 |
| Fonte sen auga e bronce de Acisclo Manzano |
Aínda que dona Emilia fose
un pouco “chinchona” ao alcumar ao Carballiño coa nomeada desprezativa de
Vilamorta, podémola entender, non desculpar, polo tenso momento da súa
separación e as ganas de facerlle unha “puñeta” literaria á familia dos Quiroga
Pérez de Deza.
Mesmo así os vilamortáns-carballiñeses non llo tomaron tan a mal e, aínda que tarde, fóronlle perdoando este alporizamento xeniúdo. A absolución representouse polo seu 105 aniversario que cadraba, predestinación se crésemos nela, co día do feirón do ano e véspera do San Cibrao, e ademais, no ano do festexo, era domingo. Dedicáronlle á escritora unha praza, que ata daquela chamábase de Retortillo[1], onde se colocaban os días de feira os vendedores de vimbios, gueipos, culeiros e demais castes de cesterías, mesmo por diante da praza das galiñas e de onde se vendían as pezas de barro.
A dedicatoria non debeu ser unánime.
As xentes do Carballiño semellan ter certa zuna cos libros que falan delas; se
hai ocasión falaremos noutro caso. As desavinzas tívoas que recoñecer ata o
señor alcalde no seu discurso; dixo que a moitos “les pica y escuece que la
extraordinaria novelista hubiera simbolizado a la pujante, prospera y floreciente
villa que es hoy Carballino, bajo una denominación tan poco esperanzadora”.
Pero o alcalde non era desa opinión, porque a homenaxe ten a súa orixe “en la
extraordinaria vinculación entre la Condesa de Pardo Bazán
y Carballino” quen polas
súas longas estadías na vila convertérase en “figura familiar” da que moita
xente se lembraba “con admiración y cariño”. Moita, moita..., non debía ser,
pois a última vez que dona Emilia, que saibamos, debeu pasar algún tempo no
Carballiño foi en 1883, ou quizais antes, polo que, como quen non quere a
cousa, foran alá sete décadas. Mais o alcalde estaba en desacordo, e aquí pega
un pinchacarneiros extraordinario, perigoso para a súa integridade física, pero,
tamén, porque lles lembra aos seus conveciños: “El Carballino de hace más de medio
siglo (xa apuntamos que había que lle engadir, cando menos, dúas décadas máis)
(...) era (...) totalmente distinto (...) ignorante de sus posibilidades,
sumido en la modorra de su vida totalmente aldeana, sin horizontes definidos y
sin voluntad para alcanzarlos”. Vamos que dona Emilia quedou curta co de
Vilamorta, segundo o edil. Pero non só iso, senón que “hacía falta algún
estimulante poderoso capaz de despertar de este letargo secular a un pueblo
sano y laboriosos en el fondo (...) que (...) fuese capaz de comprender y obedecer
esa llamada y, para dicha nuestra, surge a la vibración patente de tan ansiados
afanes la personalidad inmortal de doña Emilia Pardo Bazán y Quiroga” que soubo
“prender la dorada ilusión y el anhelo de vivir y de perfeccionarse a un pueblo
muerto” polo que a ofrenda do Carballiño era “de gratitud y de recuerdo perenne
hacia aquella que al reprocharnos amorosamente nuestros defectos lo hizo, como
solo saben hacerlo las madres”. Non sabemos en que estado ficou a columna de
Luís Pereira Valeiras despois de tantas piruetas de saltimbanqui.
 |
| Homenaxe á Pardo Bazán La Noche, 15-9-1956 |
Coñecemos o seu discurso por
recollelo na súa integridade o xornal La
noche[2]
que lle dedicou toda unha plana ao evento. Na mesma inclúese, nun recadro,
unha especie de saúda da Blanca; na altura, a única filla viva de dona Emilia e
Pepiño, que tiveran tres fillos, Jaime (1876-1936), María de las Nieves
(1878-1970, a quen sempre lle chamaron Blanca, ata, como vemos, nos papeis,
casada co marqués de Cavalcanti, fascista e fachendoso militar, e María del
Carmen (1881-1935), da que moi pouco se falaba e faleceu solteira.
Jaime estaba moi unido a
Pepe Quiroga, foi militar en África, era capitán de cabalería, e participara no
golpe de Sanjurjo en 1932. Matárono en Madrid, tras o golpe de estado, xunto ao
seu único fillo Jaime Quiroga y Esteban Collantes. Foi o 11 de agosto de 1936.
Tras a súa detención e un daqueles xuízos populares, fusiláronos na pradería de
San Isidro, na mesma na que dona Emilia situou aquela tarde tola da marquesa
Asís de Taboada, afectada polo sol e a bebida na compaña do seu galán gaditano,
en Insolación (1889). Seica no
pelotón de fusilamento estaba un fillo ilexítimo de Jaime, quen se prestou
voluntario para disparar contra o pai, pero que se negou a facelo contra o
irmán.
Cavalcanti, o máis estrafalario, con Alfonso XIII
e Primo de Rivera
Blanca e o marqués de Cavalcanti non tiveron fillos, polo que tras a súa morte a liñaxe Quiroga Pardo Bazán ficou extinguida. Cavalcanti seica era moi pesado e aburrido na conversa e dona Emilia sempre o cortaba cun “Pepe, tu cállate que solo eres un héroe”. Blanca nin se molestou en achegarse ao Carballiño, mandou unha nota con “eterna gratitud” á súa querida vila, “cuna de mis mayores”, e ás terras “donde he pasado tantos días dichosos de mi juventud”.
 |
| Placa colocada en 1956 |
A homenaxe consistiu en colocar unha placa co nome da escritora que aínda hoxe sobrevive enmarañada entre os cables característicos do desleixo que traen consigo as melloras técnicas que ao pouco fican obsoletas, pero xustifican calquera estrago. Nas sucesivas remodelacións, a praza foi perdendo o encanto que nalgún momento tivo cuns bancos de pedra e ameixeiras xaponesas de follas e froitos avermellados que tiñan como utilidade que os rapaces os empregasen para guindarllos uns a outros en imaxinarias batallas e que nunca chegaban a madurar. Hoxe, sen asentos nin arbores, a praza, de mero transito, ficou adornada por unha fonte, triste e simple, sen auga, á que lle adheriron un busto broncíneo e puído de dona Emilia, un traballo alimenticio do magnifico escultor que é Alcisclo Manzano.
Os peores tópicos da crítica
franquista e machista xorden no escrito de Sainz de Robles ao cualificar a Rosalía
como poetisa “rosa”, xunto a outras escritoras tan pouco merecentes dese
cualificativo despectivo como Avellaneda (1814-1873), Coronado (1820-1911) ou
Sinués (835-1893), e ao relativizar a “pretendida virilidad literaria” da Bazán
rodeada por todas partes de “novelistas machos”, pois só pretendía “revalorizar
su sexo para que no desmereciera en la comparación” e engade no seu delirio de
crítico: “Y acaso por presumir de “machito” se decidió -¡nos imaginamos su
repugnancia al coger el reptil con sus dedos delicados y enjoyados!- a escribir
algunas de las más atrevidas páginas de su tiempo timorato”.
Aquela homenaxe vilamortá en
forma de praza dedicada tivo lugar o domingo 16 de setembro de 1956, mais, quen
foi o argallante? Dínolo o propio alcalde Pereira Valeiras (1915-1999): “Este
infatigable peón de la Condesa Pardo Bazán que es don José María Calviño”.
[1] Como xa indicamos na cuarta destas andainas polo Avieiro de dona Emilia
(15/8/2020), Agustín Retortillo de León (1886-?), nacido en Madrid, foi elixido
deputado pola circunscrición (partido xudicial) do Carballiño, nunhas eleccións
parciais celebradas o 4/10/1896. Despois foi deputado por Toledo e senador por
diversas provincias. Alfonso XIII concedeulle o título de “Marqués de la Vega
de Retortillo”. Os resultados da votación que puxo nas Cortes a Retortillo
pódense consultar no Boletín oficial da provincia (6/10/1986); por suposto tiña
asegurado o posto, era o único candidato presentado.
Deberon ser os
novos propietarios do balneario os que impulsaron o recoñecemento do deputado “cunero” conservador, poñéndolle
o seu nome a unha das mellores prazas da vila pola súa intervención, marzo de
1897, na concesión do permiso para sacar a poxa
os balnearios de Carballiño e Partovia.
[2] La noche, 15/9/1956
Ningún comentario:
Publicar un comentario