Enciclopedia do silencio

 

Houbo un momento en que se lle deu a volta ao relato sobre a guerra de España e a persecución franquista. Foi nos albores do século, da man dos “chamados” investigadores locais que achegaron números e nomes baleirando rexistros civís segundo ían deixando. Daquela decatámonos de que a narrativa da Galicia franquista na que se fusilaron ou pasearon uns cantos cargos políticos e se tiveran que exiliar uns poucos intelectuais galeguistas, só era o discurso do réxime. Despois veu a procura do manancial da memoria oral, de liberar do po as causas militares, de recuperar memorias republicanas, de contrastar nomes nos xornais, de visitar arquivos..., daquelaxurdiu o espanto da brutal persecución das xentes do común.

Eramos debedores das interpretacións dos hispanistas británicos e americanos,pero estes non se achegaban ao dato numérico e nominal, pois esetraballo a pé de obra, rexistro a rexistro, memoria a memoria, causa a causa e arquivo a arquivo, non se realizou ata o tempo dos netos,síntomadesa certa anormalidade hispana produto tanto da prolongada ditadura como da reconversión da mesma en autodenominada democracia. Ese traballo segue sen rematar,mais xa se poden achegar matices.

En Pontevedra ambos labores realizounos,con  paciencia, tino, sensatez e dedicación de investigador de raza, Xosé Álvarez Castro, que agora nos achega unha matizada ampliación do seu Pontevedra nos anos do medo. Golpe militar e represión (1936-1939) (Xerais, 2013),en Os anos do silencio. Represión e resistencia na provincia de Pontevedra (1936-1951) (Xerais, 2022). Dende hai catorce anos Pepe Álvarez mantén activo un blog, homónimodo seu primeiro libro,no quevai deitando achegas parciais que despois sistematizou e ampliou nos dous volumes que vimos de citar. Esas achegas puntuais permítenlle esmiuzar causas, debuxar personaxes, contrastar información e mesmo sinalar os tons grises que sempre se poden agochar tras heroicas vítimas ou perversos vitimarios.

Nesta segunda entrega amplía o marco xeográfico, estendéndoo a toda a provincia, e o fito temporal,alongándoo ata 1951, para achegarnos tanto á resistencia política, organizada ou dispersa, centrándose no Partido Comunista,  como á resistencia armada dos primeiros “fuxidos”e a dos xa organizados en forma de guerrilla.

Profunda Álvarez nas variadas formas de represión física e ideolóxica, e detense na persecución da masonería e no castigo económico en forma de incautacións ou multas pero, tamén no derivadoda autarquía ditatorial (mercado negro, gran “estraperlo”, volframio) empregada como mecanismo para punir a disidencia e recompensaros afíns. Reflíctese así a corrupción como un dos piares no que se empoleiran as novas elites do réxime, que non sentirá necesidade de poñerlle couto agás que puidesen axitar o descontento da fame e da miseria.

No seu fiar fino, detense na represión sobre as mulleres, quenon só foi moita senón que, en parte,podemos documentar procurando entre os milleiros de folios das causas militares. En debullalas, Pepe Álvarez é un experto. Labor impagábel o seu.

Publicado en Tempos Novos nº 301, xuño, 1922