luns, xaneiro 27, 2020

A perversión da traxedia.*



Con Patricia Arias e Antón  Mascato no Faiado da Memoria
Cando coñecín o borrador do libro de Antón Mascato, hai uns dous anos, nunha primeira versión, e ollei o título coidei que se trataba  dunha referencia, por outra banda nada desatinada, ao segundo dos tres albumes da guerra de Castelao. Ao Atila en Galicia, publicado polo comité nacional da CNT en Valencia en 1937. Como sabedes, os outros tituláronse Galicia mártir, editado no mesmo ano e cidade polo Ministerio de Prensa e Propaganda do goberno da República; o derradeiro da serie foi Milicianos, que viu a luz en 1938 en Nova York mercé a Fronte Popular Antifascista Galega.

Despois souben que a referencia do Toni Mascato viña por un artigo e mais por un proxecto de libro nunca realizado. O artigo publicouse en 1986 no semanario A Nosa Terra; unha imaxe da capa do  libro que, supoño, non se chegou a escribir tédela nas primeira páxinas do libro non dado ao prelo naquela altura, pero convertido en realidade corenta anos despois por Antón Mascato. Evidentemente o libro actual é moi diferente ao que podería pensar  e realizar Manuel Lueiro, máis escritor que investigador, dono dunha “experiencia vivida” como diría Benjamin, en contraste co lento, canso e efectivo traballo de boi pousón de Antón Mascato, durante case tres décadas, que o converte en “experiencia transmitida”, como tamén diría Benjamin, para sinalar aquela que constrúe historia e polo tanto estado, e xa que logo serve para dificultar as pretensións de elaborar “experiencias transmitidas” ,homoxéneas e dominantes a partir das memorias interesados do consenso da “transación” en 1978. Así pois  o libro de Mascato está engarzado nesa tradición memorialista, é continuidade do esbozo de Lueiro que tanto impresionara, cando mozo,  ao noso autor de hoxe.

Como dixen, o titulo escollido non me remitiu a Lueiro, para min descoñecido, tanto o artigo como o libro “non nato”. Por suposto entendino como unha chiscadela ao álbum de Castelao pero, na miña memoria persoal véuseme ao maxín outro Atila, neste caso dito Attila. Explícome e entendédeo tamén como agradecemento ao local que nos acolle a este Faiado que coida da memoria a través da imaxe.

Durante moitos anos impartín aulas dunha materia denominada “Historia do Mundo Contemporáneo”. Ao remate do tema de entreguerras, fascismo e segunda guerra mundial, proxectáballe ao alumnado o coñecido, e longo, filme de Bertolucci, Novecento, síntese da historia europea da primeira metade do século XX dende unha vila rural da Emilia-Romaña. Ás veces comentaba cos colegas se consideraban axeitada a súa proxección tanto polas horas empregadas como polos contidos. A maioría estimábano excesivo e panfletario. Pasoume moitas veces polo maxín retirala. Mais cando  atopaba algún ex alumno ou ex alumna, do único, é un dicir, espero que de algo máis, do que se lembraba era da película. Mantívena na programación e mesmo tiven que lidar con algún motín cando pretendín eliminala, baixo o argumento de que tiñan os mesmos dereitos que os do curso anterior. Presenciar o filme de Bertolucci convérterase nun dereito!

Con todo o moer dos miolos non me abandonaba,  sobre todo nalgunhas escenas longas de máis e con desmesurada teatralidade, que procuraba recortar entre algunha que outra protesta. Aínda hoxe sigo considerándoa como un aquelado equilibrio entre análise histórica e relato memorialista e sempre recomendo a súa visualización. Pretendo  recordarlles, cunha breve descrición, dous momentos para quen non  os lembre.

O Fardel da Guerra, gravado nº 19. Conde Corbal
Primeira escena: Attila, descoñezo se Bertolucci se inspirou no Atila en Galicia de Castelao, para bautizar a  personificación do fascismo, da brutalidade, do servilismo ante o capital, da dexeneración… No seu flamante uniforme negro, forza un cativo e mátao golpeándolle a cabeza contra a parede do cuarto. Aproveitará para culpar do crime a Olmo, o campesiño comunista.

Segunda: Os fascistas préndenlle lume á  casa do pobo. No incendio morren tres vellos que gardaban o local polas noites. Os campesiños acompañan os cadáveres calcinados, portados sobre carros de bois, en tétrica procesión polo centro da vila, camiño do cemiterio.

Réplica  á primeira escena: Julia Manzanal, unha testemuña, relata en Els nens perduts del franquisme : “Cuando fueron a detener a Justa Mir, su hijo lloraba y ella le llamó: Lenin, ven hijo mio. Los policias le dijeron: ¿Que ha dicho usted, el niño se llama Lenin? Cogieron al niño de las piernas y le estrellaron la cabeza contra la pared.”

Retruque á segunda: Seis de outubro de 1936. Vincios, Gondomar. De noite, agrupados de tres en tres, aparecen guindados seis cadáveres na beira da estrada. Tres deles irmáns. Nun carro de bois trasladáronos, a diferenza da escena de Bertolucci sen caixa e amoreados nun só carro, ata o cemiterio. Así o relata Telmo Comesaña, fillo dun dos asasinados e presidente da Asociación Viguesa pola Memoria:
(...) As cinco da tarde, no carro de bois de Manuel Alonso Prado foron trasladados, por orden da Garda Civil, ao cemiterio de Mañufe, Gondomar, aproximadamente oito km. distante, pasando polo centro da vila de Gondomar - como se dunha procesión de terror se tratase - onde os enterraron descalzos. Os zapatos foron a recompensa negociada polo mestre de Mañufe e presidente da comisión do cemiterio, D. Rogelio de la Granja, como recompensa por abrir seis fosas individuais na vez dunha fosa común como era  o habitual .

Ás veces paréceme que Bertolucci non era tan panfletario cando menos no que respecta ao relato testemuñal dos feitos.

Esa mesma sensación de horror que sentía cada ano que proxectaba o filme de Bertolucci cando ollaba o rostro demoníaco do fascista interpretado por Donald Sutherland, ou o rostro apesarado de Gérard Depardeieu conducindo os carros de bois cargados cos corpos queimados polas rúas da vila toscana, sentina cando imaxinei a man do mozo Ricardo Figueiro Besada coa faciana esnaquizada por unha bala que lle entrou polo pescozo e lle desfixo a queixada, batendo no cristal dunha pequena xanela na que ollou prendido un candil e o terror daquela nena de 8 anos que iniciou unha serie de solidariedades compartidas que lle salvaron a vida, ou o terror das pancadas que bouraban naquel home grande, case un xigante que cargaba ao lombo unha vaca, ata que xa na amañecida, e á vista da xente, lle pegaron un tiro ao señor Francisco “O Carniseiro” en viva lección de terror, como a que deron en Priegue, aquel día de 1937, cando colleron a Lolito, un fuxido, e  fusilárono diante dunha fonte con lavadoiro, ás 11 da mañá e anuncio previo. Ou como o terror se prolongou como método de control político e social durante anos, mesmo ata o último suspiro da ditadura e chéganos para lembralo aquel día de 1948 no que un falanxista de Lavadores, casado no Grove, do que Antón dá nome e apelidos, pégalle un tiro na cabeza a Paco García Moldes, despois de que un cómplice baixase o machete da luz para que non se iluminase a ignominia.

Hoxe vimos  presentar o libro de Antón Mascato, o seu Atila no Grove, o magnifico libro que o Antón, ou Toni que lle dicimos de vello, foi tecendo e destecendo ao longo de décadas e deixándoo repousar durante algúns anos para trousalo, con sosego,  e darlle as voltas precisas para ofrecernos a nós, ás xeracións vindeiras, un anaco da memoria meca, da traxedia meca, transformándoa en relato histórico. Nun bo relato, nun magnifico relato, no que sen confundir historia con literatura, xa Hobsbawm nos advertiu contra este perigo, o Antón conseguiu afastarse desa escrita torturada polo dato coa que ás veces moitos historiadores ou historiadoras parecen perseguir o sufrimento de lectoras e lectores.

Moitas grazas Antón polo teu traballo. Parabéns polo teu libro. E se tes forzas e ganas continúa pola senda que xa abriches profundando no período da ditadura de Primo e no da restauración para ofrecerlles ás xentes do Grove, unha historia para transmitir dende a beira dos que sufriron a historia.

*Este é o texto a partir dos que dixen unha palabras na presentación do Atila no Grove do amigo Antón Mascato en Vilagarcía da Arousa, o 19 de decembro de 2019; na sala de Pura e Antonio, no Faiado da Memoria.



xoves, xaneiro 16, 2020

En Murguía. Revista Galega de Historia



Acabo de recibir os exemplares do número 39 de Murguía, Revista Galega de Historia, ese pequeno milagre que cada seis meses é quen de realizar o equipo que colabora con Uxío-Breogán Diéguez Cequiel

Como sempre con achegas de moito e variado interese, como podedes comprobar neste resumo de presentación dos contidos

… o testamento de Rodrigo de Moscoso, membro dunha das máis destacadas liñaxes da Galiza do século XV, da man do historiador Miguel García-Fernández, investigador do Centro Ramón Piñeiro para a Investigación en Humanidades. Prudencio Viveiro Mogo, do Instituto Galego de Historia, achéganos ao lanzamento de Nós. Boletín Mensual da Cultura Galega, diante do seu centenario, realizando unha transcrición do seu primeiro editorial, así como de dous editoriais moi significativos (o de 1925 e o de 1931). Abre a sección Investigación o profesor da Universidade de Vigo Oscar Diaz Fouces, quen desenvolve un artigo arredor do significado catalanista Josep Maria Batista i Roca, fundador da organización xuvenil Palestra e promotor dos encontros Galeuza no tempo republicano. A seguir o investigador predoutoral da Universidade de Santiago de Compostela Roque Sanfiz Arias mergúllase  na historia do fútbol no concello de Fene até 1936, no marco da expansión por toda Europa deste deporte. O profesor e investigador Emilio Xosé Ínsua realiza un pormenorizado estudo da figura do almirante viveirense do s.XIX Nicolás Fernández Chicarro Leguinechea. Por último, pechan esta sección o docente e investigador Carlos Méixome, quen reflexiona arredor da nación galega a partir da produción historiográfica de Ramón Villares; mentres o bibliotecario e xefe de Servizo da Biblioteca da Universidade da Coruña Pedro Incio realiza unha síntese arredor da difusión referida á investigación científica, pon de en destaque métodos e plataformas/repositorios ao seu servizo.
Na sección A Entrevista destacamos a figura de Consuelo Rodríguez López, Chelo, guerrilleira antifranquista, da man da catedrática da Universidade de Santiago de Compostela Aurora Marco, quen pasou horas de conversas coa loitadora antifranquista de Soulecín que vén de falecer. En Lembranzas sumámonos ás homenaxes a Antonio Fraguas, con motivo do Día das Letras Galegas, da man de Manuel Pazos Gómez do Instituto Galego de Historia.

Neste número como vedes incorporan unhas miñas divagacións sobre o libro de Ramón Villares Identidade e afectos patrios (Galaxia, 2017). Déixovos o enlace que no seu día pendurei no Pé do Galiñeiro.

Sobre as testemuñas e o tráxico século XX


     O século XX é o século máis tráxico da historia da
Con Juan Gonzalez, acompañando a Antón Mascato
na presentación do seu Atila no Grove, no Instituto de Estudos Miñoráns en Gondomar.
humanidade, e
 non me refiro ao breve período do que todos e todas nós podemos ter “memoria ou experiencia vivida”, como diría Walter Benjamin.  Experiencia, a nosa, tan limitada temporalmente como tráxica, en especial no espazo do Medio Oriente, batido con malvada constancia pola inmoralidade das elites globalizadas; senón ao período de guerra xeneralizada que o vello Hobsbawm denominou, no seu peculiar e atinado despezamento historiográfico, como “A guerra dos 31 anos”, conflito que para o historiador británico determina o desenvolvemento do que el mesmo denominou século curto (1914-1991). Isto é, aquela á que se lle puxo lume nas rúas de Saraievo no verán do 14 e rematou coa bandeira vermella ergueita no curuto do Reichtag na primavera de 1945. Na cerna da súa particular proposta cronolóxica temos o que a xente acostuma alcumar “guerra civil” e que con máis propiedade poderíamos chamar “guerra de España”.[1]

     Agora preguntarédesvos, mais non viñamos falar do Grove? Pois si, así é, e aínda que o Grove “sexa un sitio distinto”, como afirma a cotío o Antón Mascato sen arremedar o slogan reixano, senón constatando que certamente o é, como corresponde a unha case illa, non é posíbel entender o que aconteceu no Grove, en Galicia, nin en España se non procuramos luz no contexto global da época, se  non entendemos que as tropas africanas de Franco non chegarían á península, non á do Grove, senón  á Ibérica, se antes non houbese “Marcha sobre Roma” ou non lle prendesen lume ao Reichstag, catorce anos e tres anos antes respectivamente daquel 18 de xullo que anunciaba a extensión dos campos de batalla polas terras europeas e do resto do mundo.

     Mais, tamén, o vinte, a súa segunda gran xeira que alcumamos como “guerra fría”, cos seus correspondentes matices, é o século das testemuñas. Estas irrompen coa mesma forza que as clases subalternas, a descolonización, ou as nacións negadas como conformadoras da actual visión historiográfica, afastada da ollada decimonónica do estudoso de documentos encastelado nunha torre de marfil ou nun frigorífico conxelador das paixóns.
A emerxencia da memoria das  testemuñas que se produce na segunda metade do século, en especial coa das vítimas dos campos nazis, tardou décadas en producirse en España tanto, pola prolongación temporal da ditadura como  porque o remate da mesma foi unha representación, unha negociación, entre as elites políticas que con impúdica desvergonza deixaron á marxe as vítimas. Iso só era posíbel deixando tolleita a democracia. A constancia das súas limitacións podémola constatar nunha lei de amnistía que, ofertada para ceibar os presos políticos das cadeas de Franco, converteuse en lei de punto final para os crimes do franquismo. Así como, e cómpre telo en consideración, que as vítimas da persecución franquista en idade de facelo non reclamaron a súa consideración como  tales. Un dirixente da esquerda respóndelle a unha historiadora, que o interroga sobre a reivindicación das vítimas do franquismo durante a denominada “transición”, que daquela eles “andaban a outra cousa”, isto é, tiñan outras cousas ás que atender.[2] Tres décadas máis prolongouse a desmemoria, impediuse a emerxencia da memoria, que só se producirá con certa intensidade a partir dos primeiros anos deste século, ou un chisco antes. Entre os pioneiros cómpre salientar os traballos de quen hoxe nos acompaña,  Juan González, sobre a illa de San Simón e o acontecido en Nigrán.[3]

     As testemuñas, ou mellor os testemuños das testemuñas, presentan múltiples problemas para o traballo do historiador.

     En primeiro lugar porque a memoria, a “experiencia vivida” nos termos de Benjamin, é sempre individual, eminentemente subxectiva, fica ancorada nos feitos que a testemuña presenciou, nas impresións do momento: Non precisa probas pois é a verdade da testemuña, a imaxe viva do pasado depositada na testemuña. Mais a Historia debe liberarse da Memoria, non para rexeitala, senón para poñer unha prudente distancia con ela, achegándonos así ao símil das dúas medias  irmás, tan semellantes e tan diferentes, pero condenadas a entenderse, que nos propuxo Tony Judd ás que xa nos temos referido.

     En segundo lugar temos os testemuños das vítimas, pero non dos verdugos. Todos recordamos as imaxes do cinema: un patíbulo e, sobre unha torada de madeira, a cabeza do condenado, á súa beira un musculoso verdugo coa cabeza agochada baixo un capirote ou, seguindo co cinema empregado como transmisor da Historia dos Estados Unidos, aos do KKK perseguindo negros coas súas carapuchas brancas. Dos vitimarios non temos memoria. Os verdugos, agás en casos enfermizos, non gustan de fachendearse das súas fazañas. Por riba, os verdugos tenden a esquecer tanto as súas vítimas como as súas propias accións. Non gustan de lembrar e, cando xa non poden agocharse, recordan, como Eichmann[4], banalizando o mal, converténdoo en rutina, en deber, en obediencia debida, en traballo burocrático, ou recorrendo ao egoísmo cínico de que había que sobrevivir e aqueles tempos eran así. Escribiu Zweig nas súas memorias: “A técnica utilizada pelo nacional-socialismo foi sempre a de conferir um fundamento ideológico e pseudomoral aos seus instintos claramente egoístas de poder”[5].

     En terceiro lugar, como ten sinalado Enzo Traverso[6], en moitas ocasións interesan as vítimas pero só como suxeitos individuais; interesan polo seu sufrimento, pola súa dor, polas torturas, pola fame, por perder a vida tan novos, polas penurias dos que sobreviviron, pero, aínda que non sempre, procúranse ocultar as causas, as razóns, ou, cando menos, unha parte dos motivos polos que as vítimas se mobilizaron. Enzo Traverso chámalle a ese interese na vítima e non nas razóns que  o empurraron a actuar “memoria marrá”, agochada, escondida, oculta como facían os xudeus para zafarse da Inquisición. No noso caso toma unha dimensión extraordinaria polas décadas e décadas de desmemoria e escóitase quizais a máis perversa da manipulación das vítimas: ¡E elas que ían facer, meus pobres!, dende a dor próxima as vítimas néganse de raíz, négase polo que loitaron, falséase a causa do seu sufrimento, porque as vítimas eran militantes da causa obreira, da democracia, das reivindicacións sociais, de mundos máis xustos, eran militantes comunistas, socialistas, republicanos, agraristas ou sindicalistas obreiros, anarquistas ou galeguistas. Foi por iso polo que foron castigados. Porque, e cómpre recordalo, en descargo do “terríbel” século XX, non só houbo  guerras, exterminios, xenocidios e totalitarismos; senón tamén, enormes conquistas democráticas, entre as que salienta, por riba de todas, a dos dereitos da muller e a extensión dos réximes democráticos e dos dereitos dos pobos; tamén houbo grandes revolucións que cambiaron o mundo e grandes conquistas sociais, como a limitación da xornada laboral, a extensión da seguridade social ou a negociación colectiva. E eses logros foron o resultado da acción colectiva de moitas das vítimas daquela “Guerra dos 31 anos”, e polo tanto tamén da de España.

     Esa percepción de que a ditadura só podería sobrevivir sobre unha España estrada de cadáveres tena o “xeneralísimo” aos poucos meses do inicio da guerra. En febreiro de 1937 díxolle ao tenente coronel Emilio Faldella, segundo xefe das forzas militares italianas:

En una guerra civil, es preferible una ocupación sistemática, acompañada por una limpieza necesaria, a una rápida derrota de los ejércitos enemigos que deje al país aún infestado de adversarios. 

     Só dous meses despois, ante a insistencia de Mussolini para que acelerase as operacións para rematar a guerra, Franco volveulle repetir ao embaixador fascista as razóns de súa estratexia militar supeditada a un fin político, a “limpieza” de España:

Debemos realizar la tarea, necesariamente lenta, de redención y pacificación, sin la cual la ocupación militar sería totalmente inútil. La redención moral de las zonas ocupadas será larga y difícil, porque en España las raíces del anarquismo son antiguas y profundas. (…) Ocuparé España ciudad a ciudad; pueblo a pueblo, ferrocarril a ferrocarril… Nada me hará abandonar este programa gradual. Me dará menos gloria pero mayor paz en el territorio. Llegado el caso, esta guerra civil podría continuar aún otro año o dos, quizá tres. Querido embajador, puedo asegurarle que no tengo interés en el territorio, sino en los habitantes. La reconquista del territorio es el medio, la redención de los habitantes, el fin.[7]

     Aínda que a maldade sexa máis un tema de creación literaria que de historia, temos, en cuarto lugar, aqueles que sen ser verdugos físicos, sen luxarse as  mans, inspiran e orientan os executores; aqueles que nunca van máis alá da opinión discreta, da insinuación sutil,  da inocente declaración, da aparente asepsia, da cínica pretensión de non faltar á  verdade na causa militar, na información precisa para que o castigo sexa o mais duro posíbel, sempre conscientes de que a súa preeminencia económica, política e social, moral e relixiosa, ao ser “persoas de orde”,  determinará a acción represora dos verdugos.
O presidente da xestora municipal dos sublevados en Gondomar, o doutor Latino Salgueiro, sabedor da influencia das súas palabras, informaba o xuíz militar de que o sindicalista Míguez Ledo era “quien verdaderamente daba las ordenes para armar  la gente y para requisa de armas y coches, desempeñando el papel de verdadero Jefe” e, engadía “persona de mala conducta, pues vive amancebado...” . O cabo da GC da mesma vila afirmaba: “vive maritalmente con una mujer en la parroquia de Villaza, familia que es de dudosa conducta, lo que dá lugar a dudar de la del informado”, e apuntaba, por se houbese dúbidas, “en esta campaña extremista, ayudó a la propagación de la misma, que a pesar de ser obrero tiene bastante discernimiento”. O membro da xestora municipal José Quintas Santiago di “el Maestro Nacional de Donas don José Cribeiro González, desde el advenimiento de la República, viene fomentando entre los obreros y los campesinos las ideas revolucionarias, en principio socialistas que elevó hará dos años a las comunistas siendo el principal dirigente en las parroquias del termino...”. Ao obreiro Míguez Ledo fusilárono fronte ás tapias do cemiterio vigués de Pereiró; o mestre Cribeiro salvou a vida cunha boa, e certa, coartada e pola habilidade para agocharse.

     Personaxes como Salgueiro ou Quintas lémbranme o Deus sentado nun sillón azul de Casares[8] inspirado, segundo propia confesión do autor, nun Carl Schmitt[9], obxecto de actuais confusas lecturas e contraditorias valoracións intelectuais, que a desmemoriada historia acabou por branquear como fixo co seu mentor Manuel Fraga, quen, na altura de 1962, sendo director do Instituto de Estudos Políticos, argalloulle a célebre conferencia que o alemán pronunciou na sede central madrileña do único partido, o “Movimiento Nacional”,  que Manolo Rivas novelou.[10]

     En 1922, Schmitt escribiu: “ É soberano quen pode facer unha excepción”. O 13 de xullo de 1934 Hitler, nun discurso radiado, xustificaba a matanza coñecida como “Noite dos coitelo longos” argüíndo: “Nesa hora eu era o responsábel da sorte da nación alemá, así que me convertín no xuíz supremo do pobo alemán”. Estaba a aplicar o “decisionismo” do Kronjurist Schmitt, a exercer a soberanía como capacidade de decidir no estado de excepción, a competencia de suspender a constitución en caso de emerxencia, de conculcar as leis para salvar o ben común, de exercer a ditadura para librarnos do perigo, da ameaza, do caos; de sublevarse para salvar a patria. Schmitt foi “xurista oficial” entre 1933 e 1936, xusto cando Hitler distinguiu, en aplicación das ideas schmittianas, quen era “amigo” e quen “inimigo” e converteu a inimizade no centro da acción política, da loita, da polémica, que exclúe toda caste de colaboración, de debate, de critica e acordo, porque a guerra é a única verdade incontrovertíbel da realidade social. O Kronjurits do III Reich, tras saír “ben parado” de Nuremberg, reconverteuse en lexitimador do  franquismo e rematou, por razóns familiares, pousando en Santiago. Na súa etapa compostelá Schmitt substituíra no seu relato o caos da república de Weimar polo da II República, e a orde imposta por Hitler pola acción salvadora de Franco, que aínda que máis humilde tivo a fortuna de sobrevivir.

     Que era o que tanto irritaba aos Salgueiros ou Quintas de Gondomar ou aos Álvarez do Grove e a tantos outros? Pois non era máis que a posta en cuestión do seu liderado social, político e económico polas novas elites político-ideolóxicas que estaban a xurdir coa República e a ocupar un significativo espazo social. Os cambios sociais e políticos, de seren minimamente profundos van acompañados dunha remuda parcial das elites ou cando menos dunha reconversión das vellas. Iso foi o que vivimos no transito do franquismo á  denominada democracia postfranquista.

     Coido que esta cuestión é central para comprender as razóns de sectores mesocráticos do  exército, das elites pequeno burguesas intermedias, de sectores do funcionariado que apoiaron a acción dos sublevados porque estaban a percibir que o seu predominio social estaba, ou podía chegar a estalo, cuestionado. Por que os capitáns xubilados pola lei Azaña acudiron en tropel a apoiar os sublevados, cando estaban docemente xubilados e cobrando o seu salario como se estivesen en activo? Pois pola perda de presenza social que sentiron e empurrados por unha trama civil cada vez mais radicalizada  arredor do protofascismo de José Calvo Sotelo que arrastraba para o extremo os vellos católicos conservadores de Gil Robles cos apupos das comenencias dos cínicos lerruxistas de aparencia laica e republicana.  Esas conivencias sociais foron as  que fixeron que o golpe de xullo non ficase nunha nova “sanjurjada”, como pensaba en especial Casares Quiroga,  e convertese o seu fracaso nunha terríbel guerra de exterminio de reais ou futuros opositores. Se alguén pretende ollar algunha similitude coa actualidade coido que debe lembrar aquela referencia do vello Marx, no enceto do seu “18 de brumario”: “Hegel dice en alguna parte que todos los grandes hechos y personajes de la historia universal aparecen, como si dijéramos, dos veces. Pero se olvidó de agregar: una vez como tragedia y la otra como farsa”[11].  Agardemos que as ocorrencias do vello Marx, como en tantas ocasións, sexan atinadas e todo fique nunha comedia costumista española.

     Regresando ao Grove, un dos aspectos que considero máis salientábeis do libro, entre os moitos que ten, é o relato da disputa entre as elites locais: os Álvarez e os Otero. É evidente que o condicionamento xeográfico, case insular, do Grove permite rastrexar en detalle esta loita polo poder local, as reconversións e as adaptacións das súas elites sociais ou económicas, moito máis cando está en disputa un obxecto de desexo, no que se converteu, nunha determinada altura, a illa da Toxa. Mais tamén como os valores éticos condicionan as actitudes das persoas que ao fin e ao cabo son os que cometen delitos, asasinan ou salvan outros seres humanos, como recolle Mascato que se dicía no Grove: “os anxos convertéronse en demos e os demos en anxos”, para explicar a mudanza dos vellos monárquicos virados en demócratas republicanos e dos demagogos anticaciquís empoleirados na ditadura de Primo convertidos en fascistas. Ao tempo, no traballo de Mascato tamén se poden observar, reflíctense esas mudanzas nas novas xeracións, como os mozos galeguistas, como Paco García Moldes ou Xacobe Barral, se implican na loita política de acordo co seu amigo e renovador do galeguismo Alexandre Bóveda, pagándoo coa vida e co cárcere respectivamente, e  afastándose das  veleidades apoliticistas dos vellos galeguistas conservadores que chegaran a flirtear coa ditadura e agora asustábanse do laicismo republicano.

     Moitas grazas Antón por ofrecernos este traballo que, infortunadamente, cando menos no referido á persecución franquista, non é dun sitio tan distinto a moitos outros da Galicia do momento, e sobre todo por facelo dende o campo da historia seguindo aquela recomendación do vello Hobsbawm de que os literatos deberían ocuparse de fomentar a súa propia imaxinación en vez de procurala na farturenta creatividade da historia porque pode acontecer que o lector confunda creación con historia. E ao tempo, moitas grazas por coidar de que o relato, o relato histórico, sexa de tan doada lectura como unha obra literaria e se afaste do relato lento e pousón, ás veces  ata aburrido, de moitos historiadores que non se decatan da necesidade de que o relato histórico ten que ser tamén relato, e non só relatorio de feitos e acontecementos.






[1] Ver: Hobsbawn, E. (2000): Historia del siglo XX. Barcelona: Crítica.
[2] Ver : Morgade Valcárcel, I. (2018): “Rosa branca. Accións colectivas da memoria na transición: vítimas sen verdugos” en Fernández Prieto e Míguez Macho (coord.) Golpistas e verdugos de 1936. Historia dun pasado incomodo. Vigo:Galaxia.
[3] Caeiro, A., González, J. e De Saa, C. (1995): Aillados. Vigo: Ir Indo.
González J. (1998): Nigrán, memoria dunha guerra 1936-1939. Do Cumio:Vigo. Hai unha segunda edición ampliada, na mesma editorial, en 2014.
[4] Ver Arendt, H (2013) [1963]: Eichman en Jerusalen. Barcelona:Debolsillo.
[5] Zweig, S. (2017): O mundo de ontem. Recordações de um europeu. Porto: Assirio&Alvim.
[6] Traverso, E. (2007): El pasado, instrucciones de uso. Historia, memoria, política. Madrid: Marcial Pons.
[7] Moradiellos, E. (2016): La guerra civil española. Madrid: Turner
[8] Casares, C. (1996): Deus sentado nun sillón azul. Vigo: Galaxia
[9] Ver: CD “Entrevista a Carlos Casares no programa “As lerias do moucho” en VV AA (2003): Carlos Casares. Monografías da Revista de Estudos Miñoranos. Gondomar: IEM.
[10] Rivas, M. (2006):  “Unha festa sagrada” en Os libros arden mal. Vigo: Xerais
[11] Marx, C. (2003) [1852]: “El 18 de Brumario de Luís Bonaparte”. Madrid: Fundación Federico Engels.

mércores, xaneiro 08, 2020

Presentación de "Atila no Grove" en Gondomar


    O próximo venres, 10 de xaneiro estarei acompañando, xunto ao dende hai tempo amigo Juan González Pérez, historiador de vocación en funcións de alcalde, ao común amigo, dende hai tantos anos, Antón Mascato, na presentación do seu magnifico Atila no Grove.

Será, ás 20:00h. na Aula de Cultura Ponte de Rosas, sede do Instituto de Estudos Miñoráns, na Avda. da Feira 10, en Gondomar.

Por se vos presta