 |
| Vista dende o San Trocado |
Hai ben
anos, na segunda metade dos setenta do pasado século, fronte ao Derby, na mesma
Porta da Mámoa, houbo un café do que non lembro o nome, ao que, nas noitiñas
compostelás, acudiamos para tomar un café con leite e compartir a compaña do
inesquecíbel Bautista Álvarez.
Non podía
ser doutro xeito e, despois de darlle ao tarabelo político, os falares
encamiñábanse cara ás cousas e as xentes do Avieiro, e en especial do
Carballiño e do San Amaro. Como é sabido, o Bautista era natural deste
concello, en concreto do lugar de Loucía, na parroquia de San Cibrao de Las, á
beira da Cidade, acochado polo curuto vixiante do San Trocado. A conversa derivaba
por se Lamsbrica ou Lambrica, por se San Torcuato ou Santo Catro, en referencia
ás catro parroquias que se xuntan na festa. Unha daquelas noites, debeu ser máis dunha, saíunos ao camiño don Aurelio e a
súa primeira novela, e o noso contertulio recitou a estrofiña que lle armaron
os do Carballiño: “Miras, Miras/mucho miras/poco ves/ por el libro que tu
escribiste/ nadie te quiere ver”. Acordábase ben, pois, ao pouco de publicarse
a novela, fíxoo un periódico, ao amparo de Acción Católica, que recollía
algunhas cousiñas en galego no que el colaborou. Por alí andaba a remexer o
Calviño, do que falamos noutros Avieiros. Lembremos que El agüista publicouse en 1950 e El
ambiente, así se chamaba o semanario católico, non sabemos se en referencia
ao “ambiente auguista” ao que se refería don Aurelio no seu relato, viu a luz
ao ano seguinte[1].
A cidade de San Cibrao de Las
A novela sentou
moi mal entre as elites políticas, sociais e económicas da vila, confirmándose
a tradición de tomarse as cousas impresas moi a peito. Xa non gustara que dona Emilia
a alcumara de Vilamorta; agora sentíronse ofendidos pola descrición da
“atmosfera balnearia” realizada por don Aurelio.
Tense falado de “lecturas inadecuadas” para explicar, a posteriori, a xenreira que levantou entre as elites coruñesas e a familia dos Quiroga a historia da cigarreira de La tribuna (1882) con aquel remate de “Viva la República Federal”, ou o rebumbio que se armou coa recompilación de artigos denominada La cuestión palpitante (1883). Algúns tamén interpretan a actitude das elites carballiñesas como resultado dunha “precipitada lectura” de El agüista. Non comparto a idea. Que as intencións de dona Emilia fosen literarias e estivesen nas antípodas da mínima intención revolucionaria é tan certo como que a súa actitude inzaba de urticaria as peles sensíbeis dos sectores máis obtusos da fidalguía e das elites burguesas coruñesas. Do mesmo xeito, a ollada introspectiva do relato de don Aurelio non empece a existencia de vencedores que non pegaron un tiro e só desfilaron, “estraperlistas” eficaces, sátiros corruptores e mozas de clase media baixa incitadas a procurar unha seguridade económica empregando “armas de muller”. Que os parvos miren para o dedo cando este sinala a lúa, non quere dicir que a lúa non exista.
A teima
contra don Aurelio foi moito máis alá dunha graza de fácil rima. A iniciativa
tomouna o Sporting Club, sociedade que renacera o mesmo ano de edición da
novela, asentada nos arredores do poder local, que se sentiu ofendida polo
pouco agraciado retrato do noso autor, en especial daqueles aos que o Club quería protexer: “Nos
inflama de optimismo la certeza de que el modesto tendero, el pequeño mercader,
el oscuro especulador, el saltimbanqui, la frutera, en fin, todos los
desheredados, al amparo de nuestras diversiones, tienen estos días sus más
imperiosas necesidades a cubierto”[2], dicíase no
folleto das festas de San Cibrao que lle encargaron organizar ao flamante Sporting
Club aquel mesmo ano de 1950. Naquel mundo unidireccional e unidimensional, os
tendeiros, mercadores e especuladores eran os desherdados que se enrabiaron co “auguista”
emerxido do maxín de don Aurelio.
Non foi unha
brincadeira. A xunta directiva do Club considerou o relato unha indecencia e
acordou solicitarlle ao autor que abandonase a vila e demandar que o concello lle
esixise responsabilidades. Remitiulle copia da acta ao alcalde Camilo de Nóvoa
González, un avogado novo que rematara dereito en 1942[3], e relevara na alcaldía (1949-1953) e na xefatura
local do partido único ao “veterano” Bernardino González Álvarez que presidira a xestora dos militares alzados
(1936-1938) e recuncara na alcaldía (1943-1949). No momento do relevo, ao
mestre recoñecérono coa “Medalla de Oro de Cisneros”[4].
O rexedor
convocou sesión extraordinaria do pleno. Este considerou que naquelas páxinas se
ofendía a moralidade da vila e os veciños manifestaran por isto o seu “desagrado y descontento” xerándose un “estado
de ánimo” que mesmo podería chegar a orixinar “alteraciones de orden público”. Así mesmo, a corporación municipal considerou
a novela un agravio contra a “dignísima colonia forastera” e acordou poñelo en
coñecemento do gobernador provincial[5].
Os
matinares do auguista Leopoldo armaron un bo rebumbio. Os pasquíns pola rúa, os
ruxe-ruxe constantes, as ameazas ocultas ou manifestas, as frases inxuriosas,
as rimas ridiculizantes.... acabaron por empurrar de feito, ignoramos se de
dereito, a don Aurelio a abandonar a vila.
Camiño da
capital venezolana, un país que na altura tiña a súa moeda ao par do dólar, o
desterrado deixou en El universal, daquela
un dos principais diarios de Caracas, lírica testemuña da viaxe, vendo afastarse
as luces do porto vigués mentres medra o “ancho mar amargo”. En La Noche do 12 de outubro de 1955
reproduciu, en parte, aquel “piropo sevillano” froito do primeiro encontro;
mais o artigo de Miras no xornal compostelán ten como obxectivo, por unha banda,
resaltar a boa aceptación cara aos emigrantes hispanos dos centros oficiais e
“das esferas cultas”, baseándose no seu coñecemento das mesmas polas múltiples
reunións que mantén en función do seu cargo como director do Instituto Baralt
de Caracas e, pola outra, indicar que esa comprensión recuara sensibelmente tras
a publicación da novela de Cela La catira,
pois “el estilo tremendista a lo Baroja, cuando se sale de
casa, y se da a los cuentos ribetes costumbristas, no deja de herir
susceptibilidades”[6].
Medio
século tardou o Carballiño en desculparse con don Aurelio.
[1] Fernández, M.A. (1992): O Carballiño. Vellas historias. Vellas
fotografías. 1870-1970. O Carballiño: Xociviga
[2] Fernández, M.A. (1992): id
[3] El correo gallego, 23/6/1942
[4] La noche, 2/3/1949
[5] Fernández, M.A. (1992): id
[6] Refírese a novela de C.J. Cela La
Catira, primeira e única dunha serie de dez historias de Venezuela que o de
Padrón acordara co ditador Pérez Jimenez a cambio dunha gran cantidade de
diñeiro dentro dun acordo entre o perezjimenismo e o franquismo, ambos con
serios problemas de illamento internacional, tanto para favorecer a migración a
Venezuela como para contrarrestar a influencia cultural dos exiliados. O
rexeitamento que provocou a novela na que Cela inventou unha fala costumista e
aracaizante impediu a continuidade do proxecto. Sobre a cuestión pode
consultarse o ensaio de Gustavo Guerrero (2008): Historia de un encargo: “La catira” de Camilo José Cela”. Madrid:
Anagrama.
Ningún comentario:
Publicar un comentario