Un cosmopolita irónico

Agasalláronme hai uns días cunha edición recente dun libro de 1993. Trátase de Sangre y pertenencia. Viajes al nuevo nacionalismo (Blood and Belonging: Journeys Into the New Nationalism) de Michael Ignatieff. Como case sempre, a editora é catalá e debeulle funcionar tan ben o título como o canto ensanguentado  ou a capa cun debuxo dun porco no que se sinalan seis anacos que corresponden as seis viaxes que o autor emprendeu para realizar a serie da BBC co mesmo titulo, predecesora do libro, por Coracia e Serbia, Alemaña, a Ucraína, Quebec, Kurdistán e Irlanda do Norte.

Digo que lle debeu funcionar ben porque na capa xa incorporaron o cuño que indica a segunda edición. A serie foi un acontecemento e o libro tivo unha gran difusión no seu momento, probablemente tanto daquela, de forma dramática, como hoxe, de forma democrática, porque a cuestión do nacionalismo protagonizaba a vida europea, sobre todo no leste, nos territorios da disolvida URSS e a súa area de influencia ou nas tráxicas terras balcánicas. Agora a onda chegou á banda occidental europea, aínda que o autor xa incorporaba o Ulster na súa viaxe e mesmo se desprazaba á parte do Kurdistán (o delimitado en Irak) que mañá vai celebrar un referendo de independencia.

O libro segue a ter o seu interese a pesar do cuarto de século transcorrido. Mais non o traio a colación só polo seu contido senón polo “Epílogo para a edición española”, asinado en 2012 e algúns dos comentarios que o trufan.

Ignatieff foi líder parlamentario do Partido Liberal canadiano (2008-2011), na actualidade é profesor da Universidade de Toronto. Federalista convencido, admirador de Trudeau e polo tanto contrario á independencia do Quebec. No epilogo amentado di “Ata daquela (refírese á viaxe de 1993) fun un cosmopolita, tomando unha distancia irónica do sentimento nacionalista” e a continuación engade “Grazas á viaxe, ollei que o nacionalismo, ese desexo de pertencer a un pobo, esa vontade de gobernarse a si mesmo e conservar a cultura, a lingua, a tradición, é o portador imperecedoiro dalgúns dos máis poderosos sentimentos políticos dun pobo”.

Sei que quen me agasallou o libro fíxoo con moito cariño e sen ningunha dobrez. Agora ben, a min, que me considero un nacionalista cívico, como os que lle gustan a Michael Ignatieff, o título e a capa obrigáronme a dar un chouto, xa estamos, sangue, pertenza, un porco despezado e a palabra nacionalismo polo medio. Despois o libro, que coñecía de referencias e ao autor por algúns artigos publicados en EL País hai anos, non responde a esta presunción de título e portada, aínda que catro das paisaxes escollidas respondan á brutalidade e maldade incitada polas ansias de dominio imperial, a relixión como concentración fanática e a supremacía étnica (racial) como síntese fascista.

Non sei se os editores consultaron co autor a publicación do epílogo, catro anos despois de ser redactado, pero dáme que se Iganatieff puidese refacelo non o dubidaría e non se parecería moito ao que puxo na altura, 2012. A súa retardada lectura axúdanos tamén a percibir os ritmos do cambio histórico, aquilo do que falaba Lenin cando se refería a que nuns días pode mudar o que en séculos estivo fixo. Así Ignatieff percibe unha estabilidade en España a pesar da crise económica, pero que esta “non debilitou os seus cementos constitucionais”. Esa confianza na fortaleza constitucional esvaeuse en menos de catro anos, en parte, coidamos, porque, aínda que o epilogo se publicara no seu tempo, probablemente Rajoy estaría ocupado noutros mesteres e non o lería, tampouco os que o rodean, e non podería ter en conta certas advertencias do profesor de Dereitos Humanos na U. de Toronto: “Pode que vexamos certa recentralización durante o período de austeridade, pero nunha España democrática a reafirmación da independencia e autonomía rexional é só unha cuestión de tempo”; “Estratexias de recentralización, acompañadas de integración forzosa e identidades lingüísticas e simbólicas impostas nunca poderán acabar co nacionalismo rexional  en calquera sociedade que se considere democrática”.

Ignatieff considérase a si mesmo un cosmopolita, incluso di, poucos serán tan cosmopolitas coma el: neto de terratenentes rusos na Ucraína, nacido en Toronto, fillo de diplomático, residiu nos EE UU e Inglaterra. Esa consideración non empece para que advirta sobre a “presunción fundamental” dos cosmopolitas: “todos os demais son uns fanáticos, todos, agás nós, son nacionalistas” e engade: “Como pouco, o desdén cosmopolita e o asombro ante a ferocidade coa que a xente loita por obter un estado nación propio está equivocado. Ao fin e ao cabo, só están a loitar por un privilexio que os cosmopolitas hai moito que dan por feito”.

Sábado,23 de setembro de 2017