O bacallau do Escocia

Levo uns días con gran peso entre as mans e enorme fartura no espírito. Dígoo porque ando ás voltas coas 1.331 páxinas do primeiro tomo da biografía de Castelao coa que Miguel Anxo Seixas agasallou as xentes da nación ferida. A cousa non fica aí, pois a editora (Galaxia) e mais o autor anúnciannos dous volumes máis que atenderán as dúas últimas décadas do rianxeiro, que para os agoniados, coma min, pola nación esvaradía, son os de máis interese, os de maior intervención política. O primeiro dos que virá, que é o segundo tomo, abranguerá de 1930 a 1940, isto é, dende os albores do Partido Galeguista ata a derrota da República democrática na guerra de España. O derradeiro volume tratará dos deambulares no exilio, persoal e político, dos meses de ministro en París e de acollida bonaerense na pretensión de asistir a respiración da nación. Haberá que agardar pois a súa publicación pois  o traballo está feito en forma de tese de doutoramento presentada no seu día na universidade compostelá.

O primeiro volume da biografía do construtor de nación, supoño que nos dous que agardan Seixas seguirá o mesmo modelo, é unha especie de anuario no que se vai debullando a vida do biografado dende o nacemento, 1886, ata 1930. É evidente que tantas páxinas non se enchen con datos referidos ao  protagonista, a súa familia e mesmo o amplo circulo de amizades de quen dende novo tivo unha intensa vida social, polo que Seixas nos ofrece, de paso, un retrato da sociedade galega, das súas clases sociais, das súas elites intelectuais e mesmo breves historias contemporáneas dos “locus amoenus” castelaoistas a comezar por Rianxo, a Pampa e Pontevedra; todo a través dun denodado esforzo de desentrañamento documental e unha excelente e minuciosa recuperación hemerográfica que non só deixa manifestas as habilidades historiográficas do autor senón os anos, de vinte  fálase, que o biógrafo leva escavichando na vida, obra e tempo do biografado.

Como é evidente foi nestes primeiros 44 anos da vida de Castelao cando se forxou a personalidade de quen rematará por se converter no gran mito da construción nacional. Vida curta que non puido poñer o ramo á súa obra. “Xa estamos fartos de arqueólogos, agora fannos falta arquitectos”, escribiu no artigo en 1918. Aí estaba a xurdir o Castelao construtor da nación. O prendido do pesado e potente motor diésel ou os primeiros pasos do lento boi pousón capaces de turrar da nación con constancia e sen diletantismos. No mesmo ano 1918 aquel home que participara da política conservadora do maurismo, da visión dunha Galicia reflectida nas páxinas reaccionarias de Vida Gallega, “renego da miña primeira mocidade”, escribiu, afástase do tradicionalismo para afirmar que “cómpre que as nosas xentes non vexan a política no noso ideal, inda que, dende logo o noso ideal é político” ou para preguntarse se cando chegue o bolxevismo este o fará en galego ou para comprender as reticencias do vello anarquista cando lle reclama o voto ou cando “optimista enxebre”, así titulou o artigo, confía tanto na medra xeométrica do movemento galeguista como na galeguización das cidades, “traballo doado”, onde florecerá a cultura galega. A esta altura Castelao está xa ben afastado tanto do conservadorismo como do tradicionalismo sendo capaz de propoñer o diálogo coas ideoloxías máis avanzadas no social e coas poboacións urbanas consideradas por moitos galeguistas como a anti-nación.

Castelao non foi o máis brillante intelectual da súa xeración, nin un gran pintor, senón un excelente caricaturista e creador dun estilo, particular, identificable, baixo o lema “As palabras han ser contadas e ben pensadas”. Non era nin o torrente oteriano, nin o requintado espírito risquiano, nin procedía da fidalguía  minorada;  senón que é un modelo ideal de compromiso, de honestidade e entrega que ollou, intuíu, elaborou, un proxecto galeguista que o empurrou a abandonar o seu proxecto vital de artista para converterse no dirixente político da nación galega, no mito, por riba de Rosalía, e transmitirnos  o traballo cumprido, sen ter a satisfacción de ver a obra rematada. Logrou, xunto con todo o galeguismo progresista, a grande obra do país, conseguir o estatuto de Galicia, sabendo dialogar, pactar e renunciar para acadalo. Logrouno e deixóunolo.

E as elites políticas galegas cando puideron usar o trebello, ben é  certo que con décadas en hibernación,  que eles construíran non souberon que facer con el. Uns porque xa non crían no instrumento, tras décadas de violenta obsesión unitarista, e moito menos no modelo de honestidade a el asociado. Tampouco as elites nacionalistas, enmarañadas na dialéctica da transición e nas ideoloxías universais do momento souberon deseñar un proxecto propio que continuase a obra. Infelizmente coido que seguen, ás probas me remito, sen ter claro o proxecto: acadar unha maioría para construír o pais, coas alianzas necesarias, dende o goberno que Castelao e os seus nos legaron.

E o bacallau? Unha anécdota. Como vía tan pouco, para camiñar pola rúa apoiaba a man sobre o ombro da súa muller Virxinia e esta presentábase: “Aquí veño co bacallau de Escocia”. Aquel reconstituínte do que tan pouco gorentabamos os rapaces da miña xeración. E que tanto ben lle faría hoxe ao  país.

*Publicado en A Nova Peneira, xuño 2019