Como Proust cando recuperou a alma de Combray, e a súa, agochada
naquel anaco de boliño moldeado como una valva de cuncha de peregrino, volvinme
ver a min mesmo, en dúas circunstancias, ao repasar as primeira follas do libro,
hai libros de historia local que son manuais de historia universal, escrito a
catro mans polo xornalista Fernando Salgado e o transmisor de memoria Genito
Otero. De súpeto ascendeu polos meus nefres un intenso arrecendo a allo, a mans
que rematan de picar unha boa cantidade de dentes, pero aínda máis desagradábel;
ollei o estoupido inicial ao prender a lámpada de carburo e o seu besbello de
luz incerta, mentres os meus ollos degoirados non eran quen de afastarse dun
cochiño de latón, pintado de cor vermella, que, entre outras chilindradas e unha
inmensidade de rosquillas de Ribadavia
ensartadas nunha vara de vimbio, ofertaba a rosquilleira nunha noite escura da
festa. Non foi un ulido, senón o tacto daquelas restras de papel amarelado,
amontoadas na extremo do mostrador, áspero, rugoso, februdo, sobre o que facía
sumas sinxelas no ultramarinos no que traballaba na miña primeira adolescencia,
antes de envolver nel os produtos ou viandas, o que emerxeu co frescor da
sorpresa ao ler o suxerinte título de Papel de estraza.
Pois foi nun papel de
estraza onde se anotou a composición do goberno independente da Illa da Arousa aquel
10 de outubro de 1934, sobre o mostrador do bar “Nicho”, situado onde houbera
un cemiterio, rexentado por Juan Otero Mestú, responsábel de Información e
Propaganda dun executivo, constituído entre risas e veras, que era expresión do
profundo malestar dunha sociedade illada pero dependente para a súa mellora da
continental Vilanova. Os tempos estaban
avoltos e, aproveitando o rebumbio provocado pola entrada da CEDA no goberno da
República, que auguraba a eliminación definitiva das medidas reformistas do
primeiro bienio republicano e presaxiaban un horizonte similar ao italiano ou
alemán, os mariñeiros e mulleres da fábrica de conserva botáronse á folga e no
papel de estraza engadiron ás reivindicación xerais o seu desexo de
independencia municipal.
Cando gardas,
carabineiros e de seguridade, entraron na Illa para restaurar a orde que só na
mente dos gobernantes desaparecera atopáronlle aquel anaco de papel no peto de Segundo
Nine Fernández, encargado da carteira de educación no goberno presidido por
Santiago Otero Pouso “Pajares”, con Andrés
Mougán Cores, “Tormenta”, en Xustiza, e Manuel Iglesias Dios, en Gobernación, Demetrio
Ramos Lojo, en Facenda, e Avelino Fuentes García en Mariña. Catro dos sete eran
militantes socialistas.
Santiago Otero Pouso
Figurar nesa listaxe converteuse
nunha ameaza para a vida despois de xullo de 1936. Non podemos deternos. Exemplificamos
co que lle aconteceu ao presidente do goberno anotado sobre o recorte dun prego
de papel. Sobre as dez e media da noite
do día 20 de setembro baten con estrondo na porta da súa casa; ante a pregunta
de quen era, responden: España! Son uns gardas cívicos borrachos. Abre a muller
cun neno nos brazos. Levan o “Pajares” ao local de tortura. De madrugada
mátano, amárranlle unha pedra e fondéano no mar. Houbo testemuñas agochadas. O
peso da pedra non dá abasto e o corpo
sae a flote algún tempo despois. Os veciños presencian a macabra escena. Chega
o xefe da garda cívica, Benito Figueiras Silva “Gavilán”, e, con outros dous,
dende unha lancha, achéganse ata o lugar onde flota o cadáver. Átanlle unha
pedra máis grande e vólveno fondear.
Publicado en Novas de Turonio, xuño de 2022
Ningún comentario:
Publicar un comentario