Déixovos a entrevista que me fixo Neli Pillado para Faro de Vigo.
Moi agradecido.
domingo, febreiro 28, 2021
mércores, febreiro 24, 2021
martes, febreiro 23, 2021
A memoria do franquismo presente: Non máis presos políticos e exiliados
O Réxime actual non é froito
da libre vontade da cidadanía e dos pobos deste Estado, senón que está
condicionado polas ameazas do persistente estamento militar franquista e polos
compromisos cunha ditadura que permitiu certas mudanzas a cambio de que se mantiveran
intactas as súas aspiracións esenciais e os seus obxectivos estratéxicos
logrados por medio do golpe militar e a represión.
Por iso, como investigadorxs
e estudosxs do franquismo non podemos limitarnos a reducir as consecuencias do
que este réxime representa ao período que remata coa desaparición biolóxica da
figura que o encabezaba. Debemos analizar a continuidade da restrición de
dereitos e liberdades, así como a extensión de privilexios e impunidade dentro
da lóxica dos devanditos compromisos e, xa que logo, consideralos ilexítimos
desde unha posición democrática e respectuosa cos dereitos humanos e coa
xustiza universal.
A ilegalidade do dereito a
decidir dos pobos ou a condena das aspiracións republicanas, como outros moitos
lastres que arrastra o marco legal actual, agravados pola contaminación
franquista do aparato do Estado, son vestixios totalitarios que temos a obriga
ética e científica de desvelar na súa orixe e natureza.
Neste sentido, a carón de
todxs xs represaliadxs polo franquismo entre 1936 e 1976, tamén consideramos represaliadxs, presxs
políticos e exiliadxs a todxs xs que por estes idearios democráticos proscritos
foron e son vítimas destes acordos acadados na chamada transición e que serviron
para perpetuar o franquismo até os nosos días. Unhas vítimas das que nos
reclamamos non só pola persecución que padeceron no pasado, mais tamén polo seu
xorne resistente (eis, a guerrilla galaico-berciana que compre reivindicar) e
polas súas propostas liberadoras de presente e de futuro.
Somos conscientes da
esperanza e das posibilidades que abría o período da II República, no que se
canalizaron longas tradicións de loita emancipadora e que a través dos nosos
traballos de investigación queremos relembrar, sobre todo, para poñer en evidencia
que foi posíbel outro futuro, e que aquel pasado merece un presente mellor. Por
iso non nos resignamos a cinguirnos ás limitacións dos que deseñaron este
réxime a gusto dos do anterior. E solidarizámonos con todas as persoas
represaliadas como consecuencia dunha lexislación e dun poder xudicial herdeiro
dunha ditadura ilegal e criminal.
Asinantes: Xoán Carlos Garrido, Xosé Ramón
Ermida, Dionísio Pereira, Pepe Álvarez, Carlos Méixome, Antón Mascato, Eliseo Fernández, Carlos Velasco, Manuel Monge, Carlos Babío, Carlos Parrado, Montse Fajardo, Carlos Nuevo, Antón Somoza, Celso Milleiro, Manuel Igrexas e Xesús Torres
MANIFESTO PARA A ELIMINACIÓN DO MONUMENTO FASCISTA EN CELANOVA
Volven tempos de poñer sinaturas
MANIFESTO PARA A ELIMINACIÓN DO MONUMENTO FASCISTA EN CELANOVA
A vila de Celanova xogou un triste e singular papel na represión posterior ao golpe de Estado de 1936. O mosteiro converteuse nun dos maiores cárceres do país e lugares como o Furriolo, en escenarios de crimes que seguen impunes. A poboación viviu aterrorizada pola ameaza das armas e as elites locais que apoiaron o golpe practicaron espolios e outros abusos.
Na comarca de Celanova houbo intentos notábeis para recuperar a memoria das vítimas e rendéronselles xustas homenaxes. Nesa liña este Comité reiniciou o traballo para seguir desvelando a verdade e completar accións de reparación. Con ese fin impulsamos a seguinte declaración en demanda do cumprimento da lei sobre memoria histórica.
As e os abaixo asinantes, diante
da reclamación do Comité de Memoria Histórica da Comarca de Celanova que
promove a eliminación do monumento fascista da cruz dos caídos levantada en
agosto de 1939 por falanxistas no Outeiro da Obra no termo municipal de
Celanova, así como a resignificación do espazo como lugar de memoria,
expresamos o noso apoio e sinalamos que:
1. O Comité de Memoria Histórica da Comarca de Celanova acredita que o citado
elemento é un símbolo de exaltación falanxista da barbarie franquista e, polo
tanto, debe aplicarse a lei de memoria histórica en vigor desde o ano 2007.
2. O Concello de Celanova debe cumprir a lei como primeiro paso no
recoñecemento da dignidade das vítimas do franquismo e co horizonte de
satisfacer os principios de verdade, xustiza e reparación que impulsan o labor
dos colectivos memorialísticos ao abeiro das Nacións Unidas. Así mesmo, e
dentro do marco da lei, ten a obriga de elaborar un catálogo de símbolos
franquistas e ordenar a súa retirada; ademais da retirada de títulos
honoríficos e distincións se as houbese, agasallos e nomes de rúas que supoñan
a exaltación do golpe de Estado do 36 e da ditadura.
3. Animamos este Comité e as veciñas e veciños de toda a comarca a levantar o
manto de silencio que tapa as biografías de todas aquelas persoas que desde o
seu desempeño profesional, vital e político promoveron os valores republicanos
antes de 1936 e que foron represaliados polos golpistas e o poder ilegal que se
instaurou no Estado durante as catro décadas seguintes. E aconsellamos que se
sinalicen os lugares de memoria, especialmente as foxas, e que se traballe na
procura de familiares das vítimas. Alén do estrito cumprimento da lei, cómpre
tamén pedir da actual corporación unha declaración de honorabilidade da última
corporación republicana e dos funcionarios que foron represaliados.
Consideramos, xunto co Comité, que a eliminación do
símbolo fascista que alimentou o medo durante máis de oitenta anos é unha
oportunidade para dialogar co pasado, sobre todo con ese pasado que se nos
negou: o das vítimas, como eses 7 últimos presos fusilados pola Bandera de
Falange de Marruecos en setembro do 39, e cos legados de personalidades como
Luís Soto, Pepe Velo, Celso Emilio ou Xulio González, entre outros e outras que
foron borradas da historia. E tamén con ese outro pasado que nunca se cancelou
de todo porque as destrucións e as inxustizas seguen presentes e o poder que as
causou segue presente.
Comité de
Memoria Histórica da Comarca de Celanova
Celanova, 16 de febreiro de 2021.
https://adiante.gal/a-memoria-do-pais-pide-a-retirada-da-cruz-falanxista-de-celanova/
En Novas de Turonio
Co meu agradecemento a Moncho Mariño e, coma sempre a Guillermo Rodríguez polo seu imprescindíbel e incansábel traballo.
sábado, febreiro 20, 2021
Vilamorta recoñece á Pardo Bazán. Polo Avieiro de dona Emilia (31)
 |
| Fonte sen auga e bronce de Acisclo Manzano |
Aínda que dona Emilia fose
un pouco “chinchona” ao alcumar ao Carballiño coa nomeada desprezativa de
Vilamorta, podémola entender, non desculpar, polo tenso momento da súa
separación e as ganas de facerlle unha “puñeta” literaria á familia dos Quiroga
Pérez de Deza.
Mesmo así os vilamortáns-carballiñeses non llo tomaron tan a mal e, aínda que tarde, fóronlle perdoando este alporizamento xeniúdo. A absolución representouse polo seu 105 aniversario que cadraba, predestinación se crésemos nela, co día do feirón do ano e véspera do San Cibrao, e ademais, no ano do festexo, era domingo. Dedicáronlle á escritora unha praza, que ata daquela chamábase de Retortillo[1], onde se colocaban os días de feira os vendedores de vimbios, gueipos, culeiros e demais castes de cesterías, mesmo por diante da praza das galiñas e de onde se vendían as pezas de barro.
A dedicatoria non debeu ser unánime.
As xentes do Carballiño semellan ter certa zuna cos libros que falan delas; se
hai ocasión falaremos noutro caso. As desavinzas tívoas que recoñecer ata o
señor alcalde no seu discurso; dixo que a moitos “les pica y escuece que la
extraordinaria novelista hubiera simbolizado a la pujante, prospera y floreciente
villa que es hoy Carballino, bajo una denominación tan poco esperanzadora”.
Pero o alcalde non era desa opinión, porque a homenaxe ten a súa orixe “en la
extraordinaria vinculación entre la Condesa de Pardo Bazán
y Carballino” quen polas
súas longas estadías na vila convertérase en “figura familiar” da que moita
xente se lembraba “con admiración y cariño”. Moita, moita..., non debía ser,
pois a última vez que dona Emilia, que saibamos, debeu pasar algún tempo no
Carballiño foi en 1883, ou quizais antes, polo que, como quen non quere a
cousa, foran alá sete décadas. Mais o alcalde estaba en desacordo, e aquí pega
un pinchacarneiros extraordinario, perigoso para a súa integridade física, pero,
tamén, porque lles lembra aos seus conveciños: “El Carballino de hace más de medio
siglo (xa apuntamos que había que lle engadir, cando menos, dúas décadas máis)
(...) era (...) totalmente distinto (...) ignorante de sus posibilidades,
sumido en la modorra de su vida totalmente aldeana, sin horizontes definidos y
sin voluntad para alcanzarlos”. Vamos que dona Emilia quedou curta co de
Vilamorta, segundo o edil. Pero non só iso, senón que “hacía falta algún
estimulante poderoso capaz de despertar de este letargo secular a un pueblo
sano y laboriosos en el fondo (...) que (...) fuese capaz de comprender y obedecer
esa llamada y, para dicha nuestra, surge a la vibración patente de tan ansiados
afanes la personalidad inmortal de doña Emilia Pardo Bazán y Quiroga” que soubo
“prender la dorada ilusión y el anhelo de vivir y de perfeccionarse a un pueblo
muerto” polo que a ofrenda do Carballiño era “de gratitud y de recuerdo perenne
hacia aquella que al reprocharnos amorosamente nuestros defectos lo hizo, como
solo saben hacerlo las madres”. Non sabemos en que estado ficou a columna de
Luís Pereira Valeiras despois de tantas piruetas de saltimbanqui.
 |
| Homenaxe á Pardo Bazán La Noche, 15-9-1956 |
Coñecemos o seu discurso por
recollelo na súa integridade o xornal La
noche[2]
que lle dedicou toda unha plana ao evento. Na mesma inclúese, nun recadro,
unha especie de saúda da Blanca; na altura, a única filla viva de dona Emilia e
Pepiño, que tiveran tres fillos, Jaime (1876-1936), María de las Nieves
(1878-1970, a quen sempre lle chamaron Blanca, ata, como vemos, nos papeis,
casada co marqués de Cavalcanti, fascista e fachendoso militar, e María del
Carmen (1881-1935), da que moi pouco se falaba e faleceu solteira.
Jaime estaba moi unido a Pepe Quiroga, foi militar en África, era capitán de cabalería, e participara no golpe de Sanjurjo en 1932. Matárono en Madrid, tras o golpe de estado, xunto ao seu único fillo Jaime Quiroga y Esteban Collantes. Foi o 11 de agosto de 1936. Tras a súa detención e un daqueles xuízos populares, fusiláronos na pradería de San Isidro, na mesma na que dona Emilia situou aquela tarde tola da marquesa Asís de Taboada, afectada polo sol e a bebida na compaña do seu galán gaditano, en Insolación (1889). Seica no pelotón de fusilamento estaba un fillo ilexítimo de Jaime, quen se prestou voluntario para disparar contra o pai, pero que se negou a facelo contra o irmán.
 |
| Cavalcanti, o máis estrafalario, con Alfonso XIII e Primo de Rivera |
Blanca e o marqués de Cavalcanti non tiveron fillos, polo que tras a súa morte a liñaxe Quiroga Pardo Bazán ficou extinguida. Cavalcanti seica era moi pesado e aburrido na conversa e dona Emilia sempre o cortaba cun “Pepe, tu cállate que solo eres un héroe”. Blanca nin se molestou en achegarse ao Carballiño, mandou unha nota con “eterna gratitud” á súa querida vila, “cuna de mis mayores”, e ás terras “donde he pasado tantos días dichosos de mi juventud”.
 |
| Placa colocada en 1956 |
A homenaxe consistiu en colocar unha placa co nome da escritora que aínda hoxe sobrevive enmarañada entre os cables característicos do desleixo que traen consigo as melloras técnicas que ao pouco fican obsoletas, pero xustifican calquera estrago. Nas sucesivas remodelacións, a praza foi perdendo o encanto que nalgún momento tivo cuns bancos de pedra e ameixeiras xaponesas de follas e froitos avermellados que tiñan como utilidade que os rapaces os empregasen para guindarllos uns a outros en imaxinarias batallas e que nunca chegaban a madurar. Hoxe, sen asentos nin arbores, a praza, de mero transito, ficou adornada por unha fonte, triste e simple, sen auga, á que lle adheriron un busto broncíneo e puído de dona Emilia, un traballo alimenticio do magnifico escultor que é Alcisclo Manzano.
Os peores tópicos da crítica
franquista e machista xorden no escrito de Sainz de Robles ao cualificar a Rosalía
como poetisa “rosa”, xunto a outras escritoras tan pouco merecentes dese
cualificativo despectivo como Avellaneda (1814-1873), Coronado (1820-1911) ou
Sinués (835-1893), e ao relativizar a “pretendida virilidad literaria” da Bazán
rodeada por todas partes de “novelistas machos”, pois só pretendía “revalorizar
su sexo para que no desmereciera en la comparación” e engade no seu delirio de
crítico: “Y acaso por presumir de “machito” se decidió -¡nos imaginamos su
repugnancia al coger el reptil con sus dedos delicados y enjoyados!- a escribir
algunas de las más atrevidas páginas de su tiempo timorato”.
Aquela homenaxe vilamortá en
forma de praza dedicada tivo lugar o domingo 16 de setembro de 1956, mais, quen
foi o argallante? Dínolo o propio alcalde Pereira Valeiras (1915-1999): “Este
infatigable peón de la Condesa Pardo Bazán que es don José María Calviño”.
[1] Como xa indicamos na cuarta destas andainas polo Avieiro de dona Emilia
(15/8/2020), Agustín Retortillo de León (1886-?), nacido en Madrid, foi elixido
deputado pola circunscrición (partido xudicial) do Carballiño, nunhas eleccións
parciais celebradas o 4/10/1896. Despois foi deputado por Toledo e senador por
diversas provincias. Alfonso XIII concedeulle o título de “Marqués de la Vega
de Retortillo”. Os resultados da votación que puxo nas Cortes a Retortillo
pódense consultar no Boletín oficial da provincia (6/10/1986); por suposto tiña
asegurado o posto, era o único candidato presentado.
Deberon ser os
novos propietarios do balneario os que impulsaron o recoñecemento do deputado “cunero” conservador, poñéndolle
o seu nome a unha das mellores prazas da vila pola súa intervención, marzo de
1897, na concesión do permiso para sacar a poxa
os balnearios de Carballiño e Partovia.
[2] La noche, 15/9/1956
luns, febreiro 15, 2021
Curros en El cisne e outro retrinco de egohistoria. Polo Avieiro de dona Emilia (30)
 |
| Residencia "General Moscardó". O Carballiño; anos sesenta. |
O Moncho, fillo dun colega
paterno, decidira ir de voluntario á “Marina” para ver de aprender algún
oficio. Deixaba libre un traballo estival e temporeiro no bar da residencia de
“educación y descanso General Moscardó”. Xa saben, e senón dígollo, o heroe do
Alcázar de Toledo, un dos máis glosados e reiterados mitos do franquismo; quen
queira e teña interese pode botarlle un ollo ao libro de hai xa ben anos de
Herbert R. Southworth[1]. O asunto é que, durante
tres veráns, acabei ocupando a vacante.
Aquel edificio, con acenos imperiais de escorial filipino e unha inservíbel, tortuosa e desértica escalinata, era máis un lugar de descanso que de educación. Non o digo pola xente que alí acudía, senón porque non lembro nin unha actividade que puidese ser alcumada de cultural ou educativa, agás o baile de fin de quincena. Este tipo de residencias eran territorio ocupado polos dirixentes do único sindicato, profesores de “Formación del Espiritu Nacional” e outros falanxistas exercentes de actividades similares que gozaban dunhas vacacións baratas a cargo da delegación nacional de sindicatos que dirixiu durante moitos anos o chamado “sorriso do réxime”, Solís Ruiz.
 |
| Viño COES |
Aínda que as quendas eran quincenais, había algún mandamais provincial que se establecía, coa familia ao completo, durante todo o mes de agosto. A muller deste xefe de algo tíñao marcado por mor da súa afección polo viño; mais, coa mesma habilidade que lle permitira ascender no “escalafón” do réxime, o primeiro día de estancia achegábase para darme instrucións sinxelas e concretas. Pola mañá, bastante antes da hora do xantar, e pola tarde, cando o momento da cea estivese aínda nun horizonte difuso, achegaríase á esquina da barra, faría un repenique de dedos para indicarme que encetase a miña misión: manter sempre cheo un vaso de clarete, de Coes; el encargaríase tanto de baleiralo como de levar a conta das veces que o facía. Así que, naquel recanto da barra, había sempre un vaso cheo de viño, que de cando en vez, uns días con máis frecuencia que outros, aparecía baleiro, para ao pouco volver estar cheo. Evidentemente eu levaba a conta, máis el nunca se enganou, nin coa propina, nunca excesiva. Era incríbel a cantidade de viño que engulía aquel home e non entendo como a muller non se decataba ou, quizais, só facía que non se decataba.
Así que un “canijo” que viña de rematar o que na altura se chamaba “bachillerato elemental”, tendo que comezar a procurarse a vida, facíao nun bar, traballo de moita menor dureza física que outros, e substituía o forte e musculado Moncho. Un rapaz que, agás que, e este foi o caso, se abrise algunha “fiestra de oportunidade”, estaba a poñerlle o ramo ao seu período escolar. Seica foi tamén o “sorriso do réxime” quen lle deu pulo ás chamadas “universidades laborales”, dotadas dunhas becas que permitiron a moitos fillos de traballadores facer estudos profesionais ou “superiores”, dicíaselle “bachillerato superior”, pois os universitarios semellaban, eran, inalcanzábeis.
 |
| Unha foto egohistórica co Corcheiro vixiante por si botaba de máis, como é evidente; o Mocho coa camiseta negra. |
Botei co Ernesto e a súa
irmá, Carme, tres anos. El viña nas horas de apuro, cando as chiquitas, antes
do xantar, e durante a hora do café, e o mesmo antes e despois da cea. No medio
atendía o seu oficio de “corcheiro”, de distribuidor de augas de Mondariz que
viñan en fermosas e punteadas botellas verdes de groso cristal, nunha
pesadísima e enorme caixa cadrada de madeira, ou de camareiro en vodas e
banquetes, oficio que aprendera no Buenos Aires dos anos trinta. Comiamos no
acougo tras a barafunda do café, e a conversa do Ernesto ía dun lado para
outro, dos asuntos do bar ao saboroso xantar que preparara a Carme, dos viños
do ribeiro a que o vermú se debía tomar, pouco, do tempo e unha lasquiña de
codia de limón refugando todas as galdrachadas de moda, dun castro por alí a un
topónimo por acolá, do sobreiral do Arnego aos brancos de Beade e os tintos de
Cabanelas, das acepcións de tal ou cal termo ou de que os camareiros debían
andar con présa pero sen correr.
Polas noites baixábame á
vila nun estartelado seiscentos que do lado do pasaxeiro levaba unha táboa e
polas regañas víase circular o asfalto; logo cambiouno por un, tamén veterano,
Saab co característico ruído dos motores da marca sueca. Unha daquelas noites deume
un libro para ler, díxome que o salvara do lume por catro patacos. Quedoume a
frase prendida dun fío na memoria. Durante medio século coidei lembrar que a
edición era 1904, andei a mirar e debín prender mal na memoria. Deduzo, agora,
que se trataba do primeiro tomo das obras completas de Curros editados en 1917,
que xuntaba Aires d´a miña Terra con O Divino Sainete.
O Curros e a Bazán eran tan
da mesma quinta, que o de Celanova só lle levaba un día. O quince de setembro
de 1851 naceu el, o dezaseis ela. A de Meirás foi máis lonxeva, chegou ata os
setenta, mentres que o noso “rexurdidor”, tras unha penosa enfermidade, faleceu
aos 57 na Habana. O seu cadáver regresou a Galicia e foi soterrado en Santo
Amaro, na Coruña. Dona Emilia, faleceu en Madrid e alí ficou, aínda que degoiraba
acougar na Coruña. Quizais fose un castigo á súa prepotente indiferenza pola cultura
do país.
En El cisne... deixou dona Emilia algunha mostra dese seu desdén, poñendo en boca de Elvira, unha das irmás Molende, namorada de Segundo “o cisne”, uns versos “buenos y malos, por lo regular pertenecientes al género tristón, erótico y elegiaco”, que a señorita ribeirá sabía de memoria, sen ignorar ningunha de “las flores y ternezas que constituyen el dulce tesoro de la poesía regional” que “al pasar por sus delgados labios, por su suave voz, timbrada con timbre cristalino, al entonarlos con su mimoso acento del país, los versos gallegos adquirían algo de lo que la saeta andaluza en la boca sensual de la gitana”, pois aquela poesía “íntima y penetrante (…) ganaba (…) en dialecto y parecía aumentarse su frescura y agreste aroma al decirlas una mujer” aínda que de “tan plañideras estrofas se alzaba a veces irónica risa” e “Elvira se pintaba sola para entonar aquella popularísima y saudosa cantiga de Curros, que parece hecha para las noches druídicas de lunar”. Non intuía dona Emilia que aquela “cantiga” na eira non era só para unhas cantas noites; case dous séculos despois segue a emocionar milleiros de persoas; certo é que Chané axudoulle na súa vida permanente.
 |
| Capa da primeira edición do O divino sainete |
Era esa a actitude
consciente de dona Emilia ante a lingua e a cultura da nación. Como sinala
Isabel Burdiel, ben sabía que esa toma de postura significaba o rotura cunha
parte, aínda que fose minoritaria, representativa da intelectualidade galega;
mais como indica a súa última biógrafa “el horizonte (de dona Emilia) hacía ya
tiempo que había dejado de ser Galicia”[2].
A referencia pardobazaniana
sentoulle mal a don Manuel. Quizais o peor foi que o achegase a Grilo, tan popular
e adulador cortesán, protexido por Isabel II e Alfonso XII, como pouco
considerado como poeta pola crítica. Curros zorregoulle a dona Emilia, tres
anos despois de publicarse El cisne...,
todo o III canto d´O Divino Sainete dedicado
á envexa: “D´a Envidia estás frente a frente/E convén que non te colla/por
diante; este monstro vive/somentes d´o que desolla”, agradecendo o consello o
poeta ouviu unha brava disputa e como era sobre letras púxose a escoitala: “- Dígame
miña señora:/ ¿É certo que n´a sua terra/renace a poesía agora?/-Boubas que
ceiban ó vento/catro soñadores tolos.../ !Non ll´hai tal renacemento!/ -Non
haberá; mais non quita/ pra que Castelar o afirme./ - Xa ll´eu tiréi da
lavita/en certa ocasión...!Ten gracia/ eso de chamar poetas/á esas rans d´a
democracia”.[3]
En verdade todo O divino sainete (1888) é unha rexouba, unha parodia, dunha
serie de crónicas, publicadas en El
imparcial entre decembro de 1887 e febreiro de 1888, de dona Emilia, unha
romeira exaltada de fervor católico e nostalxias carlistas, que teñen a súa
epifanía na misa xubilar do primeiro Papa que non era rei, León XIII, que
ademais procedía da aristocracia rural, e na entrevista en Venecia co
pretendente don Carlos. Aquel viacrucis polos camiños de ferro da Francia e
Italia liberais, arrexuntounos despois dona Emilia en Mi romería (1888). Curros imaxinou unha viaxe en tren acompañado de
Añón, ao xeito de Dante con Virxilio, como retruque ridiculizante e humorístico
daquela mobilización internacional para reapropiarse simbolicamente de Roma.
O masón, republicano e
demócrata arrepuxéraselle á Bazán por mor da súa conduta nunha homenaxe a
Rosalía que acababa de morrer. O acto, argallado polo Círculo de Artesáns
coruñés presidido por Pepiño, o seu home, converteuse nunha lanzadeira estelar
da futura condesa que se puxo á beira de Castelar, precedéndoo no uso da
palabra e guindándolle un discurso de trinta páxinas sobre “La poesía gallega”,
na que as dedicadas a Rosalía non pasaban de seis. Non temos noticia do que dixo
o prologuista de Follas novas naquel
acto de encomio a Rosalía á que non só non asistiu Murguía, inimigo da Bazán,
senón ao que nin sequera foi convidado.
Moitas das persoas estudosas
da obra de dona Emilia sinalan as súas continuas e permanentes contradicións,
quen non as ten?, cualifícana como unha aristócrata, conservadora e católica cuns
atrevementos propios dunha mentalidade liberal. Non estou moi seguro. Paréceme
máis ben que unha muller tan intelixente non podía carecer dun nidio e matinado
programa político. Dona Emilia era unha xacobina que gustaba máis da “grandeur”
que da “république” e tiña un proxecto nacional para España que pasaba pola
adaptación á modernidade dos seus sinais de identidade: a monarquía e o
catolicismo. Nese proxecto non tiña cabida o “rexionalismo do rexurdir
nacional” que representaba a obra poética de Rosalía e Curros e personificaba
Murguía.
Aquel libro que me emprestou
aquela noite o Ernesto “o corcheiro” foi o primeiro libro en galego que lin. Nos
fíos da memoria ficaron enguedellados para sempre o de que o demo me leve, o
cró cró co que repuxo o sapo, a traxedia de Rosa e Martiño e a cativiña virxe
do cristal ou o gaiteiro de Penalta. Pouco despois, o vello militante arredista
da Pondal bonaerense, un daqueles que foron patear a Blanco Amor, “aínda que
fose dos nosos”, por dar unha conferencia en español, en Buenos Aires, abriume
a súa biblioteca. Alí estaba o que había daquela, Galaxia, á que el cotizaba
como socio aínda que fose un traballador manual e non un home de letras, dicía.
Aquel libro de Curros ao
mellor mudou a miña vida, e tamén, ao mellor, sen sabelo nin pensalo, o Ernesto
“o corcheiro” cumpriu co seu labor militante.
[1] R. Southworth, H. (1963): El
mito de la cruzada de Franco. París: Ruedo Ibérico
[2] Burdiel, I. (2019): Emilia Pardo Bazán. Madrid: Taurus,
p.267
[3] Curros
Enríquez, M (1917) Aires da miña terra/ O
Divino Sainete. Tomo 1 das obras
completas. Madrid: Hernando.
sábado, febreiro 13, 2021
luns, febreiro 08, 2021
Obrigado
https://armandorequeixo.wordpress.com/2021/01/11/tabela-dos-libros-xaneiro-2021/
Obrigado Montse Pena Presas por lembrarte das Catas na memoria.
sábado, febreiro 06, 2021
Outro segredo de familia. Polo Avieiro de dona Emilia (29)
 |
| José Pardo Mosquera, pai de dona Emilia. Balsa de la Vega; óleo sobre lenzo 35,5X27,5 cm. Casa Museo EPB |
Dise que os de familia son
os segredos mellor gardados; incluso máis que os de estado. Mais, ao final,
todo se sabe. Referiámonos no anterior “Avieiro” ás sospeitas de José Pardo
Bazán de que o seu xenro fose como o Perucho de Los pazos..., un “fillo bravo”, para explicar o maltrato familiar
tras a morte do pai e que non se arrepuxera e defendese os seus intereses. Cando
menos é o que se desprende dos documentos dados a coñecer polo grupo de investigación
“La Tribuna” en 2008[1].
Mais podía acontecer que do que Pepiño estaba farto era da longa experiencia de
intrigas hereditarias do seu sogro, ou simplemente aquelas leas non lle
aquelaban ben ao seu carácter.
Despois de tirarlle o po ás
disputas económicas entre os Pardo e os Quiroga, os investigadores descubríronnos
outro deses “aconteceres” dos que non gusta falar, dos que se prefiren agochar,
ben premidos contra o fondo da gabeta dos recordos ingratos para que non se lles
ocorra emerxer en circunstancia algunha. Neste caso, ben gardado, aferrollado
con todos os cadeados que houbese e agochado baixo todos o silencios que se
puidese, o segredo estaba na banda dos Pardo Bazán.
Do que non se podía falar na
familia de dona Emilia era do asasinato da súa avoa paterna, dona Joaquina
Mosquera Ribera. Mais, por que non falar da vítima dun crime? Por que agochalo?
Por tratarse dun “mullericidio”, un máis desa praga contra as que as mulleres
de hoxe erguen a voz, pero non daquela.. Pero había tamén outras razóns para
calar.
O crime aconteceu en
Betanzos, en 1848, segundo descubriron os investigadores tirando de dous fíos:
unha breve nota de referencia da escasa prensa do momento e unha carta que un
dos investigadores atopara, anos antes, nun libreiro de vello[2]. Tiveron que recorrer aos
máis diversos arquivos, pois no abondoso e minucioso arquivo dos Pardo Bazán
nada había. Como os césares, aplicaran unha eficaz “dannatio memoriae” ata o
punto de que en ningunha biografía, agás a actual de Isabel Burdiel[3], se fai referencia ao
tráxico final da avoa de dona Emilia.
Dona Joaquina (1805-1848)
era filla de don Gonzalo Mosquera Arias e de dona Joaquina Ribera Pardo; ambos
da fidalguía vella dende a punta das unllas dos pés ata os últimos pelos da cabeza.
El, rendeiro abastado de ideas liberais ata onde se podía e, entre outras
moitas cousas, señor da xurisdición de Bentraces, no actual concello de
Barbadás, e irmán segundo do III marqués de Aranda e de Guimarei. Ela, filla
única e polo tanto herdeira dos bens vinculados ás casas de Cañás, en Carral,
da que xa non quedan restos, ou a de Baldomir, en Guísamo, Bergondo, da que
fican as paredes, e algunhas máis.
 |
| Pazo de Bentraces, en Barbadás, solar dos Mosquera Arias |
Dona Emilia naceu apenas
tres anos despois. Aínda que o silencio fose espeso algo tería que ouvir, algo
saber, ollar expresións, xestos, arrebatos... dos que nunca nada dixo pero que,
seguro, tiveron que influír nos “dicires” da escritora sobre malos tratos ás
mulleres, violencia de xénero ou violencia en xeral, así como sobre as
tensións, odios, rancores entre as familias por mor das herdanzas ou sobre as
paixóns inconvenientes e os amores “fou”.
 |
| Miguel Pardo Bazán. Avó paterno de dona Emilia |
A avoa de dona Emilia era a
segunda de tres fillas. Casou, ou casárona, aos 16 anos con Miguel Pardo Bazán
que xa cumprira os 37 e procedía tamén de dous puros sangues fidalgos: os Pardo,
con casa principal na granxa de Meirás, e os Bazán de Cambados, residentes no
que hoxe é parador de turismo. En ambos os casos con outros moitos bens
vinculados. O avó de Emilia fixera carreira militar e política e coincidiu co
seu sogro nun liberalismo coutado para se as tornas se viraban absolutistas.
Deputado ausente, nin aparecía, aducindo enfermidades, faleceu en 1839 deixando
unha viúva de 39 anos e un fillo de 12, José, o pai de Emilia; os outros catro
fillos faleceron antes que o proxenitor.
Dona Joaquina permaneceu na
Coruña, vivindo coa nai, titorando o rapaz e administrando os bens e rendas do
seu home que formarán parte da herdanza do fillo. Nesta cidade coñeceu o militar
retirado Juan Rey Perfume, dez anos máis novo ca ela, de familia de
comerciantes coruñeses e nai de orixe italiana, posibelmente Perfumo de inicio.
Unha cousa leva a outra e tiveron unha filla, Adelaida Rey Mosquera, nacida en
xaneiro de 1847, pero tardaron en casar e cando o fixeron mudáronse a Betanzos.
Ás dúas e media da tarde do
4 de maio de 1848, Juan Rey Perfume degolou a súa muller, cunha navalla
barbeira. Ás 10 da noite pegouse un tiro. Deixaba unha longa misiva de
suicidio: encetada antes de matar a muller e rematada horas despois de facelo.
Iníciaa referíndose a unha “conspiración infernal” na que a súa muller “es la
primera actriz” “ofendida de que la haya obligado a casarse por que la hice una
hija”, na trama “ha fraguado la más alta e imponderable calumnia contra mí,
unida para ello con su hijo (o pai de dona Emilia), Bermúdez (cuñado da
asasinada), Guergué (administrador dos Pardo Bazán), José Portela y su hijo
(labradores de Meirás), el procurador Ribas y un clérigo llamado Caldelas”.
Despois de matala continuou a carta “Horror he
asesinado a mi mujer y ya no puedo hacerlo con la infame doncella”. Petiscamos
algunhas frase da longa carta: “Ahí te queda torpe hijo José Pardo Bazán toda
la herencia”, “vivía contento con mi mujer aunque ella era infame como
vosotros”, “si ella y vosotros queríais separarme debió ser por una causa
política”, “Esta mujer había denotado ya su resistencia a vivir conmigo cuando
nos obsequiábamos, la deje luego y después quería casarse para solo separase
luego y vivir a su antojo. No, yo o contigo o muerta tu o sino que diga alguno
si tuve otra mujer desde casado. Soy el hombre más desgraciado del mundo pero
muero justo, convencido de que mi mujer se iba separar de mí y aun vino
mintiéndome”, “quiero que a mi mujer y a mí nos entierren juntos y en sagrado”,
“cuantas veces dormí tirado en las ruedas porque mi mujer me echaba, cuantas en
el sofá, cuantas veces salí desesperado y reñía porque ella me decía [que] no
me quería, [que] no tenía posición social”.
A pesar do nerviosismo e da
confusión mental que denota o escrito os investigadores puideron demostrar, a
través da documentación do proceso, que “la conspiración deseñada por doña
Joaquina Mosquera” para vingarse do ex administrador Luís María Guergué e asasinalo
existiu e na lea meteu o seu home. Procuramos resumir o máis significativo.
A viúva de Miguel Pardo
Bazán vivía coa súa nai na Coruña mentres o seu fillo estudaba Dereito; coñeceu
o militar e tiveron unha filla, para evitar o escándalo bautizouna en segredo,
pois non tiña intención de casar co pai. Pero alguén o descubriu e o párroco
tivo que asentar o bautizo. Tiña unha boa razón dona Joaquina para non casar;
como viúva administraba as moitas rendas procedentes de seis administracións
que herdara o fillo; de casar, perdería a curadoría e con ela a maior parte dos
seus ingresos. Pero de non facelo deixaba desprotexida a súa filla que non
podería recibir herdanza máis que pola vía de alimentos, e o pai, Rey Perfume,
tiña un soldo ben magro e ela nada herdara do seu pai e a súa nai non fixera aínda
as partillas.
 |
| Casa de Baldomir, Guisamo, (Bergondo) vinculado aos Pardo |
Dende meses antes do parto,
Joaquina, coa axuda da nai, iniciou unha serie de movementos para preparar unha
herdanza para a futura criatura e protexela no caso, relativamente frecuente,
de morrer no parto. Joaquina comezou a reunir un patrimonio a través de cesións
definitivas que lle facía a súa nai e a escriturar no notario algunhas últimas
vontades que corrixían o testamento no que declaraba o fillo herdeiro
universal. Nunha desas modificacións encargaba ao apoderado xeral, Luís Mª
Guergué, de que, no caso de falecer, se apoderase da súa casa e todo o que
houbese dentro; na outra deixaba a Juan Rey Perfume unha notas, que non se
coñecen, para ter en conta a hora de executar o testamento. A descuberta do
oculto bautizo e todos estes plans explicarían a mudanza a Betanzos.
De súpeto todo mudou. José
Pardo Bazán, temendo que a súa nai puidese allear parte dos seus bens,
destituína como titora e nomeou no seu lugar o seu tío José Bermúdez de Castro.
Esta negouse a aceptalo e iniciouse un preito, frecuente por outra banda entre
a fidalguía da altura, entre nai e fillo. O asunto complicouse cando Bermúdez
de Castro denunciou a súa sogra por allear bens, que entrarían nas partillas da
súa muller, a favor de Joaquina Mosquera. A coincidencia temporal indica que ambos
os preitos teñen relación e dos dous é protagonista o administrador Guergué,
que debeu ser quen descubriu o nacemento da cativa. Isto explica que Joaquina
Mosquera lle retirase os poderes e, ante a resistencia deste, denunciouno para que
lle entregase as chaves e lle devolvese o arquivo da familia que retirara da
granxa de Meirás, en evidente acordo con Pardo Bazán e Bermúdez de Castro que
viñan de nomealo administrador de ambos.
Ante a imposibilidade de
gañarlle o preito ao fillo, Joaquina decidiu casar. A zuna debeu chegar ata o
extremo de tramar o asasinato do traizoeiro administrador, e alentar as fortes
tensións de Rey Perfume co administrador Guergué, co seu fillastro Pardo Bazán,
co titor deste, Bermúdez de Castro e con ela mesmo. O matrimonio, tras a perda
da titoría, seguiu vivindo en Betanzos ata que ocorreu a traxedia. Guergué
encargouse de inventariar os bens da vivenda e preparar o enterro da parella.
Pardo Bazán non tardaría en denunciar
a Guergué polas contas que lle presentou, preito que tardou meses e rematou cun
acordo. Tiña, pois, o pai de dona Emilia ampla experiencia nestas lides. Anos
máis tarde volveraas poñer en practica cando se trate do reparto de bens e rendas
dos irmáns Quiroga, tras a morte do pai, mesmo ata o punto de insinuar que José
Quiroga ou ben non fose fillo de don Pedro Quiroga ou ben non o fose de dona
Mariquiña. Como sabemos, estas tensión intrafamiliares estarían na base da
posterior separación do matrimonio Quiroga- Pardo Bazán.
[1] “Aportaciones a la biografía de Emilia Pardo Bazán. La crisis
matrimonial (1875-1884)” en La Tribuna.
Cadernos de estudos da casa-museo EPB, nº 6, 2008 A Coruña RAG/Casa Museo
EPB, p.71-127
[2] O grupo de investigación está formado por Xosé Ramón Barreiro
Fernández, que atopou a carta, Ricardo Axeitos, que reparou na nota de prensa,
Patricia Carballal Miñán e Jacobo Manuel Caridad Martínez. A investigación
publicouse en en La Tribuna. Cadernos de
estudos da casa-museo EPB, nº 8, 2011. A Coruña RAG/Casa Museo EPB, p.15-56
baixo o título “La trágica muerte de Joaquina Mosquera Ribera, abuela de Doña
Emilia. Un familiar secreto desvelado”
[3] Burdiel, I. (2019): Emilia Pardo
Bazán. Madrid:Taurus
Subscribirse a:
Publicacións (Atom)