción de España (A Nosa Terra, 2003). Franco, Fraga (o pobre non chegou a tanto) ou Rajoy son exemplos doados de lembrar pola súa proximidade. Poderiamos poñer outros nomes máis recuados.

E non só polo anterior, senón tamén porque provoca a exaltación españolista e debilita unha posible e para nós necesaria alianza cara a unha configuración plurinacional do estado ao situar a “cuestión” catalá noutra orde de cousas. E sobre todo é ao que mais lle temo porque pode provocar un desenfoque no nacionalismo galego, por mor do seu eterno complexo de liliput, como xa lle aconteceu na década dos oitenta do pasado século. Naquela altura  estragou anos ensimesmado polo “patriotismo vasco” ata que a extensión do sufrimento non compartido rematou por esgotar tamén os vascos, os mortos e os matadores dunha e doutra banda, convencidos xa de que a súas lexitimas reivindicacións, as duns,  eran incompatibles coa irracionalidade inhumana. Agora o nacionalismo galego pode ficar obnubilado pola lexítima reivindicación da cidadanía catalá, realizada dende un admirábel e escrupuloso exercicio de democracia, e arrastralo a confundir oriente con occidente.

Resaltar a referida lección de democracia que nestes dez últimos anos nos ofreceu a cidadanía catalá que foi quen de responder a vontades democráticas negadas,   incumprimentos reiterados, negativas constantes, desprezos incesantes, con fortaleza nas rúas e contención nos xestos, nas expresións, no respecto ás opinións e en civismo democrático. Esa lección non vai dirixida só á España carpetovetónica senón tamén a unha Europa que queira ser plural, que valore as achegas da diversidade, que pretenda pular por unha concepción social, que rexeite a xenofobia e queira poñer límites aos mercadores depredadores. En fin unha Europa na que o ex primeiro ministro dun país coa metade de extensión e poboación que a provincia de Pontevedra poida ser presidente da Comisión.

Constatar a incapacidade extrema do nacionalismo español e non só na súa formulación borbónica para admitir a expresión libre das  nacións non españolas. Unha incapacidade que reflectiu con certeza John Carlin nun artigo que rexeitou El pais e supuxo o abandono das súas colaboracións no xornal do réxime.  Publicado finalmente no Times di o xornalista: “Tengo un interés más que académico en este despliegue lento hacia el desastre. Mi madre es española, de Madrid. Viví 15 años en Cataluña hasta que me mudé a Londres, hace cuatro años, pero siempre he querido regresar y solicitar un pasaporte español después del referéndum sobre el Brexit. Me encanta España, así que estoy contra la independencia catalana, pero nunca he amado la política española, especialmente la peligrosa cepa autoritaria representada por la gente en el poder hoy y compartida por gran parte de la clase política madrileña. Nunca he olvidado una conversación que tuve hace 15 años con un hombre que sigue siendo un pilar de ese régimen. “No soporto a los catalanes”, exclamó. “Siempre quieren hacer un trato. ¡No tienen principios, por Dios! ¡No hay principios!”. Carlin está nesa envexábel  posición que procuran os antropólogos culturais de “nin dentro nin fóra”, nin é un paracaidista nin participa dos prexuízos internos polo que a súa opinión é de considerar.

Para rematar por hoxe, constatar a incapacidade, a pesar dalgún tímido intento, da esquerda española de asumir xa non unha proclamación da independencia de Cataluña, ou doutra das nacións non españolas, senón mesmo para aceptar unha formulación federal ou confederal que vaia máis alá da aparente formalidade. En chegado a este punto sempre me lembro da doridas paxinas nas que Castelao, no seu Sempre, expresa os seus frustrados sentimentos ao relatarnos os avatares, na súa acepción normal, non pensen os máis mozos que falo do termino hindú que fai referencia á encarnación terrestre dun deus, non tanto porque a miña consideración de Castelao sexa laica senón para aclararlle que non me refiro ao filme de Cameron, cando nos lembraba como aquela República, a segunda, que ia para federal ficou en integral, porque rimaba.

Así que estes día limos verbas bárbaras de ultratumba como as Lidia Falcón banalizando a causa das nacións ou as de Sartorius vulgarizando, por retornar ao papel impreso aínda que sexa nun xornal de provincias convertido no novo Santiago matamouros defensor de España, senón tamén de xente máis nova que, cando menos por idade, debería ter unha certa contención e distancia, como Alberto Garzón e xa non o digo con respecto dos dereitos nacionais senón dun modelo político-social, como mínimo caduco, por non empregar verbas bárbaras como as deles.


Xoves 26 de outubro de 2017

sábado, outubro 28, 2017

Notas para agardar 1

Non era pretensión destes post diarios, que manteño dende o seis de marzo deste ano, ter que dedicarlle tantos días e espazo ao que na segunda república se denominaba “cuestión catalá” e que nesta xeira histórica transmutaron en “desafío catalá”. A situación como diría Zimbardo conxugou factores, variábeis e procesos do momento para achegarme na súa intensidade ao “procés”, aínda que estes post non teñan ningunha pretensión de cotianeidade.

Unha “cuestión catalá” afirmaba Ortega no parlamento republicano (maio de 1932)que “no se puede resolver, que solo se puede conllevar”. O filosofo español por excelencia esaxeraba na dilatada extensión da cuestión catalá, como a vasca ou a nosa, cando  consideraba : “Llevamos muchos siglos juntos los unos con los otros, dolidamente, no lo discuto; pero eso, el conllevarnos dolidamente, es común destino”. O de “dolidamente” poderiámolo interpretar, seguro que Ortega así o facía, como eufemismo doutra verba máis descritiva.

A percepción gassetiana era un pouco esaxerada... no dos séculos. O asunto da nación que se configura en estado é cousa recente,  do XIX, pouco máis de cen anos en relación a cando falaba don José; antes era monarquía hispana con reinos diferentes e territorio na ultramar que se foron desgaxando da monarquía cando puideron, sempre de malas, ata provocarlle a depresión, tan sentida por Ortega, de 1898.

As verbas non son inocuas. É evidente que “cuestión” é algo a entender; “desafío” é algo ao que compre responder; “procés” e algo a desenvolver. O primeiro é racional; o segundo, pasional; o terceiro, dinámico. As solucións serán diferentes.

Non hai moitos meses asistín a unha charla de Xaquín Fernández Leiceaga, persoa á que teño en consideración e coa que coincidín en posicións político-ideolóxicas das que que el se afastou ostensiblemente. Pregunteille se, non para un proxecto nacionalista galego, senón para un proxecto federal, aínda que fose de mínimos, non seria conveniente, na vez de falar de “desafío” referirse á cuestión presentada por unha parte significativa da sociedade catalá como “oportunidade”.

Oportunidade para procurar camiños na resolución dos dous aspectos cruciais da constitución de 1978 que se incorporaron baixo o renxer dos “sables” paseando polo curral da Carrera de San Jerónimo: a Monarquía e a unidade nacional con café para todos.

Respondeume dando unha reviravolta reafirmando que era un “desafío”.

Decateime de que a dereita española en Galicia ten o camiño expedito durante anos.

Mércores, 25 de outubro de 2017



Disposición, situación, sistema

Círculo límite IV de M.C. Escher. Reproducido en Zimbardo, El efecto Lucifer

   Pregúntase Zimbardo (El efecto Lucifer. El porqué de la maldad, Taurus, 2011) que cando nos enfrontamos a un suceso inesperado, a una anomalía, a un comportamento raro, contrario de basto, a un acontecemento sorprendente, que facemos para comprendelo?

O xeito tradicional consiste en identificar as calidades persoais (trazos de personalidade, de carácter, conxénitos e outras predisposicións) de quen realiza a acción (por exemplo os incendiarios, Puigdemont ou Rajoy).

É esta a actitude propia das culturas individualistas, como a nosa. Nela procúrase explicar o heroísmo ou a covardía, a lealdade ou a traizón, a sinceridade ou a mentira, o egoísmo ou a xenerosidade, o trastorno asasino ou o instante heroico, en trazos localizados no interior das persoas, na disposición das mesmas. Así que, ante unha conduta violenta procuramos os riscos da personalidade sádica; ante un comportamento xeneroso indagamos na predisposición ao altruísmo.

Nestas culturas as institucións xurídicas, médicas, relixiosas, políticas presupoñen que o delincuencia, a enfermidade, o pecador ou a actitude opositora atópanse no interior de persoas concretas. O que procede pois é preguntar: quen é o responsábel, quén causou o mal, de quen é a culpa, de quen o mérito, quen prende lume, quen divide os cataláns, quen defende España

Zimbardo aposta, dende a psicoloxía social, por evitar esta concepción “disposicional” e opta por interrogarse doutro xeito; por exemplo: que condicións poden contribuír a que no monte prendan lume, que circunstancias poden xerar que unha parte, cando menos significativa da cidadanía catalá, como mínimo máis de dous millóns, desafíen, din algúns, o estado, como se ve unha situación por parte dos que están metidos nela, que empurra a unha maioría de españois a considerar que Cataluña lles pertence, que condiciona a Rajoy a tomar, durante anos, decisións que levan á confrontación cunha parte da cidadanía catalá Era unha “disposición” persoal ao heroísmo a dos 300 espartanos que se sacrificaron nas Termópilas ou as súas heroicas mortes foron o resultado dunha “situación” na que se enguedellaban circunstancias, decisións, aspectos... É o conxénito e irracional nacionalismo o que empurra a maioría parlamentaria catalá a resistir numantinamente (lembren o mito do heroísmo español) ante as ameazas do estado, único e lexítimo executor da violencia, segundo nos recorda M. Weber, ante as presións internacionais e as perversións dos mercadores? Ten Rajoy un natural demócrata que o converte nun paladín da legalidade fronte a delincuentes ou a súas decisión son o resultado de complexos cálculos políticos, electorais e grupais?

Dende ese enfoque “situacional” pregúntase o psicólogo social norteamericano por, en que medida, os actos dunha persoa se deben a factores externos, a variábeis da situación, a procesos propios dun ambiente , dun momento dado...

Deste xeito chegamos ás “mazás podres”. Ben se sabe, son as mazás podres as que estragan as outras que están no cesto. O que cómpre pois é retirar as podres, afastalas das sas para que a podremia non se estenda. Desarrimando a Puigdemont, e unhas cantas persoas máis, evitarase o podrecemento  de Cataluña; salvaranse as outras mazás do cesto.

Mais Zimbardo inquírese polo cesto. Que pasa co cesto? Non é posíbel que a podremia proceda do cesto? Que sexa que a podremia estea no cesto e non nas mazás?. E, quen fixo o cesto? Chegamos ao sistema, á análise sistémica, aos que teñen o poder de crear o cesto.

Di Zimbardo: “Los creadores del cesto son la “élite del poder” que con frecuencia actúa entre bastidores: son los que organizan en gran medida las condiciones de nuestra vida y nos obligan a dedicar nuestro tiempo a los marcos institucionales que construyen”.


Martes, 24 de outubro de 2017

xoves, outubro 26, 2017

A persecución franquista sobre o maxisterio miñorán

Teño ante min o magnifico traballo de Anxo Serafín Porto Ucha sobre as mestras e mestres pontevedreses depurados polo franquismo, continuador doutro excelente traballo seu sobre o maxisterio pontevedrés na II República, na Guerra Civil e no Franquismo, editadas ambas por Alén Miño Edicións, en 2008 e 2003 respectivamente.

    Porto Ucha agasállanos con dous traballos que nos achegan a aquel maxisterio republicano degolado polo franquismo. Mestres e mestras asasinados , lembrados por Castealo na impresionante estampa do Galicia mártir  acompañada da lenda “A derradeira lección do mestre”, fuxidos, exiliados, encarcerados, expulsados do corpo, definitiva ou temporalmente, trasladados das súas escolas... Porto Ucha descríbeo así “... distintas formas de “exilio interior”, dos distintos “exilios interiores”: o cárcere, a clandestinidade política, os traslados, o silencio e o olvido, o rexeitamento dos demais, o desengano, a culpabilidade, a espera, a penuria económica, a non posibilidade de acceso á escola, o exilio dos amigos, da cultura, a negación da escrita, o exilio da familia, ou incluso a non renuncia a vivir os acontecementos, a pesar do amordazamento ao que se está sometido, a desinformación, etc.”

No Val Miñor a represión sobre os mestres e mestras tamén foi intensa. O máis soado e o caso  tráxico do mestre de Nigrán, José Vázquez Grela, asasinado  o 12 de setembro de 1936.

Uns días antes, o martes primeiro de setembro de 1936, El Pueblo Gallego recollía do Boletín Oficial da Provincia a relación de mestres e mestras suspendidos dos seus cargos. Na mesma, na que non figuraba Vázquez Grela, relacionábanse os mestres e mestras miñoráns seguintes, aos que engadimos as sancións segundo o estudo de Porto Ucha.

No concello de Gondomar: José Cribeiro González, Donas; separado do servizo e dado de baixa no escalafón en 1941. Cribeiro presidira a comisión xestora do concello de Gondomar entre abril e maio de 1931 e era un destacado dirixente da FETE-UGT e do agrarismo.

Joaquín Ferrandiz Fernández, (Prado, Gondomar); Luciano Folgar Monteagudo, (Chaín, Gondomar);  Juliana Gómez Martín, (Donas, Gondomar); Prudencio Figueroa Vila, (Vincios, Gondomar), foron sancionados con suspensión de emprego e soldo (uns catro anos), traslado dentro da provincia (dous ou tres anos) e inhabilitación para cargos directivos.

Tamén foron suspendidos temporalmente Juan Antonio Ambrós  Rodríguez (Couso, Gondomar) e Gloria Barbazán (Peitieiros, Gondomar). Así mesmo, aínda que non figuran na listaxe citada, Rogelio Granja Valverde, mestre de Mañufe, con suspensión temporal e traslado dentro da provincia, e Victoriano Taibo García, mestre de Morgadáns. Este último foi suspendido por máis tempo que o anterior e trasladado, por catro anos, a Valladolid. Seica era este o castigo para os relacionados co galeguismo.

    No concello de Nigrán, José Pierres Castellanos, mestre de Priegue, por “militancia en organizacións afectas á República, actitudes contrarias á Causa Nacional, ideoloxía/simpatía de esquerdas e irrelixiosidade” , suspendido inicialmente con separación do servizo e baixa no escalafón, aínda que posteriormente a sanción foi máis “suave”.


    Mentres que no de Baiona, Amando Rodríguez Rodríguez, mestre de Baredo, e Benito Ramallo Gómez, de Baiona, foron separados do corpo e dados de baixa no escalafón. Os cargos contra Benito Ramallo eran: “militancia en organizacións afectas á República, actitudes contrarias á Causa Nacional, ideoloxía/simpatía de esquerdas, irrelixiosidade/ateísmo e plantexamentos pedagóxicos inaceptábeis”. Neste caso o prof. Ucha recolle unha cita de Morente Valero en La escuela y el Estado Nuevo: La depuración del Magisterio Nacional (1936-1943) que di: “este fue el caso de B.R.G. (maestro de Baiona-Pontevedra, quien “en el casino de la Villa (...) negó su filiación española” (subrayado en el original) lo que la comisión superior considero que constituía un hecho de características “monstruosas” y merecedor por si solo de la separación del servicio, como en efecto ocurrió.”

    A mestra de Baíña, María Aguiar Piñeiro, tivo unha forte sanción: suspensión de emprego e soldo (dous anos), traslado fóra da provincia (cinco anos) e inhabilitación para cargos directivos. Tamén foi suspendido Julián Carrascal Luengo, mestre de Santa Cristina da Ramallosa.


   Domingo, 22 de outubro de 2017


En chegando a Ítaca

Palau de la Música. Lluís Doménech i Montaner (1905-1908)
Hai cancións que marcan unha xeración. Algunhas transcenden con intensidade o estrito plano estético e convértense en iconas dunha época de ilusión ou esperanza, de loita, de rebeldía, de cambio, de descubertas estéticas ou de transformacións sociais. Hai moitas.

Algunhas esgazan as entrañas de quen as escoita e de quen as interpreta como a brutal Strange fruit, que lembra aquelas estrañas froitas penduradas de árbores, que cantaba de Billie Holiday mentres os avións franquistas guindaban bombas sobre Barcelona. Outras xeran confianza como We shall overcome, que popularizou, convertida en balada folk, entre outros, Pete Seeger e que, entre nós, se coñece como Venceremos nós pola versión de Franco Grande. Poderiamos incluír moitas outras de Guthrie, Dylan , Cash, Patti Smith... a Imagine de Lennon..., na dominante cultura anglosaxoa.

Na España tardofranquista houbo algunhas que ocuparon corazóns e beizos dunha xeración. Dende  Al vent de Raimond, Al alba de Aute, ou o Canto a la  liberdad de Labordeta que, nestes tempos de desacougo, algúns incualificábeis apuparon o outro día nos actos oficiais de Aragón e xa que logo que, máis que nunca, desexamos que sexa un himno da liberdade e de memoria de quen  “mandou á merda” os que converteron o sede da soberanía española nunha cova de latrocinio. Sen esquecer  A galopar de Paco Ibañez.

Na memoria daquela, a miña periférica xeración, aínda percute O meu país de Miro, retumba valorosa e fermosa a Grândola do Zeca  e ficou gravada  para sempre algunha que outra estrofa  (“Si jo l'estiro fort per aquí /i tu l'estires fort per allà, /segur que tomba, tomba, tomba, / i ens podrem alliberar”) de L'estaca que bisbabamos cunha fonética escasamente catalá.

A canción de Llach rebrota coa forza que nunca perdeu, cincuenta anos despois da súa creación, e faino nos beizos da súa xente. Non debe haber satisfacción máis grande. É esta a súa canción máis popular e recoñecida.  Jacek Kaczmarski adaptouna e converteuse en himno non oficial do sindicato polaco Solidarnosc, os mozos tunesinos cantárona na canción de Revolución 2011 e ao par do efecto político dominó  estendeuse polo norte de África.

Entre nós tivera unha acollida diferente, profunda e racional o seu Viatge a Ítaca (1975) baseado en textos de Kavafis. A súa estrea no “burgués” Palau, o sete de maio de 1975, pechou a billeteira en menos de 24 horas. O músico foi a quen lle prohibiran calquera bis, volveu saír despois de vinte minutos de aplausos para dicir que non podía cantar outra. O público abandonaba o Palau cantando L´estac. Por este motivo foi detido, interrogado, multado; o daquela gobernador civil de Barcelona, o “demócrata de toda la vida” Rodolfo Martín Villa, xustificouno polas reiteradas «infracciones al reglamento de espectáculos, que prohíbe terminantemente que los artistas se dirijan al público y establezcan diálogo con él, cosa que el señor Llach hizo en reiteradas ocasiones, profiriendo expresiones que la autoridad gubernativa ha estimado como atentatorias a las instituciones y a la legislación vigente».  Llach refúxiase de novo en Francia para seguir cantando pois durante meses estivo prohibida.  A final de ano morría Franco. As cousas, aos poucos, comezaban a mudar nas formas.

Descubrira eu a Llach, cando menos é o que dou recuperado do corredor da memoria, non sei que ano, probablemente  na primavera de 1975, por ollar, coido inseguro, no Auditorio do Colexio La Salle de Compostela, a representación de Àlias Serrallonga  de Els Joglars, e que relaciono, no escuro pasadizo, con El Bandoler, a  canción de Llach, moi anterior. Daquela á  rapazada estudantil púñansenos os ollos a dar voltas coas cousiñas que nos chegaban de Cataluña.

Retornando ao espello abafado, escoiteino, por primeira vez, en Castelló, mira ti, nun teatro que lembro non moi cheo, sorprendérame; debeu ser contra o remate de 1979 ou no enceto do ano seguinte cando eu andaba facendo a mona ás orde dun tal Miláns del Bosch e outros militares da súa ralea.

Moitos anos despois tiven oportunidade de coñecelo, brevemente, en Vigo por mor dun concerto, xa non lembro ano, nin lugar, pero que era non un xesto, senón unha acción de solidariedade internacionalista. O respecto que lle tiña como artista prolongouse á persoa.

Agora Llach anda, en chegando a Ítaca, abaneado por ventos cruzados, xenreiras de toda caste e ameazas leguleias de funcionarios do fanatismo da unidade en si mesmo e de machotes celtibéricos. Mais el, coma moitos, seguro que “Tingues sempre al cor la idea d'Ítaca. /Has d'arribar-hi, és el teu destí, /però no forcis gens la travessia.”

Andan tamén as esquerdas eclesiásticas apesaradas polo predominio burgués no procés catalán. Estraños burgueses estes pendurados das árbores, “Here is fruit for the crows to pluck”.

Non entendo moi ben por que retornan ao caletre estas cancións. Será porque non as escoitamos ben?


Sábado, 21 de outubro de 2017

domingo, outubro 22, 2017

A pulsión predemocrática

Un tal Méndez de Vigo, ministro de non sei que e portavoz de non sei onde,  afirmou: “La opinión de Pep Guardiola sobre política es como la mía sobre la física nuclear". Manda nabo. Oia que se cree vostede que aquí vale todo. Home un respecto; para estas cousas estamos nós os que sabemos, vostede fale de fútbol.

Despois infórmome, porque estes personaxes da televisión que veñen e van sempre te despistan. Seica o amentado é nada máis e nada menos que Ministro de Cultura e xurista, deses que chupan por letrar as Cortes que non é o mesmo que estrar as cortes, pero sona parecido. Ademais de nome de conquistador das Indias e tres apelidos con “de” indicador de ringo-rango, entre eles  un Vigo que non sei de onde lle sae, o tal individuo é barón de Claret. Fillo do militar Íñígo Méndez de Vigo y del Arco (axudante do ditador Franco) e de Paloma de Montojo e Icaza, II condesa de Areny, naceu en Tetúan. Tanto por banda paterna como materna os seus xenes emparentan con nobrezas varias e mesmo coa realeza borbónica. Os seus tres irmáns tamén se dedican ao choio este da política para a que, por xenética, están superdotados; unha no CNI, outro no Ministerio de Defensa. Enchufouse de letrado e andou dun choio noutro, en especial nos de bo soldo como o de deputado en Bruxelas, onde quentou escano unha porrada de anos ata que Rajoy o chamou para substituír ao ínclito Wert, que supoño seguirá de vacacións pagadas polos contribuíntes  en París. Está casado con María Pérez de Herrasti y Urquijo, filla do XIV marqués de Albayda e curmá do exministro de Defensa Pedro Morenés e do presidente de Endesa, Borja Prado. A súa familia leva máis de douscentos anos mandando. Que sería deste curral nubrado sen eles, preguntaríase Max Estrella.

Así que a resposta ten explicación. Ter que soportar as opinións dun plebeo trae estas cousas; un despístase e compárase a política coa física nuclear. É unha pulsión freudiana, un impulso psíquico producido por un estado de tensión percibido como corporal e que procura calmar o estado de tensión; na  pulsión inflúe a experiencia do suxeito, a súa historia e desenvolvemento. A pulsión sempre abrolla, diría Lacan, iniciada pola “falla orixinal” do obxecto, esa falla tradúcese en pulsións; cada pulsión diríxese a unha meta, a un obxecto que a pulsión intenta alcanzar pero só o fai dando reviravoltas para acceder a obxectos momentáneos, mais a pulsión, sempre insatisfeita, está aí reiniciando o proceso.

Esa pulsión antidemocrática, autoritaria, elitista, aristocrática, de esperpento valleinclanesco e berlanguiano está sempre presente na dereita española, por iso mesmo non hai unha extrema dereita manifesta, tipo FN francés ou outros que abrollan pola Europa actual; porque esa dereita premoderna con resaibos fascistas é a que goberna na España de hoxe e dun xeito ou outro, con breves faíscas,  leva gobernando dende o inicio do chamado “estado liberal”.

Esa pulsión é a que leva a este señor a dicirlle a Guardiola, e a través del a todos nós, que non, que non somos cidadáns, que non sabemos, que somos súbditos, que deixemos esas cousas para os escollidos, para os “aristoi”, para os sinalados por deus e a patria. Esa mesma pulsión etnicista, supremacista, racista é a que o leva a afirmar que el mesmo viu en Palencia, por onde é deputado, moitos seguidores do Barça coas súas camisolas. Onde pediron permiso os de Palencia para ser do Barça?

A tradición maioritaria no nacionalismo español non só é profundamente antimodernoa senón tamén etnicista. Segue sen percibirse no horizonte un posible nacionalismo español democrático e republicano.

Escóiteno se teñen ganas.

Venres 20 de outubro de 2017


Ante todo moita calma


Sentarse nunha terraza, aínda que as cadeiras sexan de plástico cocacoleiro,  ollando na fronte próxima unha encostada ladeira inzada de verdor é un privilexio do momento; se ademais é  en boa compaña convértese en algo semellante a un estado de levidade case dionisíaca. O sosego invade, chama ao relax, calma ata a excitación dos sentidos precisos para percibir a beleza dos Oscos, de todas as terras eonaviegas. Cos ollos repousados  na paisaxe e agradábel conversa amical van transcorrendo os minutos, bastantes, ata decatarnos de que ninguén se achega para preguntarnos se  precisabamos “consumir” algo ou nos conformabamos con aquela especie de éxtase contemplativa. A primeira sospeita vén dunha parella que, con sendas copas con aspecto de viño tinto portadas na man, acouga nunha mesa próxima. Preguntamos. Ah, non serven fóra! É autoservizo. Cousas da modernidade.

Facemos reconto dos praceres e pareceres peticionarios. Sempre me preguntei como facían os camareiros ou camareiras para lembrar as peticións dun grupo grande de persoas que nunca se poñen de acordo para pedir o mesmo, nin cando de cafés se trata. Fixen a proba. No escaso percorrido dende a terraza á barra fun repetindo mentalmente a comanda; ata dúas veces. Cheguei ante o home da barra. Un autentico barman. Os brazos apoiadas nas billas da cervexa a presión; os ollos postos na televisión na que, como é de supoñer, puñan un deses partidos da fútbol de non se sabe moi ben que liga; queixo afiado; bigotes, formados por cerdas porcinas apuntadas,  debaixo dunha napia curvilínea como xambia iemení;perrera por riba das abastadas cellas que ensombrecen uns ollos moles; un anaco de pau bailando entre os dentes dun extremo a outro da longa apertura bucal,fazulas rosadas e xesto xeral de inexpresivo aburrimento.

Póñome en fronte del. Afasta a ollada do televisor e pon cara de interrogante. Eu abáfoo coa comanda: unha auga con gas, outra igual, pero do tempo, unha sen gas, unha tónica, un café descafeinado con leite, un cortado e outro descafeinado só.
-         Eh, quieto parado! Con tranquilidade. Dunha en unha que senón non me acordo!- respóndeme.

Xira sobre si mesmo, diríxese con velocidade felina, é un dicir,  similar á dos corredores dos cen metros lisos cando os poñen na televisión para discernir o vencedor a través da chamada foto-finish, cara á cafeteira. Colle os pratiños, a culleriña, o azucre, dálle a un botón, apoia os brazos sobre a máquina,  mentres agarda,  devolve os ollos ao televisor. Dá a volta con tino por se lle pinga o pocillo. Diríxese agora cara ao fondo do local, sae a fóra e uns segundos despois regresa, coa mesma cara de velocidade,  cunha botelliña de auga con gas... segue coa súa manobra canseira ata completar o pedido que me apresuro a levar á mesa da terraza, agora con máis integrantes que me din, oe, xa que estás, e terán sidra?.
-         Si respondo solicito, de caña!
-         Pois pídelle tres.

Regreso ao interior. Ao traspasar a porta cambio de ritmo e recorro á cámara lenta. Sitúome ante o home do bar que de novo ocupa a súa posición, brazos sobre as billas e ollada no televisor. Solicito coa maior das lentitudes tres sidras de caña. Xesticula cun silencio afirmativo. Apaña un deses vasos chamados “culín” e pono baixo a billa. Cae un chorriño e, de seguido,  da canivela metálica comezan a saír burbullas que rematan nun fiíño invisíbel. Menea a cabeza contrariado.  Haberá que cambiar o bidón? Di,  como interrogando. Arqueo as cellas por toda resposta.

Á velocidade acostumada diríxese ao local do fondo e regresa, varios minutos despois, facendo rodar un bidón metálico, suponse que de sidra. Méteo tras a barra e colócao no sitio. Regresa á billa. Nada! Unha pinguiña aburbullada é o único que sae pola cana. Repite a acción.  Menea de novo a cabeza contrariado, machica, remove o pauciño dunha esquina da alongada boca a outra e despois de bastantes segundos, afirma interrogativo, pois vai ser da botella do gas!

Por toda resposta arqueo as cellas, de novo. Pois non vai poder ser, dime, porque cambiar a botella lévame moito tempo, se lle serven uns botellíns? Ben, pois vale, respondo condescendente. Abre unha porta do frigorífico, outra, a de máis alá, diríxese de novo ao local do fondo, regresa uns minutos despois, mírame de esguello, e afirma: pois non vai poder ser,  non me quedan!

Por un momento semella que se altera por que afasta a perrera das pilosas sobrecellas.
-         Se quere unha botella?
-         Ben pois vale!
-         Pero estalle do tempo.
-         Que se lle vai facer!

Regresa coa botella de sidra. Tíralle a rolla. Sobre ela coloca un aparello verde e estrafalario que, na miña ignorancia mundana, nunca vira.
-         Atenda, que vale setenta euros.

Pon o “culín” na boca fantasmagórica do aparello e co índice alongado e a uña perfectamente cortada e limada, pulsa un botón; escoitar o ruidiño dun motor e o cirichar da sidra contra o “culín” todo foi unha. Ai, a modernidade!

Reitérame cun xesto de profesor berrón: un só pulsado de cada vez, eh!. Arqueo as cellas, pago e despídome con calmosa educación.

Agarro a botella, o aparello e os tres “culíns” e cando chego á mesa escoito aos amigos alporizados:
-         A ver ho, que vai marchar o autobús.

Xoves, 19 de outubro de 2017



venres, outubro 20, 2017

Telmo Freitas Lima



    Nacera en Portugal. No concello de Paredes de Coura. No exacto corazón, tallado polo río Coura, do que as xentes da outra beira chaman Alto Miño. Durante a guerra da Restauração foi centro das operacións militares contra Galicia, de alí saíron as tropas portuguesas que queimaron o Pazo do Conde de Gondomar e o de Pías na Ramallosa, foi tamén centro de defensa contra as invasións españolas, alí trabouse a batalla coñecida como Combates da Travanca (1663), e subministrador de cereais  para as prazas fortes da liña do Miño.

    Deste concello viñera tamén Abilio Araújo Barbosa, un pouco máis novo que Telmo Freitas, que acougara en Chaín e o seu corpo torturado ficara guindado na beira das costas que soben a San Xián, no Rosal, na compaña do tamén natural de Portugal e asentado na mesma parroquia gondomaresa Manuel Prudêncio do Rosario.

    Dionisio Pereira anda a pescudar sobre os portugueses mortos, detidos e procesados. Os datos que achega, de próxima publicación en Edicións Alén Miño, dan cifras de 36 mortos e 43 detidos ou procesados, só na provincia de Pontevedra.

    Un destes mortos, fusilado o 29 de decembro de 1936 e soterrado no cemiterio de Pereiró, foi Telmo Freitas Lima. Tiña 39 anos, estaba casado con Carmen Pérez Rouco, fillo de Benedicta e Antonio, canteiro, con domicilio en Panxón e súbdito español. Foi asasinado xunto con Gregorio Manuel Miranda González e Delfín Costas Soliño, dous mozos de 22 anos veciños de San Pedro da Ramallosa, e do tamén veciño de Nigrán, José Millán Alonso.

     Os catro foron condenados a morte no Consello de Guerra, 12 de decembro de 1936, que resolveu a causa 918/36 polo delito de rebelión militar no que tamén estaban encartados Manuel Narciso Pino (reclusión perpetua), Argentino Valverde Lago (15 anos) así como Manuel Rial e Ángel Leal para os que a causa foi sobresida.

    Os condenados estaban acusados de formar parte dun grupo de individuos armados, dirixidos por José Millán Alonso e Telmo Freitas Lima, que practicaron rexistros en casas de persoas de orde, di o instrutor, apoderándose de armas que nelas acharon e que despois repartiron no local do Sindicato de San Pedro da Ramallosa aos afiliados do mesmo e a outros suxeitos, dándolles a orde de resistirse ao exército cando este chegase e  tamén que o 24 de xullo os citados (Millán, Telmo e Coscas) e outros entre os que estaban Narciso Pino e Manuel Miranda atacaron, no Alto de Mallón, un automóbil no que viaxaba, con outros, o Comandante Militar de Baiona, disparándolle varios tiros e botándolle bombas de man, fuxindo cando o Comandante repeleu a agresión. O Comandante Militar de Baiona era o capitán retirado, veciño de Sabarís, Ramón Blanco que regresaba de Gondomar despois de nomear a Comisión Xestora deste concello que ficaría presidida por Latino Salgueiro.

    Telmo Freitas Lima exercía unha profesión frecuente entre os portugueses establecidos na Galicia do momento, a de canteiro, e seguro que andou a traballar no Templo do Mar, ideado por Antonio Palacios e realizado polo construtor José Mogimes Otero. Este declara na causa como testemuña e di coñecer a Telmo Freitas: “por traballar nas súas obras como operario e que neste tempo amosouse con respecto ao traballo como home laborioso e serio” pero despois dálle o pau dicindo: “que no que respecta ás súas actividades políticas aínda que non as coñece en detalle e exactitude ten entendido que foi o organizador de diversas entidades sindicais obreiras”. Sabemos ben o que isto significaba, máis se temos en conta o informe do sempre presente cabo da Garda Civil de Baiona González Pena quen informa que Telmo Freitas é: “De pésima conducta e antecedentes, principal dirixente do movemento subversivo contra o exército en Panxón, sempre foi destacadísimo en ideas revolucionarias, cualificado con anterioridade como elemento de acción e perigoso, tomou parte como dirixente nas parroquias de Panxón, Camos, Nigrán e San Pedro da Ramallosa. Sen lugar a dúbidas é perigosísimo para a sociedade.”

    Aquel home tan perigoso para o Cabo Pena era pai de oito fillos aos que tiña que alimentar co seu traballo. No reverso dunha emotiva carta, asinada oito días antes de ser fusilado, dirixida á súa esposa Carmen, despídese dos seus fillos Isabel, Paciano, Dolores, Esperanza, Benedicta, Santiago, Sofía e Carmiña. Todos menores, condenados á máis absoluta das miserias e á permanente humillación.

         Recollemos hoxe a carta dirixida á súa esposa que nos facilitou a profesora Mª Xosé González Chamorro quen mantén relacións de veciñanza con descendentes de Telmo Freitas Lima que autorizaron a súa publicación.


    Cárcel 21-XII-1936
Estimada esposa Carmen Pérez Rouco de Panjón.
    Querida compañera te pongo estas dos líneas para que tengas presente todo esto que aquí te explico para que no te olvides de las últimas palabras que te dirijo y que mis hijos no tiren el luto mientras no sean maiores de edad para que se acuerden de quien tanto por éllos sufrió y además que tengan presente lo que han hecho contigo, que te han cortado el pelo, y que se acuerden de tu vida y de la mía.
    También vas al cónsul, pero primero vas al Centro Portugués y le lees estas letras. Diles [¿?] que parece mentira que un padre de ocho hijos que se deje sacrificar de esta manera y para más portugués, siendo el documento [¿?] del día 5 del mes de noviembre de 1936.
    Para mañana, el día que yo falte, vas lo más pronto que puedas para que tengan una reunión para poder tratar de mi y de mis queridos hijos, esta (carta) no la ocultes porque queda delante de testigos para que no se oculte la venganza que han hecho conmigo
    El cónsul portugúes en Vigo y el Centro que lo publiquen en los diarios de mi nación, y esto lo haces con mi documento a la vista.
    Sin más testigos que los hermanos Marcelo [¿?] y Benjamín Sanjuán.
    Sin ás esto lo consevas bien
    Me despido de ti con este corazón que te aprecia y de mis hijos
    Adiós
    Tu compañero
    Telmo Freitas
                                                                  Mis señas T.F.L de C.P.R.


Mércores, 18 de outubro de 2017

mércores, outubro 18, 2017

Joaquín Míguez Ledo




    Os paseos, nomeadamente cando eran en número importante, quedaron fixados con grande intensidade no imaxinario popular e a transmisión oral foinos reproducindo co dramatismo dos crimes masivos. A ausencia absoluta do calquera formalismo legalista engadíalle unha dose de arbitrariedade e de xenreira persoal que os facía perdurar na memoria colectiva. Non pasou o mesmo cos asasinatos cometidos baixo o paraugas da verborrea xurídica dos consellos de guerra. En moitos casos, a non ser que as vítimas fosen personaxes socialmente relevantes, a lembranza destes crimes quedou reducida ao ámbito familiar.

    Este é o caso de Joaquín Míguez Ledo. Un home novo, tiña 29 anos cando os disparos lexitimados pola farsa do consello de guerra que resolvía a causa 805/36 contra varios veciños de Gondomar, entre eles o alcalde democrático da vila José Pequeño Rodríguez, remataron coa súa vida. Foi o 24 de outubro de 1936, ás catro da tarde, contra as tapias do cemiterio de Pereiró.

    Non era orixinario do Val Miñor, seguramente esta circunstancia explica que  apenas sexa recordado polas testemuñas orais, senón de Vilasobroso,  no concello de Mondariz, fillo de Jesusa e de “incógnito”, como figura nos papeis.

    Estaba solteiro, legalmente, e residía en Vilaza coa súa compañeira Esperanza. Esta convivencia foi tamén causa de escándalo para os moralizantes golpistas que mesmo se atreveron a empregar este feito como descrédito do encartado no consello de guerra. O eficientísimo perseguidor de “rebeldes” contra o “Glorioso Movimiento Nacional” cabo da Guarda Civil, Florencio Márquez Parra, a versión gondomaresa do cabo Pena ou do tenente Rabioso, escribe, no seu informe sobre Míguez Ledo: “vive maritalmente con una mujer en la parroquia de Villaza, familia que es de dudosa conducta, lo que dá lugar a dudar de la del informado”; mentres, o flamante presidente da xestora de Gondomar, doutor Latino Salgueiro, sentencia: “persona de mala conducta, pues vive amancebado en la parroquia de Villaza”. Joaquín e Esperanza Hermida contraerían matrimonio “in articulo mortis”.

    Cal foi o delito cometido por este xornaleiro de Vilaza? Presidir, na altura de xullo do 36, o Sindicato da Construción de Gondomar, unha activa asociación obreira que determinaba intensamente a vida deste concello e moito máis naqueles días. Míguez Ledo asumiu o seu papel como dirixente sindical e organizou a defensa do goberno “lexítimo” de Madrid e unha “ilusionada” resistencia aos militares.

    Latino Salgueiro, consciente da influencia das súas palabras, escribía no seu informe ao xuíz militar que Míguez Ledo era “quien verdaderamente daba las ordenes para armar la gente y para requisa de armas y coches, desempeñando el papel de verdadero Jefe”. Mentres que o cabo Márquez considera que “en esta campaña extremista, ayudó a la propagación de la misma, que a pesar de ser obrero tiene bastante discernimiento”.

    O obreiro e líder sindical pagou coa súa vida por defender o réxime democrático e republicano e tamén pola rabia dos represores ao non poder encartar e condenar ao mestre de Donas, José Cribeiro González. Naqueles días de xullo o mestre estaba en Pontevedra formando parte dun tribunal de selección de mestres e polo tanto non estivo en Gondomar, o cal non lle impide ao cabo Márquez, consideralo “autor moral a (?) la campaña ejercida en favor del partido comunista cuyos frutos son los que hoy lamentamos” e considera a Joaquín Míguez Ledo, lugartenente do anterior. Pola súa banda Latino Salgueiro indica que José Cribeiro “fue en Gondomar el encargado de hacer propaganda comunista, sin que se le haya visto actuar al frente de los elementos extremistas como dirigente”, cousa que si fixo Joaquín Míguez Ledo, como xa indicamos.

Martes, 17 de outubro de 2017