sábado, abril 30, 2016

Druída*


¡Pena Corneira, vixiante e calada!
¡Coto Novelle, Castro do Pedroso!
¡Serra de Avión, escura e desolada!
¡Que silencio tan fondo e rumoroso!



      Erguinme, mañanciña cedo, entre mestas néboas, a curar mal de amores, ao pé do corno da pena. Implorei ao druída de ollos verdes, verdes como a auga do mar, que por min agardaba cuberto por azul túnica, empoleirado na cima do coto, sempre erguido coma se xunco fose, enxergando o Ribeiro todo, o mar feito de Castrelos e o alto do Carballiño.

      Ouviu os meus pesares e ordenoume seguir os seus andares ata a beira da fonte, da fonte belida, onde xa

Non hai, fontiña, quen conte
historias ó teu redor” 
 
mentres cunha fouce de ouro, forxada en Taramundi, ía cortando as herbas máis curadoras da Terras de Orcellón, sinalándoas co queixo embarbado e acariñándoas coas mans, tan fortes que eran quen de deter o trebón polas noites. Que bebese da auga clara dixo, que logo xa viría o viñiño, mentres nunha laxe a rente do chan emplastaba, con tino, aquelas herbas que fora apañando polo camiño. Unha vez feito o labor, deitada a verde mestura nun cáliz de Niñodaguia, implorou con tanta forza que 
 
"Os meus pes triparon o seu chao
que baixo de mín, tremeu estremecido:
¡Beariz, Boborás, Cea, O Irixo,
Maside, Punxín, o San Amaro
Madarnás, Cameixa, Oseira, Moldes,
Longoseiro, Mesego, Banga, Cabanelas...!"

     A voz de baixo nobre, profundo, potente, variado en graves e de firmes agudos, reclamou a memoria de Ernesto do Corcheiro e as vontades de Alfonso do Xan, de Felipe do Reque e de César do Varela para axuntalas polo ben das xentes da nación no ano do Manuel, o poeta druída.

* Este texto escribiuse a petición de Xosé Estévez para un libro colectivo en homenaxe a Manuel María que será publicado no próximo mes.
Os versos estan tirados do libro Cantigueiro de Orcellón. Edicións Avantar, O Carballiño, 1984 asinado por E. A. Reque Varela, pero da autoría de Manuel María.
 

venres, abril 29, 2016

Falando con M. Veiga de Manuel María


    
     Sempre coidei que Manolo Veiga, pola súa formación como xornalista e sociólogo, tirase máis polo ensaio que pola literatura de creación. Ao final semella ser esta a que se impuxo. A súa tese de doutoramento, recollida en forma de libro1, desenvolvía a idea de que as elites galegas acordaran co estado un troco da identidade propia a cambio dun progreso tutelado ou, noutras palabras, dunha “pretendida” modernización a cambio da asimilación no marco político estatal. O seu tempo de análise é o transito do século XIX ao XX, e un medio de comunicación o Faro de Vigo. Coido que o esquema analítico, no caso galego, ben pode ser aplicado tanto a outras épocas históricas como á outras áreas xeográficas. 
 
      É certo que xa antes se iniciara na creación literaria2 pero será con posterioridade á publicación de O pacto galego... cando se asente neste camiño3 no que acadou o premio Xerais (2004) e o García Barros (2006). Agora achéganos un breve ensaio4 sobre o seu amigo homenaxeado co Día das Letras deste ano e unha breve biografía para acompañar unha escolma dirixida ao mundo escolar5.É un lugar común, ademais dunha evidencia contable, que ao falar de Manuel María se sinale o seu exceso de produción “só de poesía, publicou corenta e sete libros, pode que algún máis que non aparece nas obras completas...” (p. 7); “Nin a mellor guía crítica parece capaz de orientar o lector entre os 1.525 poemas que, a risco de erro, escribiu (p. 59). Veiga procura atopar unha razón para ese exceso: “Pero ese número de libros que publica, a todas luces un exceso, a que se debe? Reitéranse os temas: as reflexións sobre a súa vocación de poeta, os pequenos detalles da natureza, a paixón pola súa muller, a crítica política, o prego, a burla das modas. É como dar voltas nun círculo, probablemente buscando a mellor versión, a máis acertada, do mesmo sentimento. Pero non pode ser só iso. Máis alá da estética, parece buscar algo” (p. 9).

domingo, abril 24, 2016

A árbore que acollía*



    
Campaña a prol dos topónimos. BNG, Vigo, 1984
Nin Paco, nin Francisco, para nós era “O Carballo”. Con quen sempre podías contar: para presidir a Cultural ou Promocións Culturais, para un ciclo de conferencias de historia ou botar un mitin, para a conversa privada ou para que nos representase como colectivo...

      Coñecino ao pouco eu chegar a Vigo, en 1981. Ambos profesores na vella FP dunha materia chamada Formación Humanística, un interesante remexido de cousas. O nacionalismo galego sufría unha crise profunda; por erradas decisións políticas e pola fragmentación cainita. En Vigo a desfeita era total. Daquela naceu o BNG. Formamos parte dos primeiros consellos nacionais ata a asemblea crucial do Carballiño. Alí deixámolo. Compartimos longas e pesadas viaxes a Compostela, aínda non se rematara a navallada, que “O Carballo” convertía en magnificas sesións de debate sobre o divino e o humano, como a el lle gustaba. Mente analítica, sintética, conceptual, brillante, contundente, provocadora...

      Lembro unha noite de regreso de Compostela; paramos en Caldas a estirar as pernas e tomar un café. Entramos nun bar no que unha ringleira de homes ancorados na barra miraban un Madrid-Barça. Entrou e dixo: Visca o Barça. Aquela ringleira virouse como se fose un só home e unhas olladas entre sorprendidas e rabiosas atravesáronnos. “O Carballo” botou unha espontánea gargallada. Así era o crente, cristián e paúl que quixo que o incinerasen, a súa última provocación.

      No ciclo anual (2006-07) de Tertulias do Instituto de Estudos Miñoranos tiven o pracer de convidalo. Funo buscar a Marín, pasamos longas horas de conversas. Ao día seguinte achegueino á residencia dos paúles e prolongamos a conversa. No camiño, antes de chegar a Marín, meteu a man no peto, deume uns folios mecanoescritos e díxome: por se os queredes publicar na vosa revista. O texto do Carballo non era moi acaído para unha revista de estudos locais.

      Algúns días despois de saber, a través de Xan Carballa, da súa morte, andei a remexer nos seus libros e no medio das súas magnificas conversas con Xan e Santiago Prol rexurdiron os folios que me entregara aquela mañá do sábado 13 de xaneiro de 2007. Aquí na revista dos historiadores galegos fican públicos.

      Como cando o coñecín, hai trinta é cinco anos, a expresión política da nación cidadá sofre unha profunda crise, por erradas decisións políticas e a fragmentación cainita. Cómpre o tino e sabedoría de varios Carballos.



* Este texto explicativo serve de presentación do artigo “Historia e fe cristiá” de Francisco Carballo recollido en Murguía. Revista Galega de Historia, nº32, xullo-decembro 2015. Neste mesmo blog recollese un texto sobre Francisco Carballo de marzo de 2015

venres, abril 22, 2016

Arrandeando as memorias


      Os humanos somos seres “de” memoria, non simples animais “con” memoria. Somos construcións da memoria. É por iso que a “in”-memoria, soportable, con atroz sufrimento, nunha ditadura, vírase en brutal inhumanidade cando é o resultado da determinación biolóxica que nos deixa inermes e indefensos, ese baleiro repentino que non se entende, que non se acepta, que nos pon fronte á finitude da conciencia, da agoniante realidade dos limites temporais e espaciais. A brutalidade da enfermidade da “non”-memoria, da amnesia, da suspensión da conciencia, da disolución da identidade, da perda do pasado, ata do propio nome, é o detonante da nostalxia non paralizante da memoria de Manuel, o protagonista-narrador de As últimas galerías1, a primeira novela de Xosé María Álvarez Cáccamo.

      Un protagonista que irá reconstruíndo a memoria da nai a partir da lembranza da felicidade infantil e xuvenil, da admiración pola forza materna que non deixaba que a infección lle traspasase a súa pel para poder atender así os fillos, os asuntos da casa, para facer deporte... “Collo o camiño de volta cara a abaixo pola rúa da Bouza. Cesa a miña nai na súa angustiosa demanda. Non hai casa onde levala nin fillos cativos que agarden por ela. O piso da avenida do Sur deshabitado (...) pero non podemos regresar. Alí xa non podes vivir...” (p. 15).

mércores, abril 20, 2016

Unha viaxe berlinesa


Muro de Berlín.
      Como as persoas, as cidades tamén se cruzan no camiño; sen agardalas. Pásame con algunhas, como Berlín. Cidade que non estaría entre as miñas prioridades viaxeiras, en especial por ser un de caste pousona. Primeiro por un agasallo e despois por un galano amoroso e musical, o caso é que, en menos dun ano, andei en dúas ocasións polo “Unter den Linden”.

      Acudimos a gozar dun divertido e magnifico home-paxaro, un espectacular Sarastro, unha non tanto, nin tan maléfica, Raíña da Noite e a súa filla, seria en exceso, e un insulso Tamino, rodeados dunha espectacular escenografía condicionada polas reducidas dimensións do Teatro Schiller. Ao día seguinte acudimos ao racionalista edificio da Filharmónica para escoitar a súa orquestra interpretar o “Concerto para piano nº 2” de Rachmaninov e a “Sinfonía nº 3” de Tchaikovsky. Sendo eslavos orientais e apaixonados os compositores, non podían ser menos nin o director, nin o pianista, ambos rusos e xudeus. O leste paira incesante sobre o ceo berlinés.

martes, abril 12, 2016

II República e galeguismo*


      Dentro de cinco días cúmprense 85 anos da proclamación da II República española. Dentro de algo menos de catro meses será o 80 aniversario da sublevación militar e fascista contra o réxime democrático.

      Ambos acontecementos semellan cousa de tempos ben recuados, dun pasado afastado. Sen embargo os dous seguen ben presentes tanto na sociedade española como entre as elites políticas e na mentalidade da cidadanía.

      Cando menos para tres xeracións. Aquela que poderiamos denominar “nenos e nenas da guerra”, nacida antes de 1939 (aproximadamente uns catro millóns de persoas en todo o estado; en Galicia sobre unhas 300.000); a dos “nenos e nenas da autarquía”, nacida entre 1939 e 1958, os máis novos teñen un chisco menos de sesenta anos (preto duns nove millóns de persoas no estado e de 600.000 no noso país); e a dos “nenos e nenas reformistas” nacida entre 1959 e 1973 (uns nove millóns e medio de persoas no conxunto; en Galicia sobre unhas 700.000). Só a cuarta xeración, a das persoas nacidas despois de 1973, as maiores con algo máis de corenta anos (uns 12 millóns no estado; entre nós algo máis de 900.000), manteñen, en parte, unha distancia, non só temporal senón sobre todo mental, cos feitos acaecidos hai oito décadas e a súa prolongación ata o presente.

      Tres destas catro xeracións viviron baixo esa especie de anomalía histórica que foi o franquismo e protagonizaron o restablecemento da democracia nun, tamén anómalo, proceso que demos en chamar “transición, que “transitou” baixo a permanente ameaza dun golpe militar (que simulou un fracaso para triunfar) e o temor a unha nova guerra.

sábado, abril 02, 2016

A quen lle debe temer Europa?


      Nos últimos anos a industria cinematográfica francesa leva camiño de aprender que na súa arte, como nas outras, o choio consiste en ter algo que contar e facelo ben. Asunto ben simple pero non moi doado. Para conseguilo, vaise, aos poucos, desprendendo daqueles prolongados e insufríbeis minutos de introspección intelectual a que era tan afeccionado.

      Sexa como for, o francés é, na práctica, o único cine europeo que asemella ser quen de sobrevivir con autonomía industrial e narradora ao oligopolio produtor e distribuidor das “majors”. Téñeno ben merecido. Xa dende cando, aló polos primeiros noventa do pasado século, defenderon con paixón o que se denominou “excepción cultural” co fin de limitar a absoluta desregularización do comercio promovida e imposta polo efervescente neoliberalismo daqueles anos. Aquela defensa da “excepción” por parte dos gobernos e en xeral da sociedade francesa provocou a irritación de ilustres liberais que afirmaban “que os produtos culturais son tamén mercadorías” aínda que recoñecesen que o “seu valor cultural rara vez coincide co seu valor artístico”, e esclarecesen: “esta é unha deficiencia que só a educación e a cultura poden ir corrixindo”. Nisto último teñen razón pero a rectificación nunca a vai facer “as mans invisíbeis” do mercado senón políticas públicas de promoción e difusión cultural. O mercado poderá levar, como é o caso do persoeiro de quen entresacamos as frases anteriores, á portada do Hola, ou a moitas, a troulear por brillantes corredores de porcelanosa, mercar nas tendas máis glamurosas, convidar a elegantes ceas de aniversario e a outros parties sociais, pero non a dinamizar nin a cultura “popular” nin a “alta” cultura.