domingo, xullo 30, 2017

O arcebispo que comía as pavías enteiras

Veño de escoitar unha breve charla da amiga Camiño Noia sobre a Ilustrísima casariana na Libraida  gondomaresa. Segundo ía falando a profesora o relato revivía no meu maxín, en especial por terlle escoitado ao autor, en varias ocasións, a descrición do arcebispo cubano que inspirara, de lonxe, o bispo ourensán tanto no aspecto físico como nas incertezas, dúbidas, medos, temores, debilidades e resistencias a unha beira e a outra do arco ideolóxico. Unha desas conversas ficou gravada e editada en CD nun monográfico sobre Casares da Revista de Estudos Miñoráns (2003).

Como é sabido, o inspirador da bondadosa figura eclesiástica, que vai perdendo as ganas de comer ao longo do relato, foi o arcebispo de Santiago de Cuba e primado da Igrexa de Cuba,  dende 1949 ata o seu falecemento en 1968, Enrique Pérez Serantes. Naceu en Tui e formouse no Seminario ourensán, do que, un día, Casares sería tamén alumno para ser arcebispo como o seu admirado familiar que os visitaba cada catro anos, impoñente con cruz, faxín, solideo e rodeado de absoluto respecto.

Sendo Casares un mozo, sobre uns dezaoito anos, a destacada figura arcebispal virouse en atractiva e admirada. Primeiro por ser un home gordo, comellón, ao que lle gustaba falar da comida e sobre todo gozar dela e que, nun xantar, o mozo que sería escritor contrapuxo a un  cóengo fino, magro, antipático, sectario e soberbio que renunciaba ao pracer da comida.

Naquela conversa gravada, Casares describiu a Pérez Serantes e o seu goce pracenteiro dicindo “recordo que metía as pavías enteiras na boca”. Aquela frase lembroume a meu pai que sen ser avaricioso na comida gustaba de comer ben e facía o mesmo coas pavías do Varón, que tanto gababa Cunqueiro, e que con fonda tristura tivo que deixar de papar cando comezaron a escasear polo  incomprensíbel desleixo no coidado e aproveitamento das árbores froiteiras que como un andazo se estendeu, dende hai décadas, polo país.

En segundo lugar, por ser, cando menos no inicio, simpatizante do castrismo e mesmo por encabezar a presión sobre o réxime batistiano tal e como contou o mesmo Fidel Castro no seu libro de conversas con Ignacio Ramonet (A miña vida, Xerais,2007): “O arcebispo de Santiago de Cuba, monseñor Pérez Serantes, comezou a actuar xunto a outras personalidades , para tratar de salvar os superviventes do asalto”. Tras o fracaso do asalto ao cuartel Moncada, Pérez Serantes intercedeu polos fuxitivos e dispúxose como garante das súas vidas o que lle permitiu participar no traslado de Fidel dende o lugar da súa detención ata Santiago de Cuba, impedindo que fose asasinado.

Articulista en prensa cunha fonda preocupación social dende novo, o arcebispo apoiou o “Movimiento 26 de Julio”. O seu compromiso quedou reflectido tanto nunha gran cantidade de escritos e chamados como en que, na noite do primeiro de xaneiro de 1959 en Santiago de Cuba, tomou a palabra,  acompañando a Fidel no balcón da casa do concello, situado fronte á  catedral que tiña as portas abertas para que o líder guerrilleiro puidese ver o sagrario en todo momento.

As relacións co réxime revolucionario mudarían pronto e a partir de invasión de Baía de Cochinos, abril de 1961, tornaríanse en enfrontamento que mesmo chegaría á  detención do arcebispo durante unhas horas.

En 2012 publicouse o traballo de Ignacio Uría, Iglesia y Revolución en Cuba. Enrique Pérez Serantes (1883-1968) na editorial católica Encuentro. Seguro que Casares gozaría sabendo máis sobre o seu arcebispo favorito, inspirador das infantís pretensións de facer o mesmo traballo cando fose maior, alentadas pola súa nai e a súa extensa familia clerical, aínda que para iso tivese que manter un equilibrio semellante ao do bispo ante as presións integristas contra Barbagelata e o seu cinematógrafo.

Verei se teño xeito de o ler para resumirllo ao Casares.


Xoves, 27 de xullo de 2017

Triste metáfora con sorriso

Onte fun comer coa miña nai. Repasamos o barrio. Na de enfronte, a do Eusebio, desque morreu con noventa e moitos, a casa baleira; na do lado, a do Ventura, dous pisos, ambos sen xente, o mesmo que a do Valeiras; na das Riandas viven tres; a  da señora Aurelia ocúpana as arañas e a do Milucho esta a caer; na dos de Corneda, catro vivendas e tres persoas; as catro plantas da casa azul mercounas un que vive en México ou Venezuela ou por alá e polos longos corredores da casa branca, tres plantas, seis vivendas, hai décadas que fan carreiras os ratos.

Non pensen que estou a falar dunha aldea da serras ourensás ou luguesas, nin das terras agrarias das chairas centrais; non, estabamos no nostálxico lembrar dun barrio vilego. Dunha vila cativa, pero non tanto para as dimensións do noso país, dunha cabeceira de comarca que se baleirou porque os adultos fuxiron e levaron para a vila a xente maior para que vivisen máis quentes.

Lembrei o filme de Rafael Cid, estreado hai uns dez anos, ¿Queda alguén aí?. Pedroso, Riós, 50 persoas, a maioría xubilados, ou case, un par de vacas, algúns cans e tres rapaces; conformes coas pensións. Coa corta duns piñeiros e dado que a aldea ten os díxitos da caducidade postos, idearon o futuro: construír un tanatorio. Iso si, co melloriño, ata con frío para onde está o cadáver. Unha marabilla. Na miña ilusa mocidade berrabamos “Comisións Labregas en todas as aldeas”, agora a consigna revolucionaria é “un tanatorio en cada aldea”. Total,  fixéronse universidades a esgalla, portos exteriores afastados por cincuenta quilómetros, polideportivos polas esquinas e piscinas cada pouco, porque non se vai agora ter tanatorios cada dous ou tres quilómetros, mesmo cun parque con aparellos de mantemento para adultos.

A xente tamén quere as súas comodidades e non ter que facer ducias de quilómetros para ir a un enterro ou ter que molestar un dos fillos ou os netos para que te leven. Cando Cid rematou o filme, había dous anos que se rematara o tanatorio, case tan grande como a cidade da cultura, pero aínda ninguén se decidira a estrealo. Tantos anos despois supoño que algún rendemento lle tirarían.

Ao chegar a casa recibín, por estas endiañadas e abafantes redes sociais, a imaxe que acompaña, colgada por un bo amigo. O 1º de outubro non só é día crucial, de cruce de trens?, na axenda catalá e española senón tamén, aínda que con moitísima menos transcendencia, na portuguesa. Hai eleccións autárquicas. Coidei que a foto era xa da campaña presente pero é de hai catro anos. Non dei atopado se se refire a Celorico da Beira ou Celorico de Basto. Dáme a impresión de que a este último, nas ribeiras do Támega, pois entre este e o Lima, e en xeral entre os galegos, os mortos sempre foron obxecto de respecto; non como no sur, onde se poden ciscar neles, como se bebesen auga.

Ora, só é para poñer un sorriso triste ao que vimos de dicir. Ao fin, en Celorico seica precisan ampliar o cemiterio. Entre nós chéganos con construír un tanatorio.


Mércores, 26 de xullo de 2017

venres, xullo 28, 2017

Manda nabo!

A pesar de que manteño un blog non son coñecedor do funcionamento das denominadas redes sociais máis que como usuario e monótono seguidor de instrucións. Mesmo non emprego esa ferramenta de uso tan maioritario como twiter. Aínda así, non sei ben como, chegou ao meu móbil un chío ou rechío que me asustou profundamente.

Seica o Ministerio de Defensa enviou unha felicitación co gallo da festividade de “Santiago Apostol, patrón del Arma de Caballería, de Galicia y de toda España” que remataba coa patriótica e medieval  expresión de “Santiago y cierra España”, entre dous expresivos signos de admiración. De súpeto, ao ollalo, o mundo retrotraeuse a branco e negro, a pantalóns curtos e sabañóns, a roupa mollada e estufa de leña, o  leite en po e queixo amarelo,  o grupo escolar “Calvo Sotelo”, a “prietas las filas”, “montañas nevadas” e “cara al sol”, a formar, a castigos e a “formación del espíritu nacional”, ao “Guerreiro do Antifaz” e ao “Capitán Trueno”. Unha retrospección atemorizadora.

Quen daría a orde de emitir o chío? Sería o mesmo ministro? Non terá outra cousa mellor que facer o Ministerio de Defensa? Miña nai diríame, déixaos que así entretéñense. Sería quizais un alto cargo que, como non era festivo en Madrid, se encabronou un chisco? Un reconquistador medieval fuxido de Os visitantes de Christian Clavier? Ao mellor unha mensaxe anti yihadista? Ou quizais unha orde yihadista encriptada? A verdade é que todo parece posíbel menos un chío oficial dun ministerio dun goberno democrático agás que as ínfulas patrióticas estean xa absolutamente  desbordadas por mor do antipatriótico desafío dos separatistas cataláns á España eterna e á orde constitucional. Manda nabo.

Chanzas  á parte, chamoume a atención a desaparición da coma na frase que eu lembraba das infancias ennegrecidas;  co cal a cópula conxuntiva, reafirma a ansia clausurante de quen a emite na vez de “Santiago y cierra, España”, referida á orde de combate. E logo estaba pechada?, preguntáballe Sancho ao Quijano. Que se abra, reclamaba Valle nas súas “Luces”.


Martes, 25 de xullo de 2017

Zweig en Vigo

O escritor austríaco ansioso por vivir no seu mundo de libros, de cultura e liberdade individual foi arrastrado, ata tirarse a vida, polas circunstancias da súa patria e do seu tempo. Os seus recordos dun europeo están  permanentemente tinguidos tanto da nostalxia dun mundo gobernado dende a Viena Imperial (son unha pantasma  do século XIX, dicía Otero de si mesmo, poderiamos dicilo tamén de Zweig) como do horror da guerra. Esta, a quen denunciou xa na súa primeira obra de éxito, o antibelicista e teatral Xeremías, non quixo abandonalo nunca. Zweig percibía con lucida intuición o tempo que se anunciaba e non o soportou.

Apesarado pola súa patria austríaca: “um país que não queria existir, foi ordenado, caso único na história: “Tu tens que existir!” Unha patria na que “a democracia na Europa fez frente ao fascismo”, durante uns días, “a última vez, antes da Guerra Civil espanhola”.

Nas súas memorias achega unha acaída interpretación da guerra de España, que se bota a faltar en moitas lecturas historiográfica actuais, como “a manobra preparatória do futuro embate entre os dois poderosos grupos  ideológicos” e non “apenas um conflito interno”.

Cando no verán de 1936 partiu de Southampton camiño da outra beira do Atlántico, para a súa sorpresa, o navío fixo a súa primeira escala en Vigo; e non só, senón que atracou e os pasaxeiros foron autorizados a desembarcar unhas horas. Non parecía pois unha situación de guerra e moito menos que o goberno inglés estivese a facer a máis mínima presión sobre os sublevados. Aquelas poucas horas permitíronlle “presenciar algumas cenas que  podiam justificadamente originar pensamentos acabrunhantes”.

Fronte a casa do concello “onde flutuava o estandarte de Franco” estaban aliñados rapaces campesiños acompañados polos seus pais e que foran recrutados polas aldeas. O autor non comprende de que se trata, mais pronto se decatou ao ollar eses mesmos rapaces saír por outra porta absolutamente transformados con uniformes novos e relucentes, con fusiles e baionetas, vixiados por oficiais e subindo a “viaturas novas e reluzentes” que partían a gran velocidade fóra da cidade. Onde vira antes isto o autor: “Primeiro em Itália, despois na Alemanha. Num e noutro caso tinham aparecido de repente aqueles uniformes novos e sem mácula e as novas viaturas e metralhadoras. E de novo preguntei a mim próprio: quem fornece, quem paga estes uniformes novos, quem organiza estes jovens anémicos, quem os impele contra o poder vigente, contra o parlamento eleito, contra os seus  próprios representantes legais?.

Naquel verán do 36, Zweig: “nunca como então me vi tão assaltado pelo pressentimento da ameaça que pairava sobre nós, sobre a Europa”. Cando por fin o navío partiu o autor refuxiouse no seu camarote: “Era-me demasiado doloroso lançar um último olhar a àquele belo país que, por culpa alheia, estava entregue a tão terrível  devastação”.


Luns, 24 de xullo de 2017

mércores, xullo 26, 2017

Tras a sobremesa

Hai uns días, nunha cea de amigos, alguén falou da posibilidade de elaborar uns libriños con breves resumos de obras máis ou menos clásicas a fin de que rapaces con limitación de comprensión puidesen cando menos saber da existencia deses grandes personaxes da literatura e dos seus autores. A humilde proposta non só non acadou consenso, senón que ata foi considerada unha deturpación literaria e unha desconsideración co autor.

O lume aviveino eu ao comentar que un amigo e coñecido escritor, contou, en máis dunha ocasión, que sendo cativo lera, e mesmo cometera latrocinio, un libro que coidaba era a Ilíada. Anos despois, xa maior e formado, mercou un exemplar da homérica obra e soubo que o libro que tanto lle  entusiasmara de cativo, aquelas aventuras coas que soñara, dia tras día, noite tras noite; aquelas fazañas e perigos que o empurraran a inventar andanzas, personaxes, xogos, máis ou menos perversos, e, tempo despois, a poñelos por escrito e converterse en escritor; aquel relato de Aquiles e Agamenón, de Ulises, Príamo ou da fermosa Helena pouco ou nada tiña que ver co estilo propio do xénero épos, é dicir, cos hexámetros dactílicos catalécticos.

Nese momento a falla de consenso converteuse en aberta discrepancia. Uns amigos aducían que era alterar a obra, desfigurala, corrompela, deformala, desvirtuala, manipulala; outros que era unha desconsideración co autor, minusvalorar o acto da creación,  que xa non era a “obra”, sería outra cousa, unha perversión, unha depravación. En fin, mesmo había quen opinaba que mesmo podería ser interpretado como un desprezo para o público ansioso de coñecer, xa que daríaselle un placebo, unha substitución, un estupefaciente, un produto light, un café sen cafeína, unha cervexa sen alcohol...

A sobremesa gañou en intensidade  a medida na que ía ficando só co meu simple argumento de que se trataba de rapaces con limitacións intelectuais; de que cumpre gañar lectores ou observadores, segundo o caso, e que todas as artes deben contemplar a precisa didáctica e divulgación, xa que, na verdade, toda persoa creadora persegue o coñecemento e o recoñecemento.

O anterior ben a conto de que no meu ir e vir por esa gran obra, na miña particular opinión, da literatura e do xénero memorialista, O mundo de ontem de Stefan Zweig batín cunhas páxinas nas que o celebre, no período de entreguerras, escritor austríaco, e na actualidade autor de culto fai referencia a este asunto.

Reflexiona Zweig, autor prolífico entre outras inmensidades de Três mestres: Balzac - Dickens – Dostoiévski , ao preguntarse polo éxito dos seus ensaios ou biografías coida que se derivan dun defecto persoal, o de ser un lector impaciente ou temperamental e xa que logo: “Toda a verbosidade, tudo o que é esagero e entusiasmo vago, tudo o que é impreciso e pouco claro, tudo o que é supérfluo e retarda a evolução de um romance, de uma biografia, de uma discusión intelectual irrita-me.” Ese defecto persoal empurrarono a “... muitas vezes expus aos editores o ousado plano de vir a publicar, numa série que oferecesse uma visão de conjunto, toda a literatura mundial, de Homero até a Montanha Mágica, passando por Blazac e Dostoievski, encurtando radicalmente a superficialidade de cada livro individual. Desta forma, todas essas obras, que têm indubitavelmente um valor atemporal, poderiam voltar a exercer a sua influência vivificante no nosso tempo”.

Non pretendo empregar a Zweig como autoridade, simplemente consolarme no que interpreto como unha coincidencia cos meus fracos argumentos.

Domingo, 23 de xullo de 2017


luns, xullo 24, 2017

Sísifo 25

Sísifo.
Tiziano. 237x211. Museo del Prado, Madrid
Non sei se soa, o título, a bebida destilada, a discoteca sesenteira ou a orquestra pachangueira. Mais refírome con el a asuntos sisudos da mitoloxía clásica e aos mundanos do fin de curso político que se representa cada ano, dende hai décadas, na rúas da Compostela inzada de espirituosa mocidade festeira e de turistas espiritualizados polo camiño e/ou polo apóstolo.

Ben coñecen a historia. Tanto a do ritual partidario dunha nación, un partido (ou fronte), un día (unhas horas) de maioría social na Quintana como a do apesarado rei de Corinto a quen os deuses (dito así para agachar ao cabrón de Zeus que andaba sempre con estas cerelladas) castigaron ao absurdo de empurrar cara aos ceos un pelouro ben grande que antes de chegar ao seu destino recuaba ao inicio, estragando o labor. Unha e outra vez tiña que repetir a frustración eterna.

Esa mesma sensación foi a que me quedou, hai xa tempo e que agora rememoro, despois de rematar a lectura de Historia mínima de Galicia (Turner, 2016) de Xusto Beramendi, ao que un meu amigo lle cambio o título polo de “A frustración dunha nación en menos de trescentas páxinas” e que recomendo tanto ás persoas que se reclaman da nación e estean acoirazadas contra o fracaso das expectativas como a aquelas outras que simplemente queiran saber da historia dunha nación que non foi.

Camus gustaba de empregar a Sísifo como o  símil do absurdo da vida, do infortunio sen fin, dese retrouso permanente, dese “déjâ vu” constante, desa reiteración do 25 na praza dos mortos, desa ilusión de acadar a cima entre a neboeira, dese fallo do hipocampo (da memoria) a que se refería esta tarde o amigo Antón Seoane na celebración miñorá do día da patria.

Mais o Camus, que non renunciaba á  liberdade, imaxinaba un Sísifo feliz, co corazón enchido na súa loita permanente cara ás alturas. Cada quen pode poñer nelas o móbil do desexo: o amor, a sabedoría, a construción da nación..., ou todas xuntas e, ao tempo, acadar a condenación eterna dos deuses-elites que terán que estar en permanente vixía para castigar a Sísifo.

Non vaia ser que nun despiste chegue a colocar o callao na cima.

Sábado, 22 de xullo de 2017



domingo, xullo 23, 2017

Foraxidos

Sorprendeume a forma de colocar o pano, tan basta, como con desleixo. Cando nós faciamos de Jesse James, de Billy O Neno, de Sundance Kid ou de Butch Cassidy procurabamos aquelarnos ben o pano, case tapando os ollos, para que os do shériff non nos  recoñecesen.

Ata nunha ocasión, no meu ánimo por delinquir, puxen tan alto o pano que tapei os ollos ao mesmo tempo que lle dicía a un meu colega foraxido: ti vai por alí que eu sáiolle polas costas! Co entusiasmo e os ollos agochados nin me decatei de que ás miñas costas, non ás dos outros, estaba o artificial cavorco dunha obra en construción. Caín e partín un brazo. Botei días cun pano agarrando o cóbado escachado e co outro tapando os nefres e a boca, xa non os ollos, cumprindo, con ardor, o meu labor de foraxido.

Por iso cando vin os números da Garda Civil entrando na sede do poder lexislativo de Cataluña cuns panos negros medio tapando a cara, cubertos cunhas gorras de béisbol e cadansúa mochila lembreime de cando xogabamos a asaltar trens no noso farwest adolescente. Pareceume cousa de nenos.

Que xuíz, mando policial, ministro, presidente dirixe esta pantomima?

Realmente pensan os poderes do estado que van resolver o problema, o desafío din, cunha  táctica tan simple como asustar con gardas civís disfrazados, ameazar con cortarlle os diñeiros acordados, encarceralos se mercan furnas, aburrilos ata que abandonen?

O engano do goberno de  Zapatero e o cepillado do estatuto aprobado polo lexislativo catalán inflaron as velas do independentismo. Unha derrota aberta da proposta soberanista, non recoñecendo o referendo e provocando o adianto electoral, aínda que remate coa derrota política dos nacionalista, provocará, en poucos anos, o rexurdir do independentismo dun xeito definitivo.

A remodelación dos estados que se produciu nos estados do leste europeo na década dos noventa, tras a caída do muro e a implosión da Unión Soviética, trasladouse, co novo século, a Europa Occidental. Irlanda do Norte, Escocia e Cataluña son a súa expresión máis salientábel. Haberá máis.

Pensar que as reclamacións democráticas que cuestionan as estruturas dos vellos estados-nación se resolven xogando a policías e ladróns só se lle pode ocorrer a aqueles imbuídos dunha concepción do estado como a vontade da única nación española semellante á  de aquel que identificaba o estado consigo mesmo. Despois veu 1789.

Venres, 21 de xullo de 2017


A señora dos ollos verdes

Acougo na cadeira literal da mesa metálica. Demando unha caneca de loureiro, fresco, non frío, un par de bolinhos de bacalhau, outro de pataniscas e uns rissois de camarão. Agardo na esquina da praza, no punto máis elevado, ollando o branco teclado dun dos dous negros pianos sobre fondo azul. O oblivionis flumen esparexe unha tona húmida que ben podería gardar para si. Adianteime consciente da similar importancia da visión e da comodidade para escoitar.

Aos poucos as cadeiras vanse ocupando e a praciña coroada por un reloxo de sonoros sinos, enchendo. Debussy alterna con Chopin, intercalando composicións dos pianistas. A beleza superponse aos estandartes abatidos das lexións do xeneral que nos nomeou e alustra a espadana da igrexa tardo-románica.

Un par de mulleres escoitan de  pé. Non sabería dicir se unha é filla da outra ou se son irmáns. Á máis vella, xa maior, delgada, hai tempo que as curvas  lle desapareceron. Goza da beleza serena da madurez entrando na vellez. As engurras no rostro confirman os anos vividos. Os dedos que seguen descoidados o ritmo de imaxinarias teclas confirman décadas de caricias. De cando en vez entorna o rostro para falar, tan baixiño que nin dou adiviñado o idioma; seguramente son nórdicas. A media melena loura, a tez clara, o nariz en ángulo recto, os ollos verde claros que rin, queren confirmalo.

Retorna Debussy. Un home maduro, entrando na vellez, colócase a poucos metros , á esquerda das dúas mulleres. Alto; aínda conserva parte da fortaleza muscular que debeu ter non hai moitos anos e un basto cabelo negro. O rostro e as mans que imitan o tinguilear da muller anuncian unha idade semellante.

O rostro claro, medio oculto polo cabelo alourado, vira a cara á  dereita. De súpeto os ollos que rin collen vida e nerviosos desvíanse cara ao  escenario. Aos poucos regresan á esquerda, xusto no momento no que o mato negro da cabeza masculina vira cara  á dereita. Os ollos atópanse nun tris tras do aire para regresar adolescentes ao fondo azul que protexe instrumentos e  intérpretes, da humidade que vai en aumento.

O disimulo dura varios minutos. Co gallo dun aplauso retornan os ollos á esquerda e a mirada á  dereita, saltan faíscas verdosas nunha marxe, incandescentes negrores na outra; mantéñense uns segundos e, agora, lentamente retornan ao pano cobalto. As idas e vidas a esquerda e dereita repetíronse no pouco tempo que ficaba do concerto por mor dun cansazo de pernas, por mor de estirar as costas, por alisar o cabelo, por colocar o foulard no pescozo...

As xentes embocan as rúas que converxen na praza. O home alto de cabelo negro diríxese con pasos pousados cara á  rúa máis elevada; ela permanece falando baixiño coa súa filla - irmá. El detense na altura da praza e olla abertamente para ela que repasaba as súas costas. As miradas mantéñense durante longos segundos. Mesmo parece que el vai regresar ao centro da praza, pero non, xira en redondo e abandónaa. Os ollos verdes regresan ao chan, despois á conversa e rematan nos pianos negros.

Baleiro a caneca mentres a praza fica sen alma.


Xoves, 20 de xullo de 2017

venres, xullo 21, 2017

A imperturbábel continuidade das elites acostumadas a gañar

Carlos Velasco (Galiza na II República, A Nosa Tera, 2000)  cualificou a II República como “o primeiro réxime democrático, no senso liberal-burgués,  da nosa historia”. Bernardo Máiz comparte a idea e debúllaa un chisco (Amada García e os seus arredores, Embora,2017): “Nas eleccións a deputados de xuño de 1931 gañaron claramente as organizacións que trouxeran a República (...) gobernando ata fins de 1933 partidos burgueses de centro-esquerda que miraban cara ás democracias parlamentarias europeas, uns políticos modernizadores, comprometidos coa educación, dispostos  a impor neutralidade política ao exército, a modificar a estrutura territorial, a separación igrexa-estado.”

Conspiranoicos

Teño algúns amigos, e algunha que outra amiga, que militan na esquerda conspiranoica. Chámolles así con afecto. En todo o referido ao plano socio-político-económico a gran escala atopan algo que non está claro, do que cómpre desconfiar, ordenado por certas forzas escuras que ao final identifican con personaxes de moito poder que conspiran na sombra. Eu sempre lle retruco cos versos do Zeca Afonso:  Se o fascista conspira na sombra/O que faz falta/O que faz falta é avisar a malta/O que faz falta/O que faz falta dar poder à malta. Claro que avisar a xente non é tan doado, pois ao mellor non nos fai caso. Pero a esquerda non ten outra forza que a da xente. Xa o cantaba Cilia poñendo voz e musica ao texto de João Apolinário: “É preciso avisar toda a gente/Dar notícia, informar, prevenir”.

Manteño pois unha certa distancia coas explicacións conspiradoras, cando menos na programación dos grandes movementos económicos e sociais de fondo que me parecen bastante incontrolábeis por moito poder que se teña. Moito menos mudalos de rumbo. Puido acontecer unha vez, hai agora cen anos, cando un grupo de militantes profesionais, dirixidos pola clarividencia de Lenine, puideran dar un “coup de force” que mandou o tsarismo á broza da historia, pero pouco máis.

Ora ben, a raíz do “Gran Suicidio” destes días un empeza a matinar que ao mellor teñen algo de razón.
Revisemos. Un dos individuos que se fixo pasar por xuíz e enganou a un dos argallantes da “Gran Trama Corrupta”, suicidouse, en 2009, cando se estaba a iniciar a instrución do caso; un empregado do PP, pai do home de palla de Barcenas en Suíza non puido recibir a citación do xuíz Ruz porque morreu, non se sabe moi ben como, uns días antes;  á muller dun senador do PP, tamén imputada, ocorréuselle suicidarse pouco despois; o construtor Martínez Núñez, ben coñecido nos despachos de San Caetano e investigado por seica andar argallando unha trama para asasinar o  conselleiro José Cuiña Crespo, faleceu, ao igual que o conselleiro, de morte natural. O sicario, un venezolano, apareceu aforcado en León. Dous dos fillos de Martínez Núñez foron detidos por branqueo en relación coa “Gran Trama Corrupta”.

O xuíz Pedreira, instrutor do caso da “GTC”, durante tres anos sufriu un derrame cerebrovascular  e faleceu algún tempo despois, aínda novo; un asesor do PP andaluz, xornalista e involucrado na trama, apareceu morto nun cavorco; un ex conselleiro de Iberia tamén faleceu  antes de que fose chamado a declarar; un arquitecto imputado faleceu hai pouco.

A morte da Sra. Barberá e o cando menos estraño suicidio de Blesa danlle materia, e argumentos, a eito aos meus amigos conspiranoicos.

A verdade é que teño difícil poder seguir mantendo a miña incredulidade ante os amigos. Vou ter que recorrer a don Vito como explicación.

Mércores, 19 de xullo de 2017


Volveu acontecer

O malandro escaravellou coa tarxeta, pinou a porta e bateuna co ombreiro cargado o peso do corpo; recuncou varias veces coa xogada..., cambiou de tarxeta, repetiu o golpe con toda a forza e a pechadura cedeu. Levaba tempo vixiando a vivenda, ben sabía que ninguén a habitaba e que, a primeira hora da mañá, case todo o edificio estaba baleiro. Non se coutou moito en non facer ruído. Cando sentiu que a porta cedía, deixouna entreaberta; guichou pola caixa das escaleiras, agardou un nada e volveu á vivenda. Aínda que sabía que non había ninguén, entrou con tino; abriu a porta do salón, mirou na cociña e ao traspasar a porta de acceso aos dormitorios, deu un chimpo de terror. Había un cadáver disecado no medio do corredor!.

Nin se achegou. Pillou a porta e baixou polas escaleira pillando os chanzos de tres en tres; nunha reviravolta case se esnafra pero a pesar da intensidade do impulso foi quen de endereitar o corpo e evitar a caída. Nuns segundos estaba no vestíbulo do edificio. Detívose no recanto das caixas de correo, alisou o cabelo, estirou a camisa, respirou profundo, mirou ao chan, deixou uns segundos, abriu a porta e saíu á  rúa con sosego, poñendo cara de ir matinando nas súas cousas.

Virou a esquina do edificio. Catro rúas máis abaixo subiu ao estartelado Ford Fiesta e dirixiuse á cala dos Frades, o seu lugar de meditación e onde, ás veces,  se bañaba. O día avanzaba coa intensidade da luz. Regresou ao coche, volveu á vila, apañou o telefono na cabina:

- No edifico tal, da rúa tal, na planta tal, na vivenda tal hai un home morto, momificado, pero eu non lle fun, eh!.

As persoas avisadas saben que isto, fóra  dalgúns detalles, máis ou menos debeu ser o que lle pasou ao malandro que atopou un cadáver dun home de noventa anos, momificado nun piso de Cambre. A realidade é sempre máis farturenta que calquera imaxinación, por moi desbocada que esta sexa.

O cadáver seica levaba sete meses. Era un home solitario que non se levaba co fillo nin coa veciñanza. Esta coidaba que se fora polo Nadal á  aldea natal de Castela. Polo que se ve regresou e ninguén soubo nada del. Seica unha tempada cheirou un pouco, pero non moito, dixo un veciño.

Sociedade con non moi boa saúde, onde os malandros atopan cadáveres momificados.

Martes, 18 de xullo de 2017


mércores, xullo 19, 2017

Acordas?

Estou papando a mosca na terraza dunha xeadería, dubidando entre erguerme a estirar as pernas ou pedir outro café, cando vexo que se van achegando. Unha repousando no brazo da outra e deténdose cada pouco. Despois dunha breve parrafeada mirándose aos ollos, intercambian o pousadoiro, a que antes viña de apoio agora pasa a ser apoiada. Elegantes, cunhas blusas monocromas e unhas saias estampadas; cada unha seu bolso cativo de pel sobre o que apoian unha fina chaqueta de fío a xogo coas blusas respectivas.

Volven deterse a parrafear mentres agardan que mude o semáforo. Á orde verde póñense en movemento cunha enerxía descoñecida uns segundos antes. Avanzan pola  beirarrúa de cara a onde estou sentado. Mesmo penso que se dirixen a min. Mais non, despois doutro breve descanso, sentan nas cadeiras da mesa do lado, despois de colocalas con tranquilidade mentres continúan coa lareta entrecortada por un asenta aquí, asenta alí das cadeiras metálicas.

Dúas lambonciñas. Piden sendas copas de xeado. A da blusa rosa  pálido, de plátano, abelá e turrón; a  da camisa verde clara, máis clásica, solicita chocolate, nata e  amorodo. Acougan mentres non chegan as copas a rebordar de cores. O silencio faise eterno cando llas serven. Con pracenteiro sosego van dando conta dos sabores con fruición. Véselles gozar ata o momento no que as culleriñas comezan a tinguilear no cristal baleiro. Despois, un prolongado repouso das costas, apaña cada unha seu pano de papel, limpan os beizos. Suspiran. Son felices. A tarde avanza.

Retoman a latricada. Oes! Como era aquel que casara coa filla do Remixio de onda a igrexa  e que ten unha casa mesmo onda a praza de abastos... seino oh!, téñoo na punta da lingua, pero non me sae. Si muller, si,  é que o outro día pasei por onda el e ten unha planta que bota unhas flores tan bonitas, tan bonitas, non sabes?, como se chaman, muller?, dáste conta?.

-         Si filla, glicinias, e el chamase Arximiro. Que tamén, tanto a xenro como a sogro vaia nomes lle foron poñer!.

-         Oes! Acordas cando falabamos todo de seguido?.


Luns, 17 de xullo de 2017

Entre toliños limiaos e composteláns

Seguen a rebulir dous libros sobre “toliños” que viron a luz no pasado 2016. Ambos de factura ben diferente. Un, a novela de Antón Riveiro Coello,  A ferida do vento (Galaxia, 2016), recupera, elabora ou reelabora unhas cantas personaxes viradas polo vento, suponse que do Larouco que aterece as terras limiás, aínda que tamén podería ser, naqueles tempos, polo permanente croar das ras na lagoa ou, se seguimos a Risco, por beber de sete fontes; aínda que un sexa máis partidario da tese oteriana que responsabiliza o licor-café de tanto aventado, cando menos nas terras ourensás.

Ao outro referiámonos onte. A recuperación dos textos que Franco del Carro imprimiu sobre as brunidas paredes dos edificios da parte nova de Compostela que fixo Emilio Araúxo e publicou Chan da Pólvora acompañado duns breves ensaios sobre o período (1975-1980) de Manuel Rivas, Antón Seoane, Rafael Araújo, Suso de Toro, ilustrados con fotos dos “toliños” e outros persoeiros da época da autoría de Kukas, Fernando Bellas e Manolo Blanco.

O traballo complétase cunha introdución na que Antón Lopo rescata algúns dos “toliños” composteláns, altamente politizados e intelectuais en comparanza cos de Xinzo, onde o máis lido era Marcelino, “o xograr de Villalón”, que tanto lle tiña ler o xornal do dereito como do revés, pois as novas aconteceran tres décadas atrás: “Hitler invade Polonia”, e o máis sabido don Ramiro, o mestre políglota, alcumado “O Estranxeiro”.

Os outros limiaos, facían cousas ben populares: o “Tiroliro” apañaba cabichas e Clarita papeis, na procura do documento  das partillas;  Agustín “O Vicentito” conducía un tráiler que só el vía, e que, de cando en vez, se transformaba nun avión que só el ollaba, mentres non paraba de dar voltas arredor de si; o  “tenente Mateo” era  policía secreto en exercicio permanente; Pepe Tejada andaba sempre a preguntar canto mide un quilo; JB, un toureiro carente de valor pero sobrado de estilo; Rafa Cacá, un anano bombeiro e toureiro; o “Fona” atarefado en medir os peidos;  Enrique “Picamoca” tamén recollía cabichas e cando o mandaban ir á seitura  dicía que non, ”que pica a moca”; O Manequín ía disfrazado todo o ano menos no Entroido que andaba espido ... e así... algúns máis,  entre outros o Pelado de Damil que era un franquista elocuente e tan entusiasta como “O Caudillo” que recuperou para a miña memoria, e para moita xente máis, o Antón Lopo.

“O Caudillo” habitara a “intransferible cidade” de Antón Seoane, a de Conxo, próxima á  “cidade do Saber e de Deus” e enrabiábase moitísimo se alguén lle falaba mal de Franco (do  auténtico, e non do do carro) ou da súa esposa a quen bendicía con entusiasmo.

Interpretábase daquela que moitos destes toliños eran resultado da persecución franquista, non sen falta de criterio como despois fomos sabendo a respecto de Maruxa e Coralia (as Marías), obxecto de chanzas dos insensíbeis de sempre, ou no caso do Casal que andaba cunha cotorra. Lopo recupera outros que eu non lembro: Luís “el de las Huertas”, o Binchas, o Si-Bemol...

A quen si lembro, moi ben,  é Monchiño comecuernos que rousaba descentellado polas esquinas da parte de vella co seu retrouso inesgotábel “cometeloscuernoscabrón, cometeloscuernoscabrón” e o  Bretón facendo música na entrada da rúa do Franco co seu bastón rañando a porta mentres cantaba composicións da súa vida, no tempo que lle deixaba libre a súa actividade á fronte do primeiro, e supoño que único, sindicato de pacientes mentais.

Pero o libro vai sobre o fugaz Franco del Carro. Nome que interpretabamos como unha referencia ao ditador e agora sabemos, segundo a información fornecida, estou por asegurar que certeira, por Kukas a Antón Lopo, que estaba en relación coas tapas dos sumidoiros de Fundiciones Franco. Aquel críptico e apocalíptico profeta que nos anunciaba: “Escribo en nombre de un jinete que vendrá de la tercera galaxia montado en un carro de fuego y envuelto en una inmensa llama que lo devorará todo y entonces será cuando recobre mis tres poderes, que son los mas grandes y absolutos que se conocieron desde la creación del Universo”.

Un día foise e non se soubo máis del.

Domingo 16 de xullo de 2017




martes, xullo 18, 2017

Franco del Carro


Franco
Moisés del Nilo
Reino del Altísimo
y de la Gloria
Franco del Carro

Foto: Fernando Bellas
O amigo Antón Seoane anuncioume un agasallo. Matinei nun libro, así foi; se fose un disco xa sabería algo. A próxima vez que nos vexamos levareiche un exemplar, colaboro nel cun breve recordatorio “da miña intransferible cidade de Conxo!”, pero non é un libro sobre o psiquiátrico senón sobre un personaxe da Compostela daqueles anos: Franco del Carro.  Lémbraste?.

Como non me ía lembrar. Todos os que viviron na Compostela do remate da década dos setenta seguro que se lembrarán del. Un daquela xa estaba marchando, pero aínda así, cando volvín ouvir o nome de Franco de Carro, as rúas, cafeterías, amizades, aulas, libros...  a súa estética de vagabundo, o cabelo embastecido, vestido de negro, nin esfarrapado, nin sucio en exceso... un cento de madalenas de Proust acugularon ollos, ouvidos, boca e calquera area sensíbel para o recordo.

Aquel momento glorioso para toda unha xeración universitaria, intre no que coidabamos que todo se podía mudar; tan grandes mutacións desexabamos que pariron un ratiño, a transición e a súa constitución que os medios de comunicación engrandecen co permanente título de“modélica”, pero a que, por fortuna, se lle está a esgotar a mecha. Unha xeración que vivimos en Compostela a morte, na cama, do ditador e o desmantelamento da ditadura polos de arriba, iso si, ben premidos polos de abaixo.

Unha xeración agoniada pola violencia do espernexo final do ditador e o seu réxime. Algúns chegamos un pouco despois do asasinato na ponte das Pías de Amador e Daniel, aquel 10 de marzo de 1972; coincidimos coa morte na madrugada de Chema Fuentes baixo os disparos dun inspector policial (1973); ouvimos o renxer do garrote vil rompéndolle o pescozo a Salvador Puig Antich en marzo do 1974; sentimos os disparos, “meu amor un corpo no chan” cantaba Antón Seoane (antes e despois de Milladoiro), furando o corpo de Moncho Reboiras (agosto, 1975); pouco máis dun mes despois abaneamos na madrugada (Al alba, al aba,...  dicía Aute) aterrorizados polos fusilamentos do 27 de setembro. Respiramos o vinte de novembro, pero o réxime seguía a espernexar en Vitoria, en Atocha, no estado de excepción en Euzkadi, mentres algúns estraños atentados botaban leña ao lume.

Todo isto vén nun libriño, moi ben editado, por Chan da Pólvora (2016), Insolúbel.Franco del Carro no que se recollen os textos daquel personaxe coñecido por tal imaxinario apelativo que encheu as paredes lisas da Compostela de 1979 duns textos proféticos, encriptados, apocalípticos... de coidada caligrafía e que agora editou Emilio Araúxo. O pequeno volume complétase cunha rememoradora  introdución de Antón Lopo; un relato das contornas a cargo de Manuel Rivas, Antón Seoane, Rafael Araújo Álvarez e Suso de Toro ao que acompañan imaxes dalgúns toliños composteláns e outros persoeiros da época.

Sábado, 15 de xullo de 2017


A brutal diferenza entre Amada e Xosefina

Concordaban no primeiro apelido. Xosefina era máis vella, nacera en Compostela co século pasado; Amada nove anos despois en Mugardos. A compostelá estaba casada co mestre de Forcadela (Tomiño), Hipolito Gallego Camarero; a mugardesa co carpinteiro, Gabriel Toimil Dopico, do Arsenal de Ferrol.

O mestre foi asasinado e brutalmente mutilado o cinco de outubro de 1936 nas proximidades do concello de Mondariz xunto a outros baixomiñotos: o comerciante de Amorín, Manuel Piñeiro Zúñiga; Francisco Rodríguez Otero “Paquiño de Figueiró”; o cerralleiro de Caldelas de Tui, Domingo Paramos Núñez, e os veciños de Guillarei, Manuel Pérez Besada e Fernando Rubio Estévez.

Amada García Rodríguez
O carpinteiro prendérono, pouco despois do golpe, o mesmo día que a Amada. A ela ceibárona, rapáronlle o pelo, fixéronlle traballar carrexando pedras para o peirao; volvérona prender, ceibárona; volvérona prender e procesárona por “rebelión militar”. A el soltárono ao final daquel ano de infausta memoria, pero volvérono encarcerar despois do auto de procesamento da muller; un mes despois deixárono ir e nunca o volveron prender.  Documéntao exhaustivamente Bernardo Maiz no seu Amada García e os seus arredores (edicións embora, 2017.

As dúas xulgáronas por “rebelión militar”. Amada estaba embarazada; deixárona parir, condenárona e fusilárona. Xosefa non estaba preñada, simulouno, ao igual que o aborto; salvou a vida.

Probablemente houbese unha diversidade de factores que influíron en resultados tan diferentes. Pero, no meu ver, a solidariedade humana con Xosefina salvoulle a vida. No de Amada non teño elementos de xuízo.

O armadanzas da salvación da tomiñesa foi o avogado e alférez de complemento Xosé Queizán Hermida, pasante de Valentín Paz Andrade, con quen ideara con anterioridade estratexias salvadoras de represaliados.

Queizán, pai da escritora, agarrouse á insinuación da Segret de que sospeitaba que estaba embarazada, como a un cravo ardendo. Empregou este feito non ante o tribunal senón ante algún xefe militar e dese xeito logrou o indulto para a súa defendida, condenada a morte. Insinuou, ante un coronel, a posterior solución: “vostede tranquila, non vaia abortar”. Os militares caeron na trapela e coa imprescindible colaboración de  Darío Álvarez Blázquez que certificou o embarazo de Xosefina e a do tamén doutor tudense Abraldes, na segunda opinión esixida polo tribunal militar conseguiron salvarlle a vida. O posterior aborto foi máis doado de representar.

Xosefa García Segret
Xosefina escollera como defensor ao pasante de Paz Andrade non por casualidade senón como resultado do cruzamento de diversas informacións, entre as que fora definitiva a opinión de Urania Mella. Sabía ben que era un dos poucos que reunía as condicións de militar e avogado e dos que, aínda menos, podían colaborar na argucia que tiña imaxinado para salvar a vida.

Xosefa Segret andou por penais e cárceres ata marzo de 1944 en que foi posta en liberdade. Moitos anos despois publicou un libro Abajo las dictaduras! (edición da autora, Vigo, 1982) no que relata os seus ires e vires polos cárceres de Franco, nel inclúense  gabanciosas palabras a Queizán (falecería pouco despois na fronte) e unha carta de agradecemento a Darío Álvarez Blázquez que este conservou entre os seus papeis e no que anotou: “A esta mujer, que estaba condenada a muerte, le salvé la vida diagnosticando un embarazo. La indultaron y después “abortó”.

Venres, 14 de xullo de 2017


A Amada de Maiz

Dende hai unha década, nas proximidades do 27 de xaneiro, no Castelo de San Filipe, réndeselle homenaxe a Amada García Rodríguez. Alí, na angostura natural da ría ferrolá, a un tiro de pedra de Mugardos, as seis horas e trinta minutos daquel último xoves do primeiro mes de 1938, caía, abatida polas balas sublevadas, a nai de Gabriel Toimil García, un cativo de menos de tres meses que a súa nai parira no Hospital de Caridade de Ferrol, a onde a levaran dende o cárcere de mulleres.

A memoria comezaba a elaborarse dende ese mesmo momento. Para unha memoria, unha muller inocente e débil, vítima da inxustiza, que nin forzas tiña para camiñar e precisou apoiarse no brazo doutro condenado. Para outra, Amada é a militante, a muller de heroica dignidade, que, erguida, mirando aos ollos dos soldados do pelotón de fusilamento, aréngaos dicíndolles que non lles garda rancor que ben sabe que teñen que cumprir ordes.

Entre unha e outra memoria o historiador achéganos unha fonte presencial. Apoiada no brazo do compañeiro de infortunio de maior idade, Ángel Roldós, Amada, e os outros sete condenados, foron colocados contra a parede. Na primeira descarga, uns soldados tiraron alto, outros contra os sete varóns, que caeron; Amada ficou de pé, cunha ferida superficial nunha perna. Ordenouse unha nova descarga que guindou o corpo da muller sobre os dos compañeiros caídos. O tenente realizou catro tiros de graza; o informante non sabe sobre quen. A información coincide coa que lle dou o médico militar presente a algún familiar de Amada.

Comezaba, primeiro, a fixación na memoria, despois, a elaboración colectiva do acontecemento extraordinario: que fusilasen unha muller que acababa de dar a luz. Non foi a única, segundo o proxecto Nomes e Voces, foron executadas as pontevedresas Consuelo Acuña Iglesias (54 anos) e Elvira Lodeiro González (28 anos), e tamén: Consuelo Alonso González (40 anos), "A Comunista", vendedora de xornais en Monforte, executada en Lugo, Erundina Álvarez Pérez en  Ourense, Josefa Barreiro González (28 anos), de Vilagarcía, Amelia López Ojea (55 anos) no Barco de Valdeorras e a tudense Evangelina Jaso González.

Nesa rememoración mítica Amada é revirada nunha Mariana Pineda. Unha muller, guapa e débil, que o único que fixo foi bordar unha bandeira; segundo unhas memorias, republicana; segundo outras, comunista. Unha nai á que lle arrincaban a vida pola súa familia esquerdista e que ao final libraba da pena. Unha muller brutal e incomprensiblemente castigada.

Ten que chegar o investigador, o historiador para desbravar a memoria, comprobar, contrastar, contextualizar, procurar os arredores. Ese é o labor que realiza con tanta paixón como rigor, dende hai moitos anos Bernardo Maiz, no seu Amada García e os seus arredores (Edicións Embora, 2017). Así imos sabendo que pensaba a filla de Petronila, a onde quería chegar aquela comunista. Afiliada ao partido en 1935, mitineira xunto a Dolores Ibarruri no teatro  ferrolán, candidata a concelleira en Mugardos nas eleccións municipais adiadas en 1936, activista da Fronte Popular, manifestante na cabeceira do primeiro de maio de 1936, oradora dende o balcón da casa do concello á beira do, tamén comunista, alcalde: Juan Prieto Balsa. Que pensaba a filla da Petronila?.

As elites vilegas sentíanse ameazadas e reaccionaron coa brutalidade do fascismo campante en gran parte daquela Europa.

Xoves,13 de xullo de 2017