martes, xullo 24, 2018

Lito


Un mociño espreitante,  entre medos innúmeros, tremores disimulados, latexos axitados e respiracións contidas, atrévese, ousado adolescente,  a abrir a porta da aula magna de Filosofía. As luces fechadas, as contras abatidas, somerxen o espazo do saber nun mundo de escuridade clandestina.

O arrabalde vilego sustentado en salarios de supervivencia, tempadas migratorias ou leiras vendidas deixaba  o seu ronsel tras os pasos do mozote e outros coma el. Acougou na esquina da bancada, non lonxe da porta. Tratábase de ouvir de que ía. Escóitanse voces sabidas, ou iso  lle pareceu, dende a esquina inferior, dende a superior, unha matizaba, outra engadía, a de máis ao fondo retrucaba, a de máis arriba reafirmaba. Algunhas parecía como que acordaban entre elas. Pouco lle chistaba e non entendía moito daqueles falares. Os oradores, falou algunha muller, facíano, como na misa, coas cabezas agachadas, mesmo daba a impresión de que as persoas que os arrodeaban quixesen como que non se lles vise a cara. O outro arrabaldeiro que o acompañaba fíxolle aceno de liscar.

Iso ían facer, cando de súpeto, no extremo da bancada central, un mozo de media melena escura, barba negra e poboada, gafas de pitoño, reiteradamente colocadas no seu sitio por un índice alongado, falou erguido; como mirando ao teito; en impulsos, un chisco atrapallado e coa intensidade de quen se lle desborda o corazón.

Os arrabaldeiros detiveron a manobra de abandono da magna asemblea clandestina, non porque entendesen moi ben o que dicía, senón pola lingua en que dicía. O mozo con ar de beatle ou rebelde parisiense, falaba en galego. Era a primeira vez que tal escoitaban; alí no centro do saber, aínda que fose clandestino.

O mozo barbado falaba na lingua dos avós da aldea, na que empregaban os pais arrabaldeiros entre eles pero nunca para dirixirse aos fillos, moito menos aos que andaban a estudar, na que falaban as xentes do barrios, albaneis, canteiros e as mulleres no pilón. Na que eles, ás veces, xogaban de cativos ou empregaban nos partidos de fútbol disputados nas aldeas de preto da vila, pero que nunca se lles ocorrería utilizar para dirixirse a unha moza e moito menos para expresarse no colexio ou no instituto da cidade e que, dende logo, parecíalles imposíbel escoitar na universidade. Máis alí estaba aquel mozo erguido.

Os da vila preguntaron a un dos sabidos que coñecían. Ah, é que ese é da UPG, e como o detiveron e o expedientaron, pode falar en galego porque a policía xa sabe quen é; o que pasa, engadiu, é que moita xente non o entende ao falar así.

Aquel mozo ergueito chamábase Lito e era de Vilalba. Algúns anos despois chegamos a compartir piso, cando comezaba o seu apaixonado amor con Marina. Eu encerelleime, quizais tamén por aquel fogonazo seu na Aula Magna de Filosofía, en ERGA, a primeira organización de masas do nacionalismo contemporáneo e, cando menos, a auxiliar de parteira das sindicais e políticas. Lito colaboraba ao seu xeito como fixo o resto da súa vida.

Nos anos da chamada transición, naquel permanente rebumbio asembleario, de debate, conferencias, mesas redondas, nunha porcallenta e estartelada aula,  chamada tamén Magna, nos baixos de Fonseca, de cando en vez, interviña o Lito, sempre coa forza do seu xeneroso e afable corazón.
Poucas veces nos volvemos atopar. A última vez hai tres ou catro anos en Corrubedo, nun restaurante. Alí estaba con Marina, os fillos e os netos nunha celebración familiar. Falamos un anaco. Ambos, coma sempre, afables e cariñosos. Veño de levar unha labazada inesperada, percorreume un fogonazo de dor tan intensa como aquela inesperada iluminación de hai tantos anos.

PS: Vexo, e  lembro, que se chamaba Manuel Fraga. Era o outro de Vilalba.




xoves, xullo 19, 2018

Populismo, nación e fútbol*


Sorpréndeme a facilidade coa que algunhas amizades, que sei racionais e de esquerda, mesmo galeguistas, isto é, que reclaman a liberdade da nación, caen en trapelas urdidas por trampulleiros e demagogos de calquera caste e condición.

Pasou estes días co mundial. Moitas amizades torcían por Croacia en contra da imperial Francia, cando non había máis que mirarlle a cor da pel, a uns e a outros, para desbotar calquera simplificación sobre o tema. Xa non digamos se prestamos ouvido aos eufónicos nomes africanos en contraste cos étnicos croatas rematados en Ć. En calquera caso paréceme ben animar apupar ao máis feble, aínda que só o sexa en aparencia.

Mais o colmo, non da precipitación senón da manipulación mediática descarada, foi a lea que se armou  coa efusiva presidenta adobiada coa camisola do dameiro branco e vermello e que lle facía as beiras a quen lle pasase por diante. O personaxe fíxose popular. Non perdeu oportunidade para darse a ver cada vez que os seus rapaces se batían con habilidades futboleiras e capacidade de sufrimento, dignas de exaltación. Só o imperial Macron lle roubou un chisco de protagonismo na final; mentres Putin ría como un coello e como deben facer os espías cando lles sae ben unha xogada. O malo foi que a choiva lle estragou o peiteado.

Pois non pararon de chegar esas trapalladas que acaban por enrabiarte e van rematar por estragar un sistema rápido e áxil de comunicación como son as redes de whatsapp. Chegoume, centuplicado, que a tal Kolinda era unha marabillosa presidenta, suponse quedun país marabilloso. Non poderá haber un país de xentes horribles cunha presidenta tan xeitosa.  Esta muller, simpática, fervorosa animadora dos seus pateadores de coiro, riseira cos contrincantes ata cando estes lle gañaron, seica pagou do seu peto viaxes e gastos en Rusia e ata descontou do seu salario os días que andou de animadora da selección nacional.
Por riba, din, vendeu o avión presidencial , 35 Mercedes que empregaban ministros e altos funcionarios e devolveulle os cartos ás arcas do Estado, home, tampouco ía quedar con eles! Non contenta con todo isto reduciuse o salario, e o dos ministros, á metade; quitoulle as xubilacións a congresistas e senadores e subiu o salario mínimo ao sector privado, aos do público entendese que non. Fala sete idiomas e como se puido ver é unha muller “campechana”. Entre nós tamén tivemos durante anos un “campechano”.A xente entusiásmase enseguida.

O caso é que a tal Kolinda Grabar-Kitarović é presidenta de Croacia polo HDZ ou Unión Democrática Croata, o partido creado polo xeneral FranjoTuđman, construtor da Croacia independente, perseguidor dos serbios que se interpoñían no soño da Gran Croacia e un dos máximos responsables das terribles guerras que destruíron a segunda Iugoslavia. En vida de Tuđman o sistema político era presidencialista, hoxe é un sistema parlamentario.

O HDZ esta integrado no Partido Popular Europeo, aplicou con rigor extremo as políticas privatizadoras e de gasto impostas pola UE e máis tarde pola troika; o retardo na integración na UE debeuse á  súa resistencia a recoñecer as resolucións do Tribunal de La Haya para os crimes de guerra na antiga Iugoslavia.

A tal Kolinda é unha política profesional que foi Ministra de Asuntos Exteriores, de Asuntos Europeos, Subsecretaria xeral da Diplomacia Pública da OTAN e embaixadora en Washington, país no que se formou de nova e no que lle aconteceu un escandaloso affaire relacionado co emprego, por parte do seu marido, para desprazamentos privados, do vehículo da embaixada. Quererá asegurarse o segundo mandato.

Non chega con parecer...

*Publicado en A Nova Peneira, 2ª quincena de xullo, 2018

luns, xullo 16, 2018

Toponimia e memoria histórica*


Entre nós a estrela da ideoloxización dos topónimos foi o de Ferrol. Ben se sabe, entre 1938 e 1980 foi de “El Caudillo”. A colocación do artigo en castelán viña de moito antes e a reversión ao galego do mesmo é incorrecta. Non foi o único caso de corrección franquista da toponimia. Máis si, coido, o único que se rectificou.

As outras tres localidades, das que teño constancia, que viron alterados os nomes, seguen oficialmente coa forma imposta polo réxime franquista. Quintanilla de Onésimo, Alcocero de Mola, e Numancia de la Sagra. O primeiro concello ribeirán da provincia de Valladolid; o segundo, na comarca de La Bureba e o terceiro ao norte da capital de Castilla-La Mancha.

Quintanilla era de “Abajo”, pero deixou de selo cando lle mudaron  o retrouso en honor a Onesimo Redondo, o xefe fascista alcumado  “Caudillo de Castilla”, fundador das  “Juntas Castellanas de Actuación Hispánica” que ao unirse co grupo de Ramiro Ledesma Ramos formaran as “Juntas de Ofensiva Nacional Sindicalista” (JONS) que, en 1934, se fusionaran coa Falange Española de José Antonio Primo de Rivera.

Pola súa banda, o concello burgalés de Alcocero viu ampliado o seu nome por mor de ser alí onde se estrelou o avión no que viaxaba o “Director” da sublevación militar-fascista, xeneral Emilio Mola, planificador do golpe transformado en guerra e autor das famosas “instrucións reservadas” como aquela de: “Es necesario crear una atmósfera de terror, hay que dejar sensación de dominio eliminando sin escrúpulos ni vacilación a todo el que no piense como nosotros. Tenemos que causar una gran impresión, todo aquel que sea abierta o secretamente defensor del Frente Popular debe ser fusilado”.

Desde o mesmo momento da morte houbo rumores, aínda que non probas, de que esta favorecía a Franco quen se apresurou, tras o remate da guerra, a erguerlle un monólito, argallarlle un acto masivo co goberno en pleno, acompañado de xefes militares e relixiosos, e rebautizar o lugar engadíndolle o apelido do “cabecilla” sublevado.

O terceiro caso é o de Azaña, o concello toledano, que tivo a desgraza de chamarse como o líder de Izquierda Republicana, xefe do goberno e presidente da II República, polo que, xa en 1936, os sublevados mudáronlle o nome por Numancia de la Sagra. Non fose ser que a alguén se lle ocorrese dar un viva a súa vila natal.

Falando de “vivas”; escoitei na miña vila adolescente un conto, supoño que repetido noutros lugares, acerca dun gobernador civil de visita oficial que botou un parrafeo dende o balcón da casa do concello, gabando as melloras do réxime e díxolle, ao pobo congregado, algo así como que pedisen o que precisasen que el iría a Madrid e “hablaremos con premura”. Ante tan rotunda afirmación o pobo agradecido  exclamou entusiasta: Viva Premura!, Viva Premura!

Así seguen hoxe. Quintanilla de Onésimo, Alcocero de Mola e Numancia de la Sagra. Ata aquí non chegou a timorata Lei da Memoria Histórica de Zapatero.Mentres os restos do último xefe do estado español elixido polos votos da cidadanía seguen alá, no Roselló, en Montauban, para vergoña da democracia vixiada do réxime do 78.

Por isto e por tantas outras cousas, expectante antes as promesas do novo goberno, estarei na illa de San Simón o próximo domingo 22 de xullo co desexo  de que o estado, dunha vez,  asuma a súa responsabilidade coas vítimas do franquismo e este poida pasar a ser tema exclusivo dos historiadores.

* Publicado en Novas do Eixo Atlántico, xullo, 2018




España, o nacionalismo e o fútbol*


Nunha diagonal de trinta ou corenta metros sobre o céspede verde hai tanta beleza como na estrofa dun bo poema ou no sol encarnado agochándose tras as Cies. Ben sei que os criterios de beleza son discutíbeis, mudan e adáptanse aos tempos. Gústanme as diagonais, en especial cando perden a paixón e fican na simple liña. Este mundial non me agradou porque os nomes máis gabados foran os de porteiros e defensas centrais.

A auga tolleu a cerimonia. A Putin, o gran vencedor do mundial, cubriuno de seguido un paraugas para protexelo da enxurrada acuífera, mentres o bonapartista Macron e a cromática presidenta croata puxéronse coma pitos. O de bonapartista dígoo por Luís Napoleón, como Marx, e non polo Grande.O vello imperio azul coas  súas abondosas xoias africanas derrotou a  pureza étnica croata, branca e eslavo-meridional.

Quizais a mellor síntese do equipo vencedor sexa a súa escintilante, máis seguro que non fugaz, nova estrela, Kylian Mbappé. Nado en París, de ascendencia camerunesa e alxeriana. Francia ten un problema de identidade que se manifesta na Rassemblement National (o vello Front National) de Marine Le Pen, coutado, polo de agora, pola “nova política” do imitador do Segundo Imperio. Faría ben en ollarse no remexido da selección nacional, sen  nostalxias da “grandeur”, e aceptar a mestura que non ameaza nin un chisco a extrema rixidez de seu estado-nación.

Quizais a análise da capacidade de sufrimento e resistencia croata, que lle permitiu sobrevivir nada máis e nada menos que a tres prorrogas, sexa a permanente ausencia de sorriso no rostro de Luka Modrić. O xogador do Real Madrid naceu en Zadar, na Dalmacia. Sendo un neno contemplou como  executaron o  seu avó e queimaron a súa casa. Nalgún momento ollouse algún xesto, non sei se del, rememorador dos “ustachas” de Pavelić e das milicias croatas. Achegaron sensatez tanto o tenista serbio Novak Đoković, cando lle preguntaron por quen quería que gañase a final contestou que Croacia, como o blaugrana IvanRakitić que, cando lle fixeron a mesma pregunta sobre a final de Wimbledon, respondeu que lle gustaría que gañase o serbio.

O deporte en xeral, e en especial o fútbol, é un dos máximos expoñentes do que Michael Billig denominou “nacionalismo banal”. O profesor británico titulou así un magnifico ensaio moi recomendábel para aqueles que nunca se consideran “nacionalistas” por estar absolutamente convencidos da eternidade da súa nación e expresan a súa lealdade na vida cotiá, rutineira, familiar.

Os nacionalistas españois, irritados polos nacionalismos irredentos, e reducidos, por absorción do centro peninsular á capital deron un bo exemplo nos pareceres e dicires sobre o seu ridículo transitar por este mundial. Todo se iniciou cun, insospeitábel, plantón de Zidane. Ao fin e ao cabo un da Cabilia enxertado na “banlieu” marsellesa que fala bérber. O xefe do palco non dubidou en contratar a quen lle parecía ben, como é natural, aínda que iso supuxese meter unha bomba no equipo español. O importante é o importante. Foi bater cun atravesado e leárona.Tampouco era para poñerse así. Encargaron a outro da capital a representar o papelón e poñer os seus rapaces para que radios, xornais e televisións lle desen lustre e non pararan de gabalos.

A culpa foi do penalti que cometeu Piqué, ben se sabe que só é un catalán aproveitado e antiespañol, e do que fallou Aspas, un galleguiño que xoga no Celta e que grazas ao “var” meteu un golazo (isto non o viron os medios) de espora.

O “nacionalismo español” ata se sentiu ofendido polo desplante de Putin ao non acudir ao partido, como se non tivese outra cousa que facer o tsar, xa non de todas as Rusias pero si dunha ben grande. Quen si se presentou presto e obediente, para regresar co rabo entre as pernas, foi o “reisiño” ao que ata lle organizan referendos sobre monarquía ou república en Vallecas e ten que entregar os premios “princesa de Asturias” nun restaurante porque as autoridades catalás están enfadadas dende o 3 de outubro, cando lle mandaron ler aquelas barbaridades.Os patriotas españois están a perder a sentido da banalidade.

* A nova Peneira, 1º quincena, xullo 2018

luns, xullo 02, 2018

Identidade e afectos patrios


O próximo xoves 5  de xullo  ás 20h. na libraría ANDEL (Camelias 102, Vigo)  na compaña do xornalista e sociólogo MANUEL VEIGA estarei acompañando ao profesor RAMÓN VILLARES  na presentación do seu último libro: Identidade e afectos patrios.

“Os ensaios reunidos neste libro teñen un elo común, que é indagar sobre o proceso de creación e bloqueo da identidade galega e a formación dunha narrativa de Galicia como nación cultural.”

O asunto promete. Agardámosvos