Cando
coñecín o borrador do Atila no Grove,
o libro de Antón Mascato sobre a persecución franquista na súa vila de nacenza,
que é península e case illa, nunha
primeira impresión establecín unha relación, coido que tampouco desatinada, entre o
título e o segundo dos tres albumes da guerra de Castelao, o Atila en Galicia, publicado polo comité
nacional da CNT en Valencia en 1937. Como saben, os outros tituláronse Galicia mártir, editado no mesmo ano e
cidade polo Ministerio de Prensa e Propaganda do goberno da República, e o
derradeiro da serie, Milicianos, veu
a luz en 1938 en Nova York mercé á Fronte Popular Antifascista Galega.
Souben, ao
lelo, que a referencia do Mascato era indirecta a Castelao e tiña a súa orixe nun
artigo e no proxecto dun libro nunca realizado, escrito, o primeiro, e imaxinado, o segundo, por Manuel Lueiro Rey.
O artigo publicouse en 1986 no semanario A
Nosa Terra; un bosquexo da capa do libro “non nato” reprodúcese nas
primeira páxinas do homónimo, convertido en realidade, corenta anos despois,
por Antón Mascato. Evidentemente o libro actual é moi diferente do que,
imaxinamos, podería pensar e realizar Manuel Lueiro, máis escritor que
investigador, dono dunha “experiencia vivida”, como diría W. Benjamin, en
contraste co lento, canso e esforzado traballo, de case tres décadas, de Antón
Mascato, que converte en “experiencia transmitida”, como tamén diría Benjamin, as
“memorias vividas” para convertelas en Historia e tamén para dificultar a
pretensións de elaborar “experiencias transmitidas” homoxéneas e dominantes a
partir das memorias interesadas do consenso da “transación” de 1978. Así
pois o libro de Mascato está engarzado
nesa tradición memorialista, e continúa o
labor de luminaria do artigo e do esbozo de Lueiro que tan fonda impresión
deixara no noso autor cando mozo.
Como dixen,
o titulo escollido non me remitiu a Lueiro, por descoñecemento, senón que o
entendín como unha chiscadela ao álbum de Castelao. Mais, na miña memoria persoal, abrollou outro Atila,
neste caso dito Attila.
Explícome. Durante
moitos anos proxectáballe ao meu alumnado, como remate do tema de entreguerras
(1914-1945) o coñecido, e longo, filme de Bernardo Bertolucci, Novecento, síntese da historia europea
da primeira metade do século XX dende unha vila rural da Toscana. Sempre me
agoniaban as dúbidas, tanto polo longa metraxe e o pretendido carácter
panfletario do filme, como polas incertas opinións dos compañeiros e compañeiras
do seminario. O vai-non vai resolvíase polo levantamento popular do alumnado
que esixía o dereito a ollar a película como os do curso anterior.
Descoñezo
se Bertolucci se inspirou no Atila en
Galicia de Castelao, para bautizar como Attila a personificación
do fascismo, da brutalidade, do servilismo ante o capital, da dexeneración
moral… enfardado no seu flamante uniforme negro, ao que lle puxo rostro Donald
Sutherland. Mais tamén lle poderían servir de modelo algúns dos Atilas que, con
nomes e apelidos, o Mascato arrinca das “memorias vividas” para convertelas en
“memoria transmitida”. Non desmerecen en nada as brutalidades que desvela o
noso amigo meco daquelas recollidas por Bertolucci: as pancadas e matanza do
señor Francisco “O carniseiro”, na amañecida, ao pé dunha das fontes da vila; as
dolorosas ganas de vivir, co rostro
esnaquizado polo disparo de Atila, de Ricardo Figueiro; o asasinato, en data xa
afastada do remate da guerra e aínda máis do inicio da cacería dos demócratas e
republicanos de distintas ideoloxías, en 1948, de Paco García Moldes,
pegándolle un tiro nun bar da vila, despois de baixar o machete da luz para que
non se vise quen dos dous alí presentes apertou
o gatillo.
Antón
Mascato, autor deste magnifico Atila no
Grove, foi tecendo e destecendo ao longo de décadas as “memorias vividas” e
converténdoas en “memoria trasmitida”, deixouno repousar durante algún tempo
para trousalo, con sosego, e ofrecernos a nós, e ás xeracións vindeiras, un
anaco da memoria meca, da traxedia meca, transformándoa en relato histórico.
Nun bo relato histórico, útil, non só para os interesados no que aconteceu nun
anaco do noso territorio durante a persecución desatada tras o golpe militar
fracasado; non só para as persoas interesadas no coñecemento en detalle deste
período histórico, senón, tamén, para aquelas persoas interesadas nun elaborado
relato histórico que foxe da perversa confusión, sobre a que xa nos advertira Hobsbawm,
de confundir historia e literatura. As obras literarias deben saír da imaxinación
espremida dos seus autores ou autoras e evitar a tentación de procurala na
historia, aínda que esta a teña en exceso; ao tempo que o relato histórico debe
atender con oficio as virtudes literarias. Este é o caso.
* Publicado en A nova Peneira, decembro de 2019
Ningún comentario:
Publicar un comentario