venres, marzo 23, 2018

Identidade e universalidade


Mañá venres ás 20h. Estaremos, xunto a Pepe Pintado, na Libraría Libraida de Gondomar acompañando a Carlos Bernárdez na presentación das súas lecturas da pintura galega recollidas por Laiovento baixo o rótulo de Identidade e universalidade.


xoves, marzo 22, 2018

As Escolas Proval Miñor e a Aurora del Porvenir de Tomiño

Hoxe xoves 22, as 8 no Lois Tobío de Gondomar, estarei acompañando ao amigo Xosé Manuel Malheiro, prodesor de Historia da Educación na UdC que nos achegará ás miñorás Escolas Proval e ás tomiñesas da Aurora do Porvenir. O labor pedagóxico da emigración con Antón Alonso Ríos como protagonista. Poderedes visitar a exposición sobre esta figura crucial na historia galega contemporánea
De moito interese 

xoves, marzo 15, 2018

Despedida e peche


Hai 365 días que inicie estes Retallos. Era a miña pretensión acudir cada día cun folio, non a xeito de diario ou nota de axenda, senón como expresión ou mellor como exercicio ou esforzo por ordenar, nunhas poucas liñas, acontecementos, lecturas, sensacións, ocorrencias que de forma caótica, desordenada, propia dun saltimbanqui, dun diletante, como son eu, fosen pasando polo maxín unha xornada tras outra. E iso foi todo. Cumprido o ciclo, rematou.

Teño a sensación, mellor a convicción, de que neste ano o mundo ao meu arredor mudou moito, e para mal, en especial no asunto primeiro da liberdade. Os que vivimos sen ela nalgún momento sabemos do que estamos a falar. Temos a pel sensible para percibir este esvarar polo cavorco cara ao  mundo da escuridade. Esta deriva autoritaria agravouse despois do pasado 1 de outubro pero xa viña soprando a rebufo dos aires que viñan do norte.

No enceto temporal dos Retallos tivemos que falar de Casandra, unha moza tuitera que empapelaron e pretenderon encarcerar. Mais a prisión provisional fíxose realidade para dirixentes de organizacións sociais e representantes populares por delitos inexistentes e imaxinarios; o exilio fíxose necesario para quen non quere rematar na cadea. Penalízase xudicialmente toda manifestación de protesta e insubmisión, como lle está a pasar a un rapaz do Carballiño. Os medios de comunicación públicos convertéronos en protección blindada para os poderosos e os privados nos seus altofalantes, tanto é así que eu, asiduo lector de prensa en papel, tiven que abandonar esta actividade matinal para evitar trastornos estomacais graves. A un cómico móntaselle un cirio, nunca mellor dito, mediático e descoñezo se penal por non sei que santa referencia xusto na época do ano no que se lle pode revirar o forro á sociedade. Ordénase o secuestro dun libro despois de anos publicado. Ameázanse as redaccións e as editoras. Santifícase unha Constitución e leis dela derivadas como se fosen sentenzas coránicas ou infalibilidades papais. Perséguese o pluralismo político, a diversidade cultural, as diferentes lexitimidades.

Merece referencia aparte a persecución da mocidade e dunha das súas expresións estéticas e musicais máis interesantes, o rap. En especial a multa de 4.800€, a inhabilitación por oito anos e un día e a condena que pode supoñer prisión, dous anos e un día, da Audiencia Nacional contra os doce rapaces de La Insurgencia, algúns deles vigueses, acusados de enaltecemento do terrorismo. A sentenza considera que fan unha gabanza continuada dos GRAPO, a estas alturas. Unha maxistrada emitiu  voto particular  porque considera que o único que pretenden é chamar a atención e rimar a “toda costa”. Os rapaces afirmaron que o único que transmite a súa música é a rabia dunha xeración sen futuro. As persoas interesadas poden escoitalos aqui.

O número de rapeiros enleados polas autoridades vai en aumento (Eligio, Pablo Hasel, Valtonyc...) nesta cruzada contra a palabra rapeada e tamén os sectores da mocidade revoltada contra a estupefaciente marxinalidade: “Mis héroes no son capos, mis héroes son GRAPOS, lánzame el tirito que yo no entro al trapo". (Saúl Zaitsev).

Pechamos pois os retallos cun amargor polas reiteradas coercións das liberdades porque, como dicía o fidalgo, non temos obriga: “La libertad, Sancho, es uno de los más preciosos dones que a los hombres dieron los cielos; con ella no pueden igualarse los tesoros que encierra la tierra ni el mar encubre; por la libertad, así como por la honra, se puede y debe aventurar la vida, y, por el contrario, el cautiverio es el mayor mal que puede venir a los hombres. Digo esto, Sancho, porque bien has visto el regalo, la abundancia que en este castillo que dejamos hemos tenido; pues en mitad de aquellos banquetes sazonados y de aquellas bebidas de nieve me parecía a mí que estaba metido entre las estrechezas de la hambre, porque no lo gozaba con la libertad que lo gozara si fueran míos, que las obligaciones de las recompensas de los beneficios y mercedes recebidas son ataduras que no dejan campear al ánimo libre. ¡Venturoso aquel a quien el cielo dio un pedazo de pan sin que le quede obligación de agradecerlo a otro que al mismo cielo!”.

Mércores, 28 de febreiro de 2018


Nunha conferencia


Xa hai ben anos que Hobsbawn nos advertira contra a “actual tendencia de los novelistas a basar la trama de sus obras en hechos reales en vez de en argumentos imaginarios, con lo cual se desdibuja la frontera que separa la realidad histórica de la ficción”. Ben apercibido estaba, aínda así piquei na trampa cando mo presentaron non só como escritor prolífico senón tamén como investigador histórico. Co que cada un destes cualificativos poidan significar. Acudín como burro con orelleiras sen comprobar nin unha breve referencia sobre o ilustre conferenciante.

Hobsbawn, como sempre, confirmou o atinado das súas intuicións, o fundamento dos seus argumentos. É ben simple, quen valore a literatura por títulos e quilos e careza da farturenta imaxinación precisa para crear mundos literarios propios ten que recorrer a esa fonte inesgotábel de historias que é “a historia”. Se é quen de pervertela coas máximas posmodernas de que os “feitos” non son máis que creacións mentais aos que se lle presupón unha existencia obxectiva... ala, tira para adiante e escribe libros. Nun momento, o palestrante afirmou que como máis do 80% dos documentos referidos á II Guerra Mundial non os leu ninguén, en calquera momento pode saír un historiador que presente un mangado de documentos e reelaborar o relato daqueles anos. Isto é, Hitler está morto; mais, e se non o está? Non fica clara a diferenza entre realidade e ficción. Mais esta existe e é fundamental que os historiadores sexan quen de distinguila. Semella que todo é gris, mais existen as cores. O historiador non pode inventar os feitos que estuda. Pode coñecer máis ou menos sobre eles pero non converterse nun mago con  chistera da que xorden feitos tan sorprendentes como pombas ou coellos.

Dixéranme que era sobre historia. O señor preparou unha clase para como moito cuarto da ESO, será ese o nivel medio do que se considera divulgación, pregunto. En verdade non lle interesan os feitos, senón a reelaboración literaria para axeitalos ás súas creacións imaxinarias. Xa que logo podía responder con tranquilidade ante varias preguntas porque simplemente non lera os libros nos que se falaba dos asuntos sobre os que se lle inquiría e o que lle conviña era ir saltando de milenio en milenio, dunha cousa a outra, como se fai na macrohistoria pero sen a bagaxe  de coñecementos, técnica e documental para andar dando tombos pola historia dos feitos humanos. Unha perda de tempo.

Iso si, adobiada coa consabida exculpación da nosa colonización porque outras foron peores. Na realidade só foron diferentes, porque o tempo histórico era outro. Como remate, o consabido chiste. Xa imaxinaran vostedes sobre que. Si sobre cataláns.

Martes, 27 de febreiro de 2018



martes, marzo 13, 2018

Antón Alonso Ríos



In tempore sueborum


Despois da visita a San Pedro de Rochas achegámonos á capital para visitar a exposición In tempore Sueborum e reatoparme coa memoria do meu querido Marcos Valcárcel que aseñora o edificio deputacional dedicado á  cultura, alí mesmo, na rúa do Progreso, e retrotraerme aos tempos mozos composteláns nos que o Marcos andaba sempre a remexer nos xornais do día armado cunhas tesoiras para recortar aquí e alí e ordenar o seu enorme arquivo de prensa.

Hai unha tendencia, que notei entre o numeroso grupo de persoas que participamos nesta xornada cultural, a explicar a historia antiga baixo o relato decimonónico de sucesivas invasións. Así que máis ou menos isto vén sendo que viñeron os celtas, despois os romanos, logo os suevos, tras eles chegaron os visigodos aos que desfixeron os árabes e así ata a invasión dos franceses, esta, como a coñecemos mellor, seméllanos menos rara. A mesma visión impúxose para explicar outros territorios. Hoxe sabemos que os celtas non foron os primeiros poboadores que se dicía e sabemos moito menos porque nos facemos máis preguntas, pero si estamos seguros de que o territorio do noroeste peninsular leva habitado polo xénero homo moitos miles de anos e nel conviviron especies de homo. Mesmo dende o campo da lingüística teñen xurdido hipóteses dun poboamento europeo moi recuado e continuado dende o paleolítico.

Así que aquel pequeno mangado de suevos que, con outros, segundo a referencia, aproveitaron, moito frío tiña que facer, que o Rhin se conxelara, atravesaron o limex o 31 de decembro de 406, que andaron dando voltas pola Galia e, tres anos despois, establecéronse na Gallaecia, non pasarían,  calcúlase, dos trinta mil. Por iso se agruparon  arredor  de Braga. Pronto se decataron de que tiñan que mudar a espada polo arado, se tomamos a expresión non como un repentino pacifismo das elites guerreiras senón como un decatarse de non poder controlar unha poboación numerosa e dispersa mantendo un appartheid, como farían durante moito tempo os visigodos de Toledo.

Así que pactaron co Imperio en decadencia un “foedus” e constituíron o primeiro dos estados europeos que xurdirán a medida que o mundo romano se desintegraba. Corenta anos despois, en tempos de Requiario, o primeiro rei nado en Galicia, adoptaron o cristianismo non como repentino descubrimento da verdade senón para favorecer a fusión coa cultura e a xente galaico romana e asegurar a súa xefatura do Gallaecium Regnum, continuidade na que  sobrevivía co vello nome que escollera o Décimo Xuño Bruto. Así ata hoxe.

Ás veces hai actividades culturais que se converten en feiras. Foi o caso da exhibición de xoiería que fun ver na primeira das salas de exposición. A xente arrexuntaba os fociños uns por riba doutros para ollar os caldeiros, entre eles o do Museo Leborku, de Polonia e o de Musov, (República Checa), os “tremises” de ouro ou as “silicuas” de prata de Requiario, primeiro rei, xa galaico-suevo, que pon o seu nome nunha moeda. De maior interese era a exposición recollida na Igrexa de Santa María Nai, centrado na cristianización impulsada por Mariño de Dumio. A terceira, no Museo Municipal, xiraba  arredor da continuidade e o cambio nas estruturas de poboamento, quizais a  máis coñecida polo público en xeral.

Na miña opinión perdeuse a oportunidade de aproveitar un esforzo económico tan grande para difundir a realidade do primeiro reino europeo xurdido tras a crise baixo imperial, que anuncia a desfeita do mesmo, e que ese novo estado é a continuidade da acción cultural e política nun territorio que mantén a súa denominación ata hoxe. Gallaecia ausente.

Esa perda de oportunidades reiteradas foi a que sentín cando formando parte dun amplo grupo de visitantes (sesenta persoas), con guía contratado, se nos engadiu, sen comelo, nin bebelo, nin preguntalo, outro grupo doutras tantas persoas e a visita mudou en feira. Nese momento, o guía comezou a explicación en castelán, ao demandar que nós pediramos expresamente que fose en galego, resolveuno democraticamente, cun hai xente aquí que non entende o galego(?) Uns cantos ergueron a man. A visita continuou en castelán con algunha concesión de cando en vez.

Preferín facerme a min mesmo de guía.

Luns, 26 de febreiro de 2018


En San Pedro de Rochas


Andei onte por San Pedro de Rochas. Aquelas pedras furadas, húmidas e sombrizas transmiten séculos. Aquelas covas antropomorfas reiteradamente ocupadas polo po no que nos seguimos revertendo desacougan cun súpeto remuíño. Seica unha placa, considerada fundacional, cita o ano 573.  Miro sería o rei do Gallaecium Regnum.

É un dos templos cristiáns máis antigos. Tres naves escavadas. Na central, un oco permite a entrada de luz. O primitivo mosteiro seica ficou deserto coas invasións musulmás ata que, segundo a lenda, un nobre chamado Gemondus, a finais do século IX,  descobre aquela paraxe ben diferente da actual inzada de arbores, e  retírase alí para facer vida de oración e penitencia. Logo vaise creando unha nova comunidade.

Na capela da esquerda, onde se entende que está o sepulcro do lendario nobre restaurador do cenobio, nunha parede consérvanse restos dunha pintura ao fresco, datada entre 1175 e 1200, na que se amosan figuras dos apóstolos nun mapamundi que os expertos identifican co reproducido  no Beato de Osma, datado en 1086, e quizais confeccionado no mosteiro leonés de Sahagún. Na realidade o mapa é unha carta da diáspora apostólica que indica os lugares onde predicou cada apóstolo.

San Pedro de Rochas viuse moi favorecido por Afonso III o Magno (866-910), que o dota con grandes doazóns confirmadas por outros reis. Un documento datado en 1007 polo rei Afonso V (999-1208) confirma e amplía os  privilexios.

Retornando ao mapamundi. Se é o de Osma, datado en 1086, fixérono nos  inestábeis tempos das disputas monárquicas entre irmáns: García, Sancho e Afonso que co ordinal de VI reinaría  en Galicia, León Castela e Toledo dende 1073 ata 1085. Se as datas do mural de San Pedro de Rochas son as que demos estariamos nos últimos anos do reinado de Fernando II (1157-1188) ou nos primeiros anos de Afonso VIII, o que na historiografía española ordenan como IX, (1188-1230).

O mapamundi é unha representación esquemática do mundo na que o tamaño do representado indica a importancia do mesmo. Trátase dun circulo, rodeado polo río Océano no que o Mediterráneo ocupa o centro vertical do mesmo, máis ben ovalado no debuxo, facendo a barra vertical dunha especie de T. O Nilo e o Ponto Euxino, debuxan a barra transversal da T. No centro iconográfico está Xerusalén e o Mar Vermello separa o mundo coñecido do descoñecido, o África. O esparexemento dos apóstolos represéntanse cun debuxo da cabeza dos mesmos cos lugares de referencia. Só en dous casos non se recorre a esta iconografía, no de san Pedro e no de Santiago; ambos se representan dentro dun edificio con torres: Roma e Compostela, sendo evidente o maior tamaño desta que indica a maior relevancia da mesma, no momento da súa consolidación e expansión como cabeza do mundo cristián e remate do camiño francés.

Na banda esquerda está Europa. A península Ibérica ocupa a franxa inferior, sinalada por unha contundente liña vermella que representa os Perineos. Na representación, o espazo central, que ocupa a maior parte, está ocupado por Gallecia, co, como dixemos, enorme edificio da catedral compostelá e no seu interior o rostro do apóstolo. Por riba un enorme Faro (A Coruña) e por tras Asturias. O espazo está delimitado polo leste polo curso de dous ríos: Miño e Douro. Despois un territorio, Spania, onde está un edificio de moita menor dimensión que corresponde a Toletum e a referencia a Terragona, Carthagine? e Olisbona.
É evidente que o mapa representa a visón xeopolítica do reino cristián do norte construído  arredor do culto a Santiago e do camiño que nos relaciona con Europa e do papel de primacía da Sé Compostelá sobre Toledo, a capital do desaparecido reino visigodo no que os futuros reis de Castela procurarán a “inventio” da lexitimidade.

Aínda na actualidade, con técnicas de representación perfectas, seguimos a facer trampas nos mapas, e Europa, esaxerada en extensión, representa o poder central da súa cultura, mentres seguimos reducindo as dimensións da marxinal África, por poñer un exemplo.

No mapamundi de Osma, Gallecia é o centro do mundo cristián, da mesma categoría que Roma, aínda que de maior tamaño, e moi superior en forza e categoría a Toledo que o mesmo Afonso VI viña de tomar aos musulmáns.

Domingo, 25 de febreiro de 2018



luns, marzo 12, 2018


O berserkir e o xogo de xadrez

Berserkir do xedrez da illa de Lewis. Foto: Nachosan, Wikimedia 

O primeiro dos relatos casarianos recollidos en Os escuros soños de Clío leva por título “Dous normandos”. Ambos participaron na batalla de Cervo, a mediados do século X, cando unha das invasións normandas, segundo descubriu o autor  no libro de B. Wrigth, Viking culture, que atopou na Biblioteca Nacional de Copenhague. Este mangado de relatos de Carlos Casares, publicados en edicións do Cerne en 1979, teñen unha forte pegada borgiana e xa que logo un gusto polo calote, pola trampa culta, pola invención ilustrada da que tanto gustaba o cego arxentino.

No relato, un “berseker” chamado Torbjorn é unha mala besta sanguenta e enorme que mesmo, despois de derrotados polos veciños axudados por San Gonzalo, cando trataron de rabenarlle o pescozo, víronse nelas para conseguilo, e despois de morto andou, durante anos, a causar canta desfeita puido, ata ser rexeitado polos colegas da Santa Compaña que non querían saber nada del. Tan malo era que lle permitiu Deus unha segunda morte.

Pola contra, o seu veciño  e compañeiro invasor Orm procuraba facerlle sangue lixeira aos inimigos, que eran os nosos. Cando lle cortaron o pescozo deixou facer sen esbardallar. Unha vez morto dedicábase a facer o ben, coidar o gando, avisar de choivas e xeadas... Ao final o Deus Misericordioso concedeulle unha segunda vida entre a néboa do Norte para desgusto dos veciños de Cervo que ficaron sen a súa axuda.

“Ad Furore Normandorum, liberanos, Domine”. A frase escoitábase en todas e cada unha das igrexas, e outros lugares de maxia, da Galicia do primeiro medievo. Entre os “muslims” do sur e as incursións nórdicas, os rezos semellaban ben necesarios. A oración precedíase con outra xaculatoria: “Peste, fame et bello, liberanos, Domine”. Supoño que unha boa persoa como Orm non debeu de existir máis que na imaxinación xenerosa de Casares.

Os homes do norte e os seus barcos lostregantes sementaron o terror polas nosas costas nos séculos previos ao ano mil. Son ben escasas as informacións concretas daquela Gallaecia ameaza polas “razzias” dos norteafricanos que dominaban o centro e sur peninsular e os ataques dos chamados viquingos dende o mar, que gorentaban, uns e outros, o espolio da Terra de Xacobe como lle chamaban os do norte dende que en tempos de Afonso II, ou quizais por decisión súa, se producira a “inventio” do corpo santo e, en especial, dende que Afonso III mandou erguer o templo máis grande da cristiandade.

Veño de aprender o que eran os “bersekir” (plural de “berserkr”), uns terribles guerreiros que pelexaban medios nus, envolvidos en peles de lobo ou de oso e que antes de atacar armaban un balbordo aterrador mentres espetaban os dentes nos escudos. No combate eran tan bestas como o Torbjorn de Casares, inspirados, iso si, polo “estado de transo inducido polo consumo dalgún tipo de setas alucinóxenas ou polo propio condicionamento mental ao que se sometían”; recollo do meu informante Pablo Culebras.

Culebras é un apaixonado do mundo viquingo, un deseñador gráfico de longa traxectoria, formado na Complutense; un investigador rigoroso do mundo nórdico e galego de  arredor do ano mil e un afeccionado ao xadrez. Desa equilibrada mestura xurdiu o seu xogo de xadrez no que as pezas brancas son galegas, as negras normandas e o taboleiro un pergameo de textura agradable e tan dúctil que fica adherido a  calquera superficie.
Pero non teñan reparo, non se trata dunha “fricada” momentánea, nin moito menos. O xogo vai acompañado dunha especie de “making of”, un libro primorosamente editado no que o autor fornécenos non só dos seus moitos saberes acerca do traballo de deseño gráfico, senón tamén unha escolla de información histórica, de contextualización temporal, elaboración de mapas con hipotéticas  rutas, puntos de batallas, lugares de asentamento, etc.

Das páxinas do libro emerxe a Gallaecia de San Rosendo e  Sisnando, das Torres Oneste, de Santiago, do dux Rodrigo e do dux Gonzalo... e enfronte xorden Gunderedo, Ulf, Brunilda e Odin, Bjorn e Hastein...

E segan sen ter reparo,non se trata do consabido retrouso nostálxico ao pasado; senón da procura na nosa historia de materiais atractivos, como na de calquera outro pobo, que proxectados nos novos medios de comunicación audiovisual  permitan a mestura acaída entre  contemporaneidade e conciencia propia: “mil anos despois da chegada do temible Olaf, a sociedade galega afronta outros retos para a súa supervivencia, empezando pola cuestión da súa propia continuidade demográfica e cultural”.

Por certo, o libro de Pablo Culebras titúlase Xaque a Jakobusland. Podedes ollalo e mercalo, tamén o xogo de xadrez, na web do proxecto iagosland.

Sábado, 24 de febreiro de 2018

domingo, marzo 11, 2018

A rebelión das bases


Percibo frustración ao meu  arredor. A emerxente ilusión política de hai catro ou cinco anos esfumouse. Confiouse nas instancias políticas e estas defraudaron. Posiblemente a mellor imaxe da derrota sexa a de Alexis Tsipras asinando o terceiro rescate ao día seguinte de que millóns dos seus espartanos lle dixesen que non o fixese.

Da frustración non saímos co ensimesmamento, con reproches ou autogabanzas, con desconfianzas e receos, senón con acción e atrevemento. Agora de novo terá que ser a mobilización social a que abra o camiño ao cambio político, como sempre, pero para unha nova frustración neste estado latente no que leva o noso país nas últimas catro décadas?

Un territorio  fracturado pola navallada da autoestrada. A unha beira na procura da supervivencia monotemática turístico –gastronómica ou nunha das plantas de montaxe e distribución. Na outra un deserto avellado en agarda dalgún segredo mineiro agochado. Unha xente sen confianza, nin esperanza, cuns cantos resistentes agardando polo sacrificio persoal ou o momento do abandono. Unhas elites e uns medios preocupados por prolongar o tempo de encher os petos.

Os que compartimos esta basta descrición non temos moita marxe de manobra: só podemos agrupar forzas e definir obxectivos, ou permanecer na latencia da derrota de quen nin concorre á batalla. Só hai batalla se se pode gañar. Coa derrota segura fica a supervivencia, minorar os estragos ou a inmoral rexouba  porque aos amigos lles foi aínda peor.

Esa permanente disputa entre os que compartimos a substancia dos diagnósticos e dos tratamentos só é explicable en termos freudianos. Persoais, xa que logo, inútiles para calquera proxecto de transformación social e moito máis en situación extrema. E a nosa, a de Galicia como país e as súas clase populares  éo, mesmo con ameaza de extinción das xentes, do territorio e da cultura propia. Estamos precisos dunha ampla conxunción de forzas nun proxecto de salvación nacional-popular.

Non confío moito, mellor dito, nada, en que, entre elites que deciden sobre as precisas forzas a conxugar, haxa a máis mínima intención de considerar esta posibilidade. Así que só cabe agardar, con ilusión de iluso, a que a mobilización social  llela acabe esixindo e as bases desas forzas impoñendo a través da rebelión, dunha rebelión cívica interna  para crear unha desobediencia social construtiva que permita inverter o proceso de exterminio.

Temos uns meses para facelo e poder ir á batalla en 2019. Hai gañas de facelo?

Estou seguro que agrupación e obxectivos podíanse acordar simplemente tomando un café, por exemplo entre Luís Villares, Ana Pontón, Martiño Noriega e alguén máis que o desexase. O café págoo eu.

Venres, 23 de febreiro de 2018




xoves, marzo 08, 2018

Bruxas en Baiona


Francisco Goya, "O Sabá das Bruxas" (1821–23).Museu do Prado, Madrid 

 Que eu recorde, entre nós, por primeira vez está convocada unha folga de mulleres contra a discriminación salarial e a dupla quenda laboral. Coinciden moitos historiadores en que a transformación máis revolucionaria do século XX foi a que realizaron as mulleres, en especial despois de 1945, cando os homes as quixeron mandar outra vez para a casa, como fixeran en 1919. Non caeron na trapela, agarráronse aos postos de traballo que deixaran os homes cando andaban a se matar polos campos de batalla. Aguantaron a presión, resistiron e foron ocupando o seu espazo como xa fixeran cando conquistaran o dereito a voto e farían despois co respecto ao dereito ao propio corpo. A revolta non está concluída. A cultura patriarcal segue sendo dominante e segue a ser unha das ideoloxías  vertebradoras dos estados e das sociedades.

A violencia física, intelectual, a culpabilidade decretada e asumida, o insulto, o desprezo, a condenación, é unha constante, unha pauliña bíblica, contra da que só elas se poden arrepoñer. A demonización do marxinal é unha das armas do poder, por iso a persecución baixo a acusación de bruxería foi unha das actividade primordiais do celebre Santo Oficio ou Tribunal da Inquisición. O seu longo brazo estendíase por todos os recunchos. Con absoluta perseveranza os inquisidores investigaban a mínima sospeita de contubernio co demo.

No noso país a palabra bruxa non era moi empregada. O termo máis empregado era o de meiga. Ora ben este ten unha connotación positiva. A meiga é a muller que sabe das artes de curar: a curandeira, a sandadora; coñece as herbas que sandan, domina técnicas como as do aborto, e sabe das enfermidades das mulleres. O seu coñecemento transmitíase, e segue facéndose aínda que menos, entre iniciadas. Nos tempos nos que a medicina tiña evidentes limitacións ou era inexistente, como nos medios rurais, as meigas eran a esperanza para recuperar a saúde. Por máis que algunhas meigas garatuxeiras puidesen tamén provocar certas maldades cos seus poderes.

Volvendo ao Santo Oficio, en Baiona tamén houbo, cando menos, un caso de bruxería. Os datos tomámolos de Herminio Ramos nas súas Crónicas Históricas de la Villa de Baiona. O autor reproduce literalmente unha Real Provisión da Real Audiencia da Coruña do 26 de Abril de 1646 na que se resolve o litixio contra tres mulleres de Baiona e o Correxedor da vila.

O documento refírese á  querela do Fiscal da Súa Maxestade contra María da Misa, muller de Gregorio do Cotro, Mencía Alonso, muller de Benito Salgueiro, e Dominga Alonso, muller de Alonso da Barxa. Na vista da Real Audiencia tratouse do preito que se celebrara ante o Correxedor de Baiona para ver se as mulleres eran feiticeiras. A Audiencia condenou as mulleres con trinta mil marabedís e oito anos de desterro, e o Correxedor, García de Valcárcel, a unha multa de dez ducados.

A condena contra o Correxedor fundamentouse en non executar a sentenza de tormento contra Constanza Alonso, coñecida polo alcume de “A Priora”. Na vez de facelo, a autoridade municipal admitiu a petición da Priora, na que aduce que sendo de setenta anos, enferma e fraca, confesou por medo ás torturas.  García de Valcárcel recolleu a declaración de Constanza Alonso e engadiuna ao preito, comunicándolle á muller a condena a tormentos en presenza do oficial encargado de sometela a tortura.

Esíxelle á Priora que diga a verdade, se é feiticeira e ten pacto co demo ou persoa na súa representación e que aclare se as acusacións contidas no proceso as cometera por causa e arte diabólica. Comunícalle tamén que se confesa estaría disposto a non darlle tormento, mais que se non o fai procedería contra ela. A Priora respóndelle que non  empregara ningunha arte diabólica, senón que era vítima das inxurias de aqueles que lle quería mal  porque, sendo viúva dende había dezaseis, anos fora quen de criar os seus moitos fillos.

En vista desta resposta o Correxedor, atendendo á moita idade e á enfermidade da muller,  temendo que fose morrer no tormento, deu sentenza na que absolveu a Constanza Alonso e as outras dúas mulleres  axuizadas, apercibíndoas de que vivisen ben, que, de non ser así, serían castigadas.

A sentenza do Correxedor apelouna o Fiscal da Audiencia e cando os enviados  da Audiencia foron na procura das tres mulleres presas, estas andaban en liberdade por orde do Correxedor García de  Valcárcel. Por estes motivos a Audiencia ordena o cumprimento das ordes de desterro contra as tres mulleres e facer  pública, no libro do Concello, a sentenza contra o Correxedor de multa de dez ducados e as custas do xuízo.

O Correxedor, García de Valcárcel, debía ser un home sensato e debía coñecer ben a vila de Baiona, polo que acusacións repentinas contra mulleres que non tiveran problemas coa xustiza levaríao a tomar as inculpacións con certa cautela. Pola contra, unha estrutura xudicial, a Audiencia, afastada da realidade concreta e moi ideoloxizada, vería nestas retesías vilegas unha boa oportunidade para reafirmar a súa función de defensa da fe e de protección contra o maligno.

    Por aqueles tempos dos que falamos non eran estraños estes procesos xudiciais. Un dos que tomou sona foi o de María Soliño. Entre este e o da súa veciña da outra beira da ría  Constanza Alonso “A Priora” hai certas semellanzas. As dúas son mulleres duns setenta anos e ambas vítimas de envexosas maledicencias. No caso de María Soliño está algo máis que claro, xa que os acusadores beneficiáronse co reparto das súas terras despois da morte da muller empobrecida pola destrución dos seus bens tras o ataque dos piratas turcos a Cangas, en 1617. María Soliño morreu en outubro de 1621, despois de sufrir tortura e mutilacións e non confesar un fantasioso pacto co demo.

Ao mellor o correxedor de Baiona, cando tivo que decidir sobre as  torturas á Priora, matinou no que lle acontecera a María Soliño 25 anos antes.

Vai por todas elas, as perseguidas, de onte e de hoxe.

Xoves, 22 de febreiro de 2018

martes, marzo 06, 2018

A Patoca na Area Fofa


Varios “patrol” da Garda Civil collían naquela balea azul vomitada polo mar sobre a cativa praia enxertada no istmo de Monteferro. Algún alumno de Panxón avisoume: Profe, cacho maquina apareceu varada na Area Fofa! Cando rematei, achegueime. Alí estaba, rodeada de gardas civís de verde e doutros vestires que miraban e remiraban por aquí e por acolá. A cousa non era doada de entender. Era febreiro de 2009. A prensa recolleu amplamente a nova. Vinte metros de eslora, sete motores de 300 cabalos, GPS, radar, teléfono por satélite, 20.000 litros de gasolina, café, auga, cervexa, alimentos. Preto, un bote salvavidas, aínda cos remos. O escenario non era doado de interpretar. Algúns dos motores estaban rotos, seguramente por bater contra as rochas que acochan o breve areal; deberon abandonar a  planadora, aínda hoxe non se sabe  por que, baixar no bote e fuxir polo monte, ao mellor ata non moi lonxe; é posíbel que tivesen refuxio  preto. O mar arrastrou a balea azul, bateuna contra as rochas e ficou varada ao baixar a marea.

Anos despois souben, grazas ao libro de Carretero, quen era. Era a Patoca! A xoia da flota do Patoco, Manuel Abal Feijoo, cabeza dos clans de narcotransportistas que substituíran a anterior xeración, a dos célebres narcos da Operación Nécora. Cando foi aquel xuízo, O Patoco, aínda imberbe, estaba xa imputado. Ao preguntarlle por unha foto ao pé dunha planadora en Viana do Castelo, respondeu que a fixera para a súa moza, como outros a fan á beira dun Ferrari ou dun Porsche. Din que con oito anos xa manexaba e facía o pino coas lanchas polo medio das bateas.

Cóntalle un Garda Civil a Carretero que un día, pouco despois do cambio de século, mentres patrullaba con outro compañeiro pola ría cruzóuselles unha planadora, ou o que fose, porque voaba. Ocorréuselle ir tras dela. Saíron da Arousa e entrou na ría de Muros como quen dobra unha esquina, di o informante. Eran rápidos e bos. Pero nun momento metéronse nunha rateira, quedando sen saída. A lancha da Garda Civil tíñaos contra nun recanto. Entón a planadora ergueuse como unha moto facendo o cabaliño, púxose en vertical, virou sobre si mesma, deixárona caer e arrincou a tope no sentido contrario. Andaban a xogar. Era o Patoco.

A Patoca desenvolvía 126 km/h de velocidade punta e constante. Doce horas de viaxe entre  a Arousa e os Açores, ao contacto co barco tanque colombiano e veña de volta cargada a tope, rebotando contra o mar coa sensación de que vai partir a lancha, empapados, como debaixo dunha fervenza, escoitando o ruxido do motor, das ondas e do mar rompendo contra a  máquina. Esa velocidade eran capaces de mantela non só en mar aberto, senón no medio da ría entre bateas e rochas. Seica o casco e os aparellos custaran 100.000 euros e outros tantos cada un dos sete motores.

Cando A Patoca ficou varada na Area Fofa, non a conducía o Patoco. Un ano antes falecera ao atropelar cunha moto  un vello que estaba cruzando mal. Morreron os dous.

Velocidade e cartos fáciles engaiolan a mocidade. De haber unha Formula 1 de planadoras ao mellor o Patoco era tan famoso, respectado e rico como Fernando Alonso. Famoso érao en Cambados, entre os clans dos narcos, a garda civil e nos xulgados; rico en billetes e propiedades das que non podía gozar; respectado, daquela xa non afortunadamente. As mulleres de Érguete conseguiran tirar abaixo a imaxe de Robin Hood que aínda tiñan os primeiros narcotraficantes.

A Patoca, agora, seica serve para patrullar polo Océano Índico escoltando os pesqueiros para protexelos dos piratas somalís. Seguro que a levan máis a modo.

Mércores 21 de febreiro de 2018

luns, marzo 05, 2018

E a heroína?


Hoxe sóubose  que un  ínclito exalcalde “popular” grovense de cuxo nome non merece a pena lembrarse saíu do seu agocho na periferia da corte madrileña para demandar, en sede xudicial, o secuestro cautelar do relato xornalístico de Nacho Carretero,  Fariña, publicado en setembro de 2015. En xaneiro de 2018 o home decatouse de que estaban a vulnerar o seu dereito ao honor. Así o acordou a xuíza sinalándolle ao demandante a cantidade cautelar de 10.000 euros. Mentres non se faga o deposito o libro seguirase vendendo.

A tardanza no reclamo do amparo da xustiza parece estar máis en relación coa próxima estrea dunha serie de televisión que terá como base a narración xornalística de Carretero para a que o egrexio edil demandou a paralización. A xuíza non considerou este extremo xa que nin se coñece a data de emisión nin o guión da mesma polo que lle semellaba desproporcionado.

A editorial viña de reeditar o libro (10.000 exemplares) para aproveitar o lanzamento da serie televisiva. Teño entendido que en breve publicarse a versión galega da investigación de Carretero.

No libro hai dúas referencias ao meco. A primeira, unha nota ao pé, na que se di que un coche no que se transportaron 300 quilos de droga, “tal y como descubriría la investigación años despues, estaba a nombre de Alfredo Bea Gondar: alcalde de O Grove, afiliado al PP (otro  más) y procesado en 2001 por un alijo de dos toneladas de cocaína”. A segunda, referida a este procesamento por intermediación entre narcos.

A poeira erguida pola demanda e a estrea da serie volverán retrotraernos ás épocas do fume e da fariña. A lembrarnos que na Arousa mercábanche os décimos premiados da lotería polo duplo ou triplo do premio; do que gañabas deixando a chave do galpón ou da casa de verán; de Marcial o da motora, o seica fillo de Terito; de coches, motos e forabordas con varios motores; de restaurantes e luxos; de alfombras persas que a dona da casa non deixaba pisar; de comedores pechados con chave porque só eran para ensinar; pero tamén dunha mocidade desfeita, entregada, derrotada, de zombis adolescentes, de morcegos adoecidos polas primeiras raiolas de luz; de desaliño, desleixo, vómitos e sucidade.

Volveremos remontarnos á Sicilia, ás mafias, aos clans enxebres, a nomes coñecidos, ás necesidades de reprodución das elites franquistas; ao éxito mundial da caste albariña estercada con billetes fumegantes ou enfariñados. Mais eu terei que seguir preguntándome, tamén despois de ler o libro, de onde saía a máis perversa de todas, aquela que se comezaron a espetar unha parte da mocidade inconformista da Compostela dos últimos anos setenta, aquela que se difundiu polos barrios proletarios de Vigo nos oitenta, a que laminou vidas, estragou familias, limitou ilusións, castrou conciencias.

Segue sen aclarase de onde procedía a heroína que matou os fillos de Carmen Avendaño. Sabemos ben de como chegaba o Winston, sabemos dos ires e vires de Oubiña co seus fardos de haxixe o diñeiro escondido na “vigha” segundo a defunta vampiresa Esther Lago, coñecemos as aventuras colombianas de Sito Miñanco e os seus rallys entre bateas; mais as referencias á heroína son moi escasas nas case catrocentas páxinas do libro: unha á “charlina” e outra aos búlgaros. É todo? Alguén a introduciu?, alguén a distribuíu?, non era unha rareza. Seguimos a descoñecer a súa parte máis sinistra e horríbel. Aquela que levou a Nico, un mozo que tratei e do que un día recuperei a súa memoria ao velo na capa dun Futuro imperfecto, o brutal relato escrito polo seu amor, Xulia Alonso; aquela que arrasou vilas como Monforte; aquela da que segue habendo unha parte escura.

Descubriume, pola contra, o libro dous aspectos que, en parte, ignoraba.  Por unha banda, o asunto do tráfico da cocaína segue máis ou menos igual, só que agora os narcos son máis discretos. Pola outra, a cantidade de mortos xerados polas disputas interclánicas que, afastados dos números das grandes estruturas mafiosas, si que asustan un pouco cando ves a pinga-pinga que Carretero vai anotando.

Imos ter un déjà vu siciliano.

Martes, 20 de febreiro de 2018





domingo, marzo 04, 2018

Conversa con paella



Seica Luís de Guindos nos vai abandonar. O seu moito valor  chamouno a empresas de máis alto fuste. Din que se vai sentar, non sei se á  destra ou á  sinistra, nada máis e nada menos que á beira do poderoso Mario Draghi.

Unha fulgurante carreira na administración e na empresa. No seu devir nunca se distinguiu moi ben unha cousa da outra, pasando de consellos de administración a  cargos públicos e destes para os outros sen alterar a continuidade.

Brillante analista económico, sendo secretario de Estado de Economía no goberno absoluto de Aznar, declarou que en España non había burbulla inmobiliaria senón “una evolución de los precios al alza”.

Nese tempo teceu unha estreita amizade co seu ministro Rodrigo Rato. Tras perder as eleccións de 2004, nomeárono membro do Consello Asesor de Lehman Brothers en Europa e director para España e Portugal, cargo que exerceu ata que o banco quebrou e arrastrou a economía internacional á crise financeira de 2008, mais a súa valía permitiulle pasar á  división financeira de PricewaterhouseCoopers, unha desas auditoras que miran sempre para un lado.

Regresou á area pública como ministro encargado de tres cousas: a contención drástica do gasto (vulgo, recortes en plan besta), reforma laboral (ergo despidos baratos e recortes dos salarios) e do sector financeiro (que o peixe grande se pape ao cativo). O seu regreso ao Ministerio coincidiu co golpe de estado dos tecnócratas en Grecia (Papademos), Italia (Monti) e no BCE con Draghi, agora o seu xefe directo. Este, na súa carreira, conta con páxinas gloriosas, como cando, sendo vicepresidente de Goldman Sachs, asesorou a Karamanlis para ocultar a magnitude do déficit grego. 

Varufakis fai varias referencias a De Guindos nas memorias temporais ás que nos referimos en varias ocasións. Nas reunións do eurogrupo coincidían un ao lado do outro. Un día de especial tensión para o heleno foi cando, despois de que Tsipras aludise a que o FMI tiña unha responsabilidade criminal no caso grego, Christine Lagarde, sentouse dicindo: “ola, chegou a xefa dos criminais”. Nesa reunión, Dhragi, na vez de procurar alternativas, limitouse a recitar a cantidade de millóns de euros que os depositantes estaban a retirar dos bancos día tras día; en plan simpático De Guindos inquiriu, mañá abrirán os bancos?; Coeuré, o axudante de Draghi, retrucou, si, mañá abriran, pero o luns? Apunta tamén o autor que o ministro español non perdía oportunidade de aliñarse con Wolfgang Schäuble cada vez que tiña oportunidade en cotra do goberno de Syriza.

Nunha ocasión, no despacho do español, tomando unha paella e un viño tinto, De Guindos sorprendeuno pola súa afabilidade e propoñéndolle estar no mesmo bando gregos,  italianos e españois. O grego preguntoulle: Que me estás a dicir. Xa non estades interesados en acabar co noso goberno? Reproduzo o que ven a continuación:
“Luís se lo pensó un instante.
-No, ya no –dijo con una sonrisa traviesa
-¿Que ha cambiado? –pregunté-. Tenía la impresión de que te habías unido a Wolfgang en su busqueda del grexit.
-Lo que ha cambiado –respondió Luís pensativo- es que para nosotros Podemos ya no supone una amenaza comparable a la de hace unos meses."

A conversa foi o 8 de maio de 2015. Debeu ser o efecto da paella e da copa de viño.

Luns, 19 de febreiro de 2018


sábado, marzo 03, 2018

Cal é a diferenza entre o Sex Pistols e Marta Sánchez?


Cal é a semellanza?, preguntarase a persoa lectora. As diferenzas son obvias. O difícil é atopar as parecencias. A miña pregunta vai dirixida, como é evidente, non a aspectos físicos, musicais, culturais, estéticos...,  senón ao contexto no que se produce a fulgurante disimilitude entre o malencarado e cotroso Johnny Rotten mallando na gloriosa raíña británica  e a fermosa e educada Sánchez inflamada de heroico patriotismo e doando as súa habilidades poéticas ao apesarado pobo español carente de letra para o seu himno.

A diferenza está en que os Pistols, que fixeron de todo, mesmo se lle pasou pasou pola cabeza, e non só, interpretar a súa celebre canción dende unha gabarra, no medio do Támesis, fronte a Westminster. O intento non se realizou por unha liorta previa entre punkies, cámaras de tv e bobbies. O que querían cantar era unha parodia da patriótica canción que é empregada como himno nacional do Reino Unido e das súas colonias ou excolonias coas que a coroa británica segue mantendo formalidades representativas como por exemplo  Canadá, Australia ou Nova Zelanda.

O texto, ben coñecido, o dos Sex Pistols, arrinca con frases como: “God save the queen/ The fascist regime/ They made you a moron/Potential H-bomb/ God save the queen/ She ain't no human being/ There is no future/ In England's dreaming”; máis adiante: “God save the queen/ Cause tourists are money/ And our figurehead/ Is not what she seems” e logo que deus salve a historia e o seu desfile toleirán e que teña misericordia xa que todos os crimes se pagan; When there's no future, somos as flores na papeleira e o veleno na túa maquinaria humana; para rematar co seu testón; No future, no future/ No future for you/ No future, no future,/ No future for me”. Case tan nihilista e agoniante como o esmagador slogan popularizado dous anos despois por aquela ferreña muller ultraliberal e ultraconservadora: “There is no alternative”.

Os Pistols acababan de publicar o seu segundo “single” e querían celebrar o xubileu de prata da raíña ofrecéndolle a súa canción mentres ela se dirixía en carruaxe á catedral de San Paulo de Londres para asistir ao servizo de acción de grazas aos que asistiron xefes de Estado de todo o mundo e os primeiros ministros británicos retirados. O éxito da procesión foi extraordinario, seica máis de 500 millóns de persoas o viron en todo o mundo; ata a min me parece que o recordo entre as néboas da memoria. A lonxeva raíña xa vai polo xubíleo de zafiro e coido que conta seguir conservándose tan ben outra temporada.

Rotten, confundindo a posta “Save” con “Shave”, declaraba que se escribira unha canción así non por odio aos ingleses senón por estar cansado de que os maltratasen. Aquela canción auroral da rebeldía punkie foi vetada nos medios da BBC e algunhas tendas negáronse a vender o disco. Iso foi todo, ademais da lea que armaron os amigos dos músicos e a  policía.

Imaxinan que alguén, nesta España borbónica, se atrevese a facer algo semellante? Cando por uns apupos nun campo de fútbol se poñen “neuras”. Non só iso, senón que unha señora, un monstro da lírica,  que gusta de aproveitar circunstancias promocionais, como é o seu dereito, escribe cousas como “la que vio nacer mi corazón”, sin ti no sé vivir”, Rojo, amarillo, colores que brillan en mi corazón y no pido perdón”, “llenar cada rincón con tus rayos de sol”, “para descansar al fin”, van e  apláudena como un acto de supremo heroísmo, ata o punto de que o pretendente da dereita escribe mensaxes na que a cualifica de “valiente y emocionante” e o mesmísimo detentador da xefatura gobernativa séntese representado como “la inmensa mayoría de los españoles”.

En fin. Nin a raíña británica nin os políticos do momento se atreveron a deitar unha palabra sobre a provocación dos mozos punkies.

Domingo, 18 de febreiro de 2018




venres, marzo 02, 2018

A fragmentación xeracional


Nestes anos  escoitáronse reprobacións mutuas, reproches variados, recriminacións abertas entre a xente moza de hoxe en día e a que o foi na idade dourada do estado de benestar ou nos breves instantes das burbullas desencadeadas polo chamado capitalismo popular, cando todos eramos ricos.

Enganástesnos, escoitábase nos arredores dos mozos e mozas do 15M; prometéstesnos que se eramos bos estudantes teriamos un futuro de esplendor e agora abandónastenos e deixádesnos sen traballo ou prolongades o período de formación e non teremos pensións de xubilación cando cheguemos á vosa idade...

E que a xente nova agora non ten decisión ningunha, cando nós eramos novos...; estes tivérono todo, criáronse con iogures, que se espilan; agora todo o tempo dálle que dálle co móbil, nin falan...; e que nin protestan, cando nós eramos novos estabamos todos os días na rúa...; bó se queren onde traballar hai.

Teño a impresión de que a incomunicación chegou a ser profunda entre unha e outra xeración e a incomprensión beneficiou, transformándose en votos, a quen encirraba as disputas. O poder favoreceu a fragmentación xeracional, como animou outras. Dende o inicio da crise e en especial no seu momento máis intenso procurou enfrontar os mozos contra os vellos e estes contra daqueles. Unha sociedade desintegrada en múltiples identidades que non dialogan ten menos defensas contra a opresión. Isto non supón poñer en cuestión nin as identidades, nin a defensa das mesmas, nin a súa precisa visualización.

Primeiro tocou a precarización do traballo, a imposibilidade de autonomía persoal, ao tempo que as pensións perdían poder adquisitivo. Con reproches mutuos, mentres se lles deixaba facer aos posuidores do poder que pronto se decataron da potencial carga transformadora da alianza que propón Badiou en La verdadera vida. Un mensaje a los jóvenes (Malpaso, Barcelona, 2017).

O filósofo francés suxire unha liga militante entre mozos e vellos contra os adultos actuais. Proponlle aos novos pegar un chimpo, como no salto do cabalo, por riba da idade “dominante”, esa que vai dos trinta e cinco aos sesenta e cinco anos, para procurar, en alianza cos vellos non resignados, a verdadeira vida afastada do culto nihilista polo inmediato e o culto conservador polos poderes existentes, ou o que é o mesmo, a paixón polo xogo e a paixón polo éxito. Unha alianza,  insólita, diriamos, empregando a expresión coa que Eric Hobsbawm se refería á coalición temporal entre o capitalismo liberal e o socialismo que permitiu derrotar o  nazi-fascismo en 1945.

Formula esta alianza, antiprodutivista e anticonsumista, confiando no seu potencial revolucionario nestes momentos de crise, non do capitalismo financeiro que está en expansión, senón pola construción dunha simbolización igualitaria da colectivización dos recursos, da desaparición efectiva das desigualdades, do recoñecemento das diferenzas mantendo a igualdade de dereitos.

Agora, cando semella que a que chamaban “crise”, para disimular, veu para quedarse, por moito tempo, polo tanto que non se trataba dunha recesión temporal, dunha crise de ciclo curto ou longo, senón dun cambio de ritmo para acelerar o proceso de concentración de capital, de apurar a tendencia natural do capitalismo á monopolización, como xa prevía o vello Marx. Agora que o 10% da poboación mundial posúe o 86% do capital dispoñíbel e o 1% ten o 46% dese capital e o 50% da poboación mundial ten exactamente o 0% do mesmo, semella que o potencial simbólico desa alianza é máis necesaria que nunca pero teño a sensación de que a ruptura de comunicacións, como cantaba Robert Plant, é profunda. Claro que aquel single de Led Zeppelin é de 1969.

Sábado, 17 de febreiro de 2018