domingo, novembro 06, 2016

E fun a Trasalba

O meu tío-avó Nilo só lembraba as cousas pasadas, das actuais, dicía, nada lle gorentaba. Na casa tomábanlle a  chacota as súas saídas. Sentenciaban: bó ! o que vai é vello”. Ás veces, a verdade, pode ser compartida.


O meu tío-avó non pretendía que aqueles seus familiares en grao diverso que inzaban a vella  casa patrucial de Estrela puidesen distinguir entre a Memoria a Longo Prazo e a  Memoria Recente ou Inmediata. Non perdía o tempo en explicarllo. Ora aos outros non lle faltaba razón: vello, o que é vello... estábao!.  Ás veces saía do cuarto en calzóns ou sen atopar as dúas pernas dos pantalóns; cos nomes non atinaba un, á Marela chamáballe Pomba, a Pinta era Rubia e a  madriña Estrela era Carme cando non lle tocaba ser Arsenia ou Avelina como as súas irmás ás que nin por un casual lles atinaba co nome.

Debo andar achegándome aos anos do meu tío- avó Nilo que xa se me remexen no caletre, con excesiva frecuencia, imaxes, recordos ou lembranzas que levaban anos agochados no fondo do espellos,  como diría Ferrín.

Maio de 1972. Un amigo ben querido, hoxe, daquela amizade que encetaba, convídame a achegarnos ao xardín, ao do Posío, para os que non son de Ourense. Andaba eu nunha temporal, estraña e estudantil estancia ourensá. Foran xa os asasinatos de Ferrol e as almas mozas rebelábanse ao tempo que preñaban de letras reivindicativas as paredes da cidade. Alá fomos. Non lembro os detalles. Coido que entraramos polo portalón da rúa do Progreso. Avanzamos pola senda. Segundo nos iamos achegando ao fondo, ou así o recordo, era máis nítido un explosivo torrente de voz que emerxía do medio dun grupiño de homes maiores. Unha enxurrada de palabras que non permitía a máis leve distracción, que envolvía, atraía, esgotaba, engaiolaba...  brotaba daquel home alto, forte, xigante... tocado cun chapeu ao pé dun tríptico pétreo co máis alto panel central coroado por un enorme busto metálico. Tan pronto se detivo aquela erupción verbal, tan discretos como chegaramos, marchamos. Despois souben que o torrente era Otero Pedrayo, ou don Ramón, e o monumento estaba dedicado a Lamas Carvajal, ou don Valentín, a quen se lle dedicaba un día para recordalo.

Maio de 1977. Nalgún piso da parte nova de Compostela. Un grupo de rapaces, e algunha rapaza, amontóanse, en circulo, arredor dunha mesiña de salón que aguanta un enorme bloque de pavés translúcido, procedente dalgún cuarto de baño, reutilizado como xeneroso recolledor de cinzas e cabichas. A feble estrutura de madeira do tresillo de skai soporta con dificultade o excesivo peso  de seis corpos xuvenís, outros asentan en cadeiras, algunhas medio desconxuntadas, e, os que chegaron máis tarde, pousan no chan. No primeiro punto da orde do día, o responsable informa: “Camilo  deuse de baixa da UPG”. O silencio fíxose máis espeso que o fume. A tristura enche a sala. Os máis nerviosos comezaron a andar como os cans, tras o rabo; os máis sentimentais deixaron caer algunha que outra  bágoa. Aos poucos días comezará a campaña das eleccións a Cortes; o BN-PG acadará 22.771 votos, o 0,12%. A moitos ameazábanos o bacará académico. Dos que alí estabamos poucas persoas lle fixemos caso “ao dos obreiros de Vigo”  (Suso de Toro dixo) e case ningunha o acompañamos na súa nova e entusiasta aventura.

Xuño 2016. Trasalba de don Ramón. Camilo ou o optimismo da vontade. Imaxínate que es un médico,... un cirurxián, e tes que operar un enfermo moi grave.  Podes dicirlle que a cousa está mal, ou mellor, que está malísima, que veremos se hai sorte,  que non pinta ben e a cousa está nun sitio moi perigoso... o pobre paciente, co que xa tiña, entrará medio morto no quirófano e seguro que sae del defunto. Pola contra se a ese enfermo lle dis que o equipo médico está moi preparado, que os medios instrumentais son do melloriño, que non é unha intervención doada pero que vai saír con éxito... entón hai moitas máis probabilidades de que o paciente recupere a saúde. O mesmo pasa co colectivo, co pobo da nación..., se os nacionalistas lle estamos a dicir que en Europa non hai cousa boa, de Madrid non vén nada, os da  Xunta son uns parvos que só se rin de nós, que os mestres, os médicos, etc. non se preocupan nin respectan a lingua, que os mozos a abandonan, que a xente traizoa a súa lingua e os seus costumes, que só nos toca sufrir, padecer como eternos incomprendidos... é moi probábel que aqueles aos que lle falemos así tomen a actitude do primeiro paciente: “deixarse ir”.

Pola contra se o que dicimos é que temos a xeración mellor formada pero que non pode desenvolver as súas capacidades no país, que temos que crear as oportunidades para que regresen,  que esa xeración é a que sabe falar e escribir en galego e noutros idiomas, que perdeu a fonética si, haberá que recuperala, pero que son os neofalantes os que van asegurar a pervivencia da lingua e da cultura galega; se lle sinalamos a enorme potencialidade agrícola, gandeira e pesqueira, que é certo que as temos mal aproveitadas pero non é menos certo que nos últimos anos están a abrollar múltiples iniciativas entre as xentes novas que abre xanelas esperanzadoras tanto no sector primario como no das novas tecnoloxías, no da creatividade cultural, no turismo...

Este relato é o que pode contrarrestar o sermón do poder, do “non hai nada que facer”, “estamos en crise”, “ hai que agardar tempos mellores” “ xa estamos niso”. Isto é combater o discurso asocial do sometemento.

Así que  polas calores de xuño achegueime ata a Casa Grande de Cima de Vila cando souben da atinada decisión da Fundación Otero Pedrayo de concederlle o Premio Trasalba a Camilo Nogueira.  Na cultura galeguista-nacionalista Otero personifica a lealdade tanto pola súa actitude na crise do Partido Galeguista en 1936 como, e sobre todo, pola exemplar dignidade co que representou o galeguismo durante o longo e miserento franquismo.

De xeito semellante o  universo cultural galeguista-nacionalista debería xa incorporar a Camilo Nogueira cun valor simbólico semellante. Tanto como expresión contemporánea da lealdade á nación como polo seu permanente compromiso e, sobre todo,  porque sabéndose atinado nas formulacións políticas que elaborou, con outras moitas persoas, e representou de xeito organizado dende aquel maio de 1977, durante a década seguinte foi quen de recoñecer que as súas ideas puxéraas en practica, de xeito máis eficaz, a organización coa que competira. Non só o recoñeceu senón que, tras a resolución da pertinente  restra de dubidas, rematou por integrarse como dirixente e mesmo lograr un grande éxito electoral ao acadar 349.079 votos e o  1,65% no total do estado na europeas de 1999 encabezando a lista do BNG.

É obvio que os movementos políticos ou sociais son empresas colectivas.Tamén é evidente que tendemos a personalizalas nun ou nuns poucos líderes. Non é preciso poñer nomes da actualidade máis inmediata, do próximo pasado ou da historia algo máis recuada. Beramendi afirma que no nacionalismo galego contemporáneo hai tres figuras que personifican as tres liñas maiores do mesmo que ordenados pola súa influencia neste ciclo esgotado serían Xosé Manuel Beiras, Paco Rodríguez e Camilo Nogueira. Segundo este razoar, Camilo sería “o terceiro home”, Beramendi emprega a descrición nun puro sentido ordinal sen outra referencia á  trama ideada por Graham Greene. Por certo que esta ordenación nominalista debería ir acompañada dunha táboa paralela de referencias colectivas; na historiografía do nacionalismo fanse múltiples referencias ao PSG e á  UPG,  despois ao BNG, e escasean aquelas relacionadas con Galicia Socialista, o grupo, pequeno, pero os outros tampouco eran moito máis,  de obreiros industriais encabezados por Camilo. Mesmo semella que xa se esqueceu a importante achega de Esquerda Galega ao deseño do galeguismo-nacionalismo que acadou o seu máximo apoio electoral, máis non só, senón tamén social, mesmo se podería falar dunha certa “hexemonía social” do nacionalismo galeguista, nos anos finais do pasado século. Despois estragouse aquel traballo de forma absolutamente irresponsable, sen que sexa preciso sinalar a ninguén, porque “entre todos lo matamos”.

Un, que nunca deu pé a que o alcuñasen de “camilista”, ten que facer agora cando menos as seguintes consideracións:

Foi o seu proverbial carácter optimista o que lle permitiu, a el e ao seu grupo, ver antes que os demais nacionalistas, con anos de diferenza, que o “proxecto de ruptura co franquismo” fracasara e que cumpría preparase para unha longa etapa na que o nacionalismo galeguista tería que procurar novas formas para seguir avanzando se non quería ficar en marxinal. Quen, pasado o tempo, chegamos ás mesmas conclusións fixémolo con disimulo; pero quizais fose este xeito máis pausado, matinado, máis enxebre, máis pesimista,  de facelo o que permitiu que a reconversión organizativa fose máis doada... ata que o previsible éxito que se albiscaba empezoulle a facer tremer as mans a moitas persoas.

Foi o seu racionalismo rousoniano o que o empurrou, nalgúns momentos case en solitario, á defensa da Unión Europea (ben lonxe das formulacións do federalismo europeo conservador que poñía en cuestión o nacionalismo das nacións sen estado) e da necesaria presenza do nacionalismo-galeguismo (que para algúns era unha simple formalidade necesaria) nas institucións europeas.

Foi esa vontade da razón a que turrou tanto da súa  visión de Europa dende a esquerda dunha pequena nación como da necesidade desta de proxectarse no espazo europeo e mundial. A que o empurrou a defender un reintegracionismo político, práctico, afastado de disputas filolóxicas inútiles e de descualificacións cainitas. A que o animou a afastarse de lecturas ideolóxicas do modelo soviético e formular decididamente tanto a superación do socialismo xestor do capital como do comunismo negador da democracia e que, xa que logo, a xustiza social (socialismo) e a democracia (que cómpre mellorar moito) teñen que camiñar xuntos para construír unha nación no mundo.

Foi o seu optimismo racionalista o que o empurrou a explorar a cooperación coa esquerda social que recoñece os dereitos nacionais, aínda que sexa para non exercelos, porque é preciso axuntar todas as forzas posibles para iniciar, dunha vez, un ciclo de cambio. Xeira posible no campo electoral (en número de votos) pero que non o é, aínda, pola inútil fragmentación da esquerda. 

Foi a súa xenerosidade a que gurrou del para, a pesar do fracaso puntual das súa propostas, non só  non abandonalas nunca,  senón, nun exemplo de humildade, incorporarse á organización coa que disputara o espazo político para facela máis grande porque ese xesto era bo e necesario para as xentes populares e para a construción nacional.

Por iso, porque nunca fun “camilista”, estiven en Trasalba o pasado mes de xuño e volverei estar, se non hai pexa, o próximo venres na homenaxe que lle argallaron os seus amigos.





Ningún comentario:

Publicar un comentario