 |
| O rei Afonso VIII de León e Galicia segundo Juan Oliveira. Bronce. Baiona, 2001. |
A
Oliveira, o escultor dos cabalos, cando lle encargaron unha estatua en
lembranza do rei Afonso, o oitavo de León e Galicia, ocorréuselle dobrar o pulso real para que o índice sinalase o lugar ao que o
monarca impoñía “de novo nomen Baionam”. Coido que foi a última obra pública
que realizou e encargóuselle por mor do oitocentos aniversario daquel sete de
maio de 1201 no que o monarca rebautizou a vella Erizana.
Aínda
que non temos o documento auténtico, si chegaron ata nós copias, e interpretacións,
do mesmo. Prudencio de Sandoval, bispo de Tui entre 1608 e 1612, deixounos unha
paráfrase e un comentario, supoño que escrito ao frescor dos carballos que abeiraban
a casa de don Diego Sarmiento de Acuña, onde acudía o ilustre historiador a
pasar os veráns afastándose do caloroso Tui, veraneos que tanto enrabexaban os administradores
do futuro Conde de Gondomar, preocupados polos elevados custos que a mantenza
da testa mitrada supuñan para a facenda de don Diego e así llelo facían saber nas cartas que lle remitían
a Valladolid, asunto sobre o que don Diego non deu mostras de preocupación,
supoño que tamén porque nas súas
pretensións cortesás nunca estaba mal ter un bispo de quen botar man.
O
historiador tudense Francisco Ávila y la
Cueva, no século XIX, identificou o lugar en que o rei asina a carta foral,
Faro, cunha das illas Cíes e, con posterioridade, toda a literatura que menciona o feito cae no
mesmo erro.
Tras
un demorado traballo de investigación, o profesor Navaza vén de demostrar que o
Faro no que se asinou o documento real non é a illa de Santo Estevo de Sías,
como se denominaba xa daquela, senón que se trata da actual cidade da Coruña, chamada,
na altura, Faro antes de que o propio rei Afonso lle mudase o nome polo de Crunia.
Gonzalo
Navaza achega documentación abonda e capacidade analítica nos dous traballos
aos que nos referiamos no retallo de onte. Sabemos ademais que leva tempo
dándolle voltas a outro centrado só na denominación de Baiona. Xa nos dous
sinalados nos achega resultados concretos.
Por
exemplo, a Erizana que borrou o rei galaico-leonés, procedería, agardando,
segundo o noso amigo dos topónimos, poder descartar unha orixe antroponímica,
dun derivado do substantivo “Ericium”. Trataríase pois dun zootopónimo referido
á abundancia de ourizos de mar fenómeno que ben coñecen as xentes de mar de
entre Baiona e Silleiro. Navaza achéganos un documento do mosteiro de Oia onde
se pode ler: “...de Hiriçaa a que hora dizen Bayona”.
A
segunda achega de Navaza consiste en desbotar as hipótese etimolóxicas que
supuñan que o topónimo era anterior ao renomeamento afonsino, quizais referido
a unha parte de Erizana, e que non se coñecía por falta de documentación.
Xustamente esta ausencia e a de que os reis medievais non recorrían a topónimos
locais para escoller o novo nome das vilas reguengas é o que leva ao
investigador a desbotar calquera dúbida sobre que as vilas así denominadas na
península son ecos da cidade que en francés se escribe Bayonne; en galego,
vasco e gascón, Baiona e en castelán Bayona.
Mais,
cal é o motivo destes dous renomeamentos? Parece evidente que na súa política
de recolocación e reasentamento poboacional, tras a escisión do condado
portucalense, emprendida tanto por Fernando II como polo seu fillo Afonso, está
a pretensión de converter as vellas vilas de Faro e Erizana nos grandes portos
do seu reino. Así sería durante séculos. Baiona e A Coruña foron os portos
atlánticos de referencia, ata que o escaso calado do protexido polo Monte Real
desprazou as embarcacións cara ao de
Vigo. Tal é así que Lois Tobío chega a especular nalgún dos seus traballos
sobre o Conde de Gondomar coa posibilidade de que este aprendese o francés
durante a súa estancia en Baiona, en 1603, en contacto cos numerosos
comerciantes e mariñeiros franceses asentados na vila.
Estaría
pois o rei Afonso, nos dous casos; tanto expresando o desexo de contar con
portos á altura do situado no Golfo de Gascuña como dunha especial atención á
corrente cultural que circulaba polo camiño de Compostela pero brotaba entre
outras na corte de Poitiers, no ducado de Aquitania, de onde procedía a súa
segunda esposa Berenguela, filla de Afonso VIII de Castela e Leonor
Plantagenet; neta, xa que logo, nada
máis e nada menos que de Leonor de Aquitania e Henrique II de Inglaterra.
Como
escribiamos onte, xirabamos arredor de Europa e ela arredor de nós.
Venres,
9 de febreiro de 2018
Ningún comentario:
Publicar un comentario