Como nos relatos dos autores citados, tamén
no Teis obreiro e mariñeiro foron aqueles días de loito e carraxe. Unha das
xornadas infames aconteceu nas últimas horas do 13 de agosto ou nas primeiras
do día seguinte. No rexistro civil de Tomiño, ás 12h. do 14 de agosto, quedaron
inscritos os cadáveres de cinco homes descoñecidos. Os cinco corpos sen vida
apareceron no Monte Candeira ou finca do Candeira. Os cinco a causa de
“disparos de arma de fuego”. Os cinco foron soterrados no cemiterio da
parroquia tomiñesa de Amorín.
No
folio 289 do rexistro citado anótase un cadáver ao que non se lle atopou
documentación que o identifique, representa
unha idade aproximada de 30 anos, viste
pantalón de dril a raias, chaqueta de la azul mariño, zapatos de cor abelá,
calcetíns castaños, camisa azul claro e camiseta interior de punto branco. Aos
poucos días, o 19 de agosto, unha moza, case unha nena, de vinte anos,
Joaquina, identifica o defunto como o
seu irmán, Joaquín Avelino Álvarez López, natural da Guarda e veciño de Santa
Tegra de Guixar, Teis.
No folio seguinte inscríbese outro cadáver
ao que se lle topou unha cartilla militar naval a nome de José Costas
Rodríguez. A descrición di: “Representa ser dunha idade de 27 a 29 anos; viste
pantalón e chaqueta cor clara, camisa branca con raias a cadros na “pechera”;
zapatos cor abelá clara e calcetíns verde escuro; non ten sinais particulares;
cara afeitada”. A súa identificación resulta de “que le fue ocupada una
cartilla militar Naval incompleta, expedida en Vigo el 20 de diciembre de 1927,
a nombre de José Costas Rodríguez, con residencia en Santa Tecla”
O
folio 291 recolle outro cadáver de “un hombre desconocido” que, con
posterioridade, sería identificado por Ramona Rodríguez sen 2º como o seu fillo
de 27 anos, Cesáreo Costa Rodríguez. Hai algo raro na descrición do cadáver;
literalmente di: “representa una edad de
40 años”; mais como dixemos a súa nai identifícao como de “unos 27 años”. A
descrición continúa: “cara afeitada de hará ocho días; viste pantalón de lana
gris y chaqueta dril, bastante usada, camisa de percal blanca con pechera con
dibujo estampado, sin camiseta interior; calza alpargatas color castaño y sin
calcetines”. Segundo nos informa a amiga Amalia Collazo da Comisión pola
recuperación da Memoria Histórica de Vigo, Cesáreo era coñecido co alcume de “O
Chileno”. Nada sabemos sobre a coincidencia dos apelidos de José e Cesáreo.
O seguinte nesta tétrica listaxe é outro
cadáver, tamén dun descoñecido, que representa unha idade aproximada de 28
anos, a acta aclara “que se ocuparon varias y diversas fotografías sin que
ninguna de ellas sea reconocida como del interfecto; una minuta de una
solicitud dirigida a la Compañía de Ferrocarril del Oeste, encabezada con el
nombre de (ilexible) Barciela y un pañuelo de bolsillo con las iniciais S.B.”. A
min paréceme que pon Secundino, aínda que a eficaz Amalia Collazo infórmanos de
que, segundo os seus datos, o seu nome era Segismundo.
Amalia
Collazo tamén nos informa da afiliación cenetista do último dos cadáveres
inscritos, o de Evaristo Melón Martínez. Asentado como “descoñecido”, na acta recóllese “que se le ocuparon una cartera de
bolsillo con los documentos siguientes: un oficio de la Alcaldía de Teis en el
que se nombra a Evaristo Melón Martínez, vigilante de arbitrios, fecha 27 enero
1936, otra, del mismo Ayunt., fecha 6 marzo de 1936, en que se nombra al propio
individuo Cabo Visitador de arbitrios interino”. O cadáver foi identificado o
14 de setembro de 1936 pola súa nai Angelita Martínez Veiga quen fai constar
que tiña 33 anos, estaba casado con Dolores Pérez Cobelas e tiña dous fillos:
Angelitas e Dolores. A diferenza dos anteriores que eran de Teis- Santa Tegra,
Evaristo era de Espiñeiro.
As novas que chegaron de Amorín-Tomiño
estenderon a dor e o pranto polos fogares obreiros de Teis. Infortunadamente
non era a primeira vez. Na parroquia de Sobrada do concello miñoto, levantouse,
o 10 de agosto, o cadáver doutro “descoñecido”. Oito días despois Inés de
Castro Losa, natural de Bouzas, viúva e veciña de Teis, preséntase no xulgado
tomiñés e identifica o cadáver como o do seu fillo Andrés González de
Castro, de 33 anos de idade, solteiro,
oficinista e natural da Guarda, fillo de Andrés González, natural de Ourense. O
cadáver aparecera no Salgueiro, a causa da morte: “disparo de arma de fuego” e
foi soterrado no cemiterio de Sobrada.
A
primeira crónica do espanto, o amigo Pepe Cáccamo deixarame empregar aquí o
título do seu poemario incorporado ao seu O
caderno da ira, iniciado o 18 de
xullo do 36 foi inicialmente publicado co título de La Galice sous la botte de Franco (1938), baixo o pé editorial de
Jean Flory; o mesmo ano, e tamén en París, hai unha edición en castelán
intitulada Lo que han hecho en Galicia.
En Buenos Aires editouse co título de Galicia
Mártir e o subtitulo de “Episodios del terror blanco en las provincias
gallegas” asinado por un tal Hernán Quijano. Finalmente editouse en galego
baixo o rotulo de O que fixeron en
Galicia, 1936 (A Nosa Terra, 1998); xa en 2005 Ed. Alvarellos reeditouno a
xeito de facsímile da primeira edición.
Trátase
dunha obra de urxencia de autoría descoñecida, fálase de Luís Seoane nas
referencias á provincia da Coruña, de Manuel Benavides para Pontevedra, de
informacións sacadas do quincenario Nova
Galicia dirixido por Rafael Dieste.... Aínda así os datos achegados, a descrición xeral dos
feitos e a interpretación dos mesmos, fóra dalgúns erros puntuais, son dun
rigor e detalle que contrasta coa opinión dos que lle reprocharon ao relato unha certa esaxeración.
Neste
libro de urxencia dedícanselle uns parágrafos ao asasinato de Andrés G. de Castro,
de quen se di que era persoa moi coñecida en Vigo “canciller del consulado de
México”. Seica despois do golpe tivo que ir a Portugal por asuntos privados,
como non tiña nada que temer solicitou o pasaporte e concedéronllo. Resoltos os
asuntos detívoo a policía portuguesa e
entregárono na fronteira dentro dun grupo duns vinte fuxitivos. Di o relato que
enrabiados por uns reveses militares os fascistas mataron todos cando chegaron
á ponte de Tui. González de Castro, nin era fuxitivo nin adversario do réxime,
“Su único crimen residía en el hecho de haber llegado “en un mal momento”, como
acostumbran a decir los falangistas cunando quieren escusar uno de sus
crímenes”. (p.83)
Unhas horas antes do levantamento do cadáver
de Andrés G. de Castro tivo lugar o levantamento doutro, inicialmente
identificado por oficio do Alcalde-delegado da orde pública de Tui. Era o de
Manuel Nogueiras Cruces. A acta do rexistro civil de Tomiño non dá máis datos
persoais. Aclara que a causa da morte foi “disparos de arma de fuego” e apareceu
na parroquia de Sobrada; no seu cemiterio recibiu terra. Ao coincidir data e
parroquia destes dous últimos asasinados pensamos si sería, tamén, veciño de
Teis, mais a ausencia do seu nome nas
longas listaxes elaboradas polas persoas que traballan en sacar á luz a infamia cometida en Vigo e o feito de
que a identificación procedese do delegado da orde pública tudense lévanos a
pensar que podería ser veciño da cidade miñota.
Con
posterioridade e grazas ao amigo Moncho
Fernández Leal puidemos saber que Manuel Nogueira Cruces era veciño do Rosal,
onde era concelleiro pola Fronte Popular.
Luns, 6 de novembro de 2017
Ningún comentario:
Publicar un comentario