 |
| Exposición Universal de París, 1889. |
En decembro de 1884, deixando
asinado o prólogo de El cisne e
formalizada, aínda que non nos papeis, a separación de Pepiño Quiroga, dona
Emilia colleu camiño de París, cidade que coñecera había anos xunto cos seus
pais e o marido e que despois visitará con asiduidade. Fíxoo, para escándalo
das mentes “ben-pensantes” da autonomeada aristocracia e da burguesía
coruñesas, soa, deixando os fillos coa avoa. Tiña 33 anos.
Coa mesma idade viaxou con
destino á capital francesa a miña nai. Só que coa notábel diferenza temporal de
oito décadas. A viaxe da miña proxenitora produciuse, calculo, polo outono de
1961; quen se guía pola “memoria vivida” e non pola “transmitida”, en termos de
W. Benjamin, tende a cometer certos desaxustes temporais, por non ter a
capacidade para elaborar o relato, diriamos, en termos actuais. Quen vai querer
escribir a historia dos seres anónimos?, pola contra, que gorentoso resulta
coñecer ata o máis mínimo detalle das poderosas persoeiras que se salientan nos
libros. A miña nai tamén fixo a viaxe soa, como foi solitaria a súa estancia
parisiense, ata o extremo de non ter con quen falar, simplemente por non
entenderse. Eu fiquei co meu pai. Non teño constancia de ruxes-ruxes
familiares, aldeás ou vilegos, por tal ousadía; mais atrévome a sospeitar que
habelos hóuboos.
 |
| “Salle Labrouste” na Bibliothèque nationale de France |
A viaxe emiliana encetouse
tras a toma de dúas grandes decisións, separarse e dedicarse á literatura como
“escritora pública”, como alguén, un home, con evidente ton lascivo e
insultante, a denominou. Aínda que aquela viaxe estivese impulsada por un
obxectivo nunca realizado, escribir unha historia da literatura española, nada
máis e nada menos quen en dez tomos, serviulle para mañás de estudo na “Salle
Labrouste” na BNF da “rue Richelieu” e afacerse as cobadadas e as couces do
ambiente literario parisiense que todo escritor español “à la page” debía
coñecer.
A viaxe da Luísa do Carrio,
que empezaba a ser do Carballiño, tivo un único impulso, un só motivo, unha
única razón: xuntar algúns cartos para poder rematar a casa familiar e devolver
algunha débeda adquirida cun limite temporal agoniante. Na altura, hipoteca
bancaria era palabra pouco soada, había “prestamos” de familiares e achegados e
non podía haber “impagos”, era unha cuestión de honra. O franquismo, liberado
de ataduras tras a visita, dous anos antes, de Eisenhower, comezaba a ciscar
xente polos países europeos para que fixesen posíbel, cos seus traballos que
ninguén quería e estoicos sacrificios, o “desarrollismo” da segunda metade dos
sesenta. Así que do Carrio a París con estación intermedia no Carballiño, dez
anos antes de que ao produtor J.L. Dibildos se lle ocorrese o da “terceira
vía”, adiantandose a Tony Blair[1] e inaugurándoa coas “españolas en París” e
poñéndolle as “palabras
para Julia” de Juan Agustín Goytisolo na voz de Paco Ibañez, como remate.
Por riba premiárona no Festival de Moscova.
Emilia facía ocos, nas horas
matutinas de estudo, para acudir ás “matinées” das celebridades literarias do
momento; tiña as tardes ocupadas entre as “soirées” nos salóns de “madame tal”
ou “madame cal”, as “premières”, en aburridos bailes de ministros, en íntimas
veladas conspiradoras de carlistas, en acompañar a princesas daquí ou dacolá ou
a exiliados rusos, como o nihilista Isaac Pavlovski que naquela primavera
gálica a describe como: “Muy morena, regordeta, con un perfil romano y con los
quevedos sobre la nariz, incorregible disputadora y habladora”[2].
Nalgunha quella dos
arrabaldes parisienses, nunha pensión de cuartos e xantares, rexido por unha
francesa áspera e un alxeriano calado, carente de trazos descritivos
norteafricanos, polo que me dá a min máis que fose un derrotado “pieds noirs”,
un chisco camusiano, que un bérber afrancesado, foi dar a miña nai para facer
camas, limpar louzas, fregar escadas, sanear escusados, cociñar algo e aforrar
francos.
Do retorno das terras
gavachas trouxo dona Emilia unha manchea de cartas, publicadas na prensa
sudamericana, que acabou xuntando baixo o rotulo de Al pie de la Torre Eiffel. Aquelas colaboracións recibiron unha radical
e alporizada resposta polos seus comentarios sobre o deteriorado exército español
e a desidia dos seus desaliñados oficiais que carecían das virtudes que se lles
atribuían. Di dona Emilia daquela leada que soubo manexar con habilidade: “que no
sé si llame protestas, procedentes de algunos, que no sé si llame oficiales del
Ejército”[3].
Miña nai botou menos tempo que
a Bazán naquela viaxe parisiense. Non regresou máis, nin ganas lle quedaron. Trouxo
algúns pesos aforricados, ben agochados, e tres palabras que non se lle foron
do maxín en seis décadas, as educadas “mersicú” e arruá” e a indefinida “chirmilindró”.
 |
| O que quedou do pasaporte |
Aquel Nadal sen a nai fíxome
medrar ás présas. Tampouco meu pai estaba para detalles. Un dos labores dos que
gozaba era o de afeitar a súa mesta barba cunha vella e coidada navalla; proceso
ao que dedicaba moitos e pausados minutos cada dous ou tres días. Púñase diante
dun espello, por certo ben cativo, colocaba a barra de xabón de barbear,
estiraba a badana e con mesura sacáballe fío á navalla; despois probaba o
aquelado do gume raspándoo contra a palma da man. Asubiaba un chisco mentres,
con parsimonia, mollaba a brocha e a enzoufaba ben na barra de “La Toja”. Con
ritmo relaxado enfeitaba a cara coa branca espuma e ía axeitando os pregues da
pel para rasurar con tino a espesa e negra barba. Para limpar o xabón inzado de
pelos empregaba sempre vellos papeis do seu traballo. Na altura, aínda non
xurdira en min a racionalidade republicana, aínda cría nos reis, e escribíralle
unha comedida, en canto a peticións, carta de trazos infantís. O caso foi que
algún tempo despois do seis de xaneiro, quizais un ou dous meses máis tarde, o
meu pai andaba enleado no seu relaxante labor barbeiril cando entrei no cuarto
de baño; na esquina da branca pía recoñecín as miñas letras puerís que
expresaban as miñas crédulas peticións. A primeira reacción foi tan cándida
como os meus pedimentos. Papá non botaches a carta dos reis! Ao ver a súa cara,
calei e non preguntei máis. Miña nai pronto regresou, ao fin e ao cabo, o
traballo paterno, aínda que mal pago, era seguro.
 |
| Os apeiros de afeitar |
Aquelas festas pasámolas
separados. Nós na Vilamorta bazaniana e miña nai, ao pé da Torre Eiffel, aínda
que, coido, nunca tivo oportunidade de vela. Parece que por consello do
alxeriano silencioso, a fungona dona da pensión preparou un paquete cunhas
cantas lambetadas do Nadal e non se lle ocorreu mellor cousa que meter no medio
unha botella dalgún licor, coido non
errar se digo que era Bénédictine. Nin que dicir ten que a caixa chegar chegou,
iso si, co cartón amolecido, escurecido, enchoupado e cheirando a licor.
 |
| Bénédictine |
Lembro ben que fomos ata a
oficina de correos. Atendeunos un home maior, enfardado nun gardapó gris e os
cabelos arremuiñados no curuto da testa. Poucos anos despois identifiqueino co
estrafalario profesor de química que interpretou Jerry Lewis. Aquel señor,
rosmando, dixo algo así como: que carallo vos mandaran aquí! Recollemos o vulto
e ao saír meu pai díxome: é o Calviño! E como dezao morriñento, engadiu: tamén
veu de Lalín!
[1] O líder laborista e “premier británico” inspirouse nas teorías de
Anthony Giddens segundo as que a socialdemocracia, para poder seguir defendendo
os elementos básicos do Estado do benestar en tempos de globalización, debía
adoptar un modelo económico de corte socioliberal.
[2] Patiño Eirín, C. (1991):
“Isaac Pavlovski cuenta un episodio curiosos de la vida de Emilia Pardo Bazán”
en Cuadernos de Estudios Gallegos,
Tomo XXXIX. Santiago: CSIC.
[3] Pardo Bazán (1889): Al pie de la Torre Eiffel. Epilogo a la primera edición. Madrid: Bello
Luce.
Ningún comentario:
Publicar un comentario