Disposición, situación, sistema

Círculo límite IV de M.C. Escher. Reproducido en Zimbardo, El efecto Lucifer

   Pregúntase Zimbardo (El efecto Lucifer. El porqué de la maldad, Taurus, 2011) que cando nos enfrontamos a un suceso inesperado, a una anomalía, a un comportamento raro, contrario de basto, a un acontecemento sorprendente, que facemos para comprendelo?

O xeito tradicional consiste en identificar as calidades persoais (trazos de personalidade, de carácter, conxénitos e outras predisposicións) de quen realiza a acción (por exemplo os incendiarios, Puigdemont ou Rajoy).

É esta a actitude propia das culturas individualistas, como a nosa. Nela procúrase explicar o heroísmo ou a covardía, a lealdade ou a traizón, a sinceridade ou a mentira, o egoísmo ou a xenerosidade, o trastorno asasino ou o instante heroico, en trazos localizados no interior das persoas, na disposición das mesmas. Así que, ante unha conduta violenta procuramos os riscos da personalidade sádica; ante un comportamento xeneroso indagamos na predisposición ao altruísmo.

Nestas culturas as institucións xurídicas, médicas, relixiosas, políticas presupoñen que o delincuencia, a enfermidade, o pecador ou a actitude opositora atópanse no interior de persoas concretas. O que procede pois é preguntar: quen é o responsábel, quén causou o mal, de quen é a culpa, de quen o mérito, quen prende lume, quen divide os cataláns, quen defende España

Zimbardo aposta, dende a psicoloxía social, por evitar esta concepción “disposicional” e opta por interrogarse doutro xeito; por exemplo: que condicións poden contribuír a que no monte prendan lume, que circunstancias poden xerar que unha parte, cando menos significativa da cidadanía catalá, como mínimo máis de dous millóns, desafíen, din algúns, o estado, como se ve unha situación por parte dos que están metidos nela, que empurra a unha maioría de españois a considerar que Cataluña lles pertence, que condiciona a Rajoy a tomar, durante anos, decisións que levan á confrontación cunha parte da cidadanía catalá Era unha “disposición” persoal ao heroísmo a dos 300 espartanos que se sacrificaron nas Termópilas ou as súas heroicas mortes foron o resultado dunha “situación” na que se enguedellaban circunstancias, decisións, aspectos... É o conxénito e irracional nacionalismo o que empurra a maioría parlamentaria catalá a resistir numantinamente (lembren o mito do heroísmo español) ante as ameazas do estado, único e lexítimo executor da violencia, segundo nos recorda M. Weber, ante as presións internacionais e as perversións dos mercadores? Ten Rajoy un natural demócrata que o converte nun paladín da legalidade fronte a delincuentes ou a súas decisión son o resultado de complexos cálculos políticos, electorais e grupais?

Dende ese enfoque “situacional” pregúntase o psicólogo social norteamericano por, en que medida, os actos dunha persoa se deben a factores externos, a variábeis da situación, a procesos propios dun ambiente , dun momento dado...

Deste xeito chegamos ás “mazás podres”. Ben se sabe, son as mazás podres as que estragan as outras que están no cesto. O que cómpre pois é retirar as podres, afastalas das sas para que a podremia non se estenda. Desarrimando a Puigdemont, e unhas cantas persoas máis, evitarase o podrecemento  de Cataluña; salvaranse as outras mazás do cesto.

Mais Zimbardo inquírese polo cesto. Que pasa co cesto? Non é posíbel que a podremia proceda do cesto? Que sexa que a podremia estea no cesto e non nas mazás?. E, quen fixo o cesto? Chegamos ao sistema, á análise sistémica, aos que teñen o poder de crear o cesto.

Di Zimbardo: “Los creadores del cesto son la “élite del poder” que con frecuencia actúa entre bastidores: son los que organizan en gran medida las condiciones de nuestra vida y nos obligan a dedicar nuestro tiempo a los marcos institucionales que construyen”.

Martes, 24 de outubro de 2017