Tiñamos
preparada, para o remate de maio, unha viaxe, sen programa nin dirección, pola
Provenza. Ollar o florecer da lavanda era a difusa proposta. Non sei se chegariamos
ata Aubagne ou ficariamos prendidos nos innumerábeis e fermosos enguedellos
destas terras. En calquera caso non iremos por mor dun contratempo de saúde do amigo
“chauffer”. Fica adiada para a volta do verán coa esperanza de ollar aínda os
campos inzados de entretecidos malvas, azuis e lilas sobre a sufrida garriga.
Sexa ou non, a atención está na mellora do amigo con quen importa a viaxe e non
o destino.
As
esaxeradas panoplias informáticas que
permiten ver películas cando a un lle peta ou ler libros cando lle cadra, poden
levarte como unha guía, como un destino fatal a casualidades sorprendentes,
inagardadas. Pasoume ese outro día cun filme co que estiven dubidando. Animoume
a ollalo a idea viaxeira adiada e o agradable recordo do seu director, Claude Berri,
pois o seu Xerminal, foi reiteradamente visitado na compaña do meu
alumnado de Historia do Mundo Contemporáneo.
Superei unha certa reticencia pola lonxitude da
metraxe, 240 minutos, ao repasar a
nómina actoral: Yves Montad, Daniel Auteuil , Gerard Depardieu e Emmanuelle
Béart. Os dous primeiros nas dúas partes nas que se divide o filme; os outros
en cadansúa. A primeira, unha maldade rural, Jean de Florette (El
manantial de las colinas, na versión en español). A segunda, unha vinganza
agardada e unha traxedia aldeá na Provenza dos vinte do pasado século, Manon des sources; a versión española é
tan explícita no seu título que non só
estraga o segredo intuído senón que roza a vulgaridade: La venganza de Manon.
Souben
así tanto de Marcel Pagnon, un cineasta e escritor francés, membro da Academia,
que alí conserva un certo “aquel”, como dunha curiosidade ou rareza, cando
menos para mín. Decateime de que ao revés do que acostuma ser, primeiro foi o
cine e despois a literatura. Todos coñecemos grandes, malas ou pésimas novelas
que mutaron en magnificos, pasábeis ou pésimos filmes. Mais neste caso foi
primeiro o guión transformado en imaxes e despois a elaboración novelada da
historia.
 |
| Marcel Pagnol |
Resulta
que Pagnol, un home da garriga provenzal: “Je suis né dans la ville d'Aubagne, sous le Garlaban couronné de chèvres,
au temps des derniers chevriers”, dirixiu primeiro os filmes, en
1952, cos títulos de Manon des sources
e Ugolin. Abandonadas as súas
exitosas actividades cinematográficas virou a novelista, en exclusiva, e dez
anos despois publicou L´eau des collines,
dividido nas dúas partes das que falamos: Jean
de Florette e Manon des surces e
sobre as que Claude Berri argallou as súas narracións fílmicas.
Pagnol
comezou sendo un importante home de teatro e
foi un dos grandes impulsores da industria cinematográfica francesa,
tanto no período de entreguerras como nos anos cincuenta. Descoñecía eu a forza
industrial do cinema francés daquel tempo e entendía que a existencia, nos actuais, da importante industria audiovisual
gala era só o resultado da resistencia férrea de Jack Lang, varias veces Ministro de Cultura
baixo a presidencia de François Mitterrand, á apisoadora cultural
norteamericana.
Cando
as negociacións da coñecida como Rolda Uruguai, comezaron en Punta del Este en
1986 e remataron en Marrakech en 1993, que se concretaron no que hoxe coñecemos
como Organización Mundial do Comercio (OMC), Lang, ministro daquela, resistiu o
que puido e Francia tardou en sumarse ao acordo. Ademais dos acordos sobre a
circulación monetaria debatéronse, con intensidade, cuestións referidas á
propiedade intelectual.
Contan
que nunha daquelas negociacións, ante a insistencia francesa en manter un 50%
da cota de pantalla para as producións europeas, o representante norteamericano
recomendoulle ao negociador francés que se dedicasen a facer queixos como
sabían e lles deixasen a eles facer as películas que tamén tiñan demostrado que
o sabían facer. Lang fixo despois algún comentario nos termos de que o queixo
vai ao estómago e as imaxes ao cerebro, ou cousa semellante. Os americanos,
como xa lle advertía Nebrija á moi
esclarecida raíña Isabel A Católica, ben sabían que o proxecto imperial se
fundamenta na cultura e sostense con canóns.
O
caso é que as iniciativas de Pagnol e a afouteza de Lang poden explicar a
fortaleza actual da cinematografía francesa cando, por exemplo, a italiana,
brillante en nomes (os neorrealistas, Fellini, Visconti, Bertolucci...),
languidece.
O
díptico de Berri ten evidentes limitacións, pero adianta o discurso visual que brillará
en Xerminal, e acerta de cheo ao brindarnos unha ollada descrida sobre a vida
rural en Francia, na Provenza de terra avermellada, no mundo do que Pagnol tira unha historia, pois está seguro de “qu'une œuvre
locale, mais profondément sincère et authentique peut parfois prendre place
dans le patrimoine littéraire d'un pays et plaire dans le monde entier”.
Berri
atina ofrecéndonos una epopea da avaricia, da hipocrisía, da envexa, do odio,
da vinganza, do amor, da fe, da redención, da exclusión... de sentimentos
universais enxertados nun territorio concreto, sen condescendencia nin cos
personaxes que os encarnan nin coa sociedade rural que os protexe e agocha. Os
Souberyan conspiran, maquinan, intrigan para quedarse coas terras herdadas por
Jean de Florette, un inocente urbanita trasladado a un inexistente e idílico
mundo rural, tras a morte, fortuíta ou non tanto, do propietario. Agochan como
raposos a fonte de auga sen importarlle que a insensatez de Jean o arrastre á propia morte, fortuíta ou non tanto,
provocando a ruína familiar co único fin de ficar coa herdade para enriquecerse
e, sobre todo, para engrandecer aos
Soubeyran. O desprezo de Manon arrastrará a Ugolin a amosarse como é, un pobre
home manexado polo tío, le Papet. O segredo
que a este lle descubrirán converterao nun morto vivinte que deambula polo
cemiterio onde se extinguirán, con el, os Soubeyran. Un remate de folletín
decimonónico que Berri sabe resolver con contención, sen que unha soa lágrima
se deslice pola face cuarteada e reseca, como a terra provenzal, de Papet.
 |
| Yves Montand (César, le Papet) e Daniel Auteil (Ugolin) |
O
filme supera limitacións coas magnificas interpretacións de Yves Montand
(César, le Papet) e Daniel Auteil (Ugolin); o avaricioso vello e o sobriño
parvioco. Cada un ten os seus momentos de especial brillantez. Ugolin, cando
vive, no seu amor apaixonado, o desprezo vingativo de Manon, e César cando
descobre o que non sabía da súa propia vida.
As
ideas asócianse cando a un lle veñen a conto. A min pasoume co díptico de Berri
e as dúas entregas do Novecento, de
Bertolucci. Hai xusto dez anos de diferenza; a do italiano é máis vella. A
asociación estableceuse non só polos
escenarios rurais, ben diferentes por outra banda: gorentosa e farturenta a
Toscana; agreste, basta e ruda a provenzal. Nin sequera polos tons terrosos,
avermellados e ferrosos e a luz nítida
da fotografía de Bruno Nuytten ou polos ocres toscanos e os filtros amarelos de
Vittorio Storaro, senón sobre todo polos dous vellos bailaríns.
Yves
Montand interpreta como se estivese sobre o estrado do Olimpia cantando Les feuilles mortes, como se na vez de
ter a cámara diante tivese o patio de butacas a rebordar, móvese como un
“chansonier”, como un amante que agarda a parella de baile para danzar a última
peza da súa vida. Burt Lancaster faino como se volvese á xuventude de acróbata, de ximnasta, de
espadachín gabeando polas enxarcias dun barco pirata ou de bailarín nunha
coreografía de Broadway. A vida foi máis xenerosa co americano, aínda viviu anos, pero a caracterización de
vello na película de Bertolucci achégao ao Montand que falecería cinco anos
despois de rematar a filmación desta historia local, como diría Pagnol, que
acadou o seu lugar no patrimonio literario dun país e mesmo no do mundo
enteiro. Na miña particular sinapse, os dous vellos galáns uniran estes dous
dípticos fílmicos.
 |
| Le Garlaban |
Cando
viaxemos á Provenza proporeilles aos meus amigos o de achegarnos a Aubagne, ollar
a casa natal de Marcel Pagnol e o macizo de Le Garlaban, mais sempre pensando
que tanto dá, pois o que importa é a viaxe e non o destino.
Sábado, 19 de maio de 2018
Ningún comentario:
Publicar un comentario