 |
| As pasaxes de París, capital do século XIX |
Non sei se a dona Emilia lle
aquelaría ben que definísemos o seu Cisne, isto é a Segundo García, como un flâneur.
Nun certo sentido, o máis simple, coido que si lle acae, pola súa indolente
actitude poética e paseante. Non, se nos atemos ao concepto, definido por
Benjamin nas súas lecturas de Baudelaire[1], do novo espécime humano e
urbano que emerxía no París da segunda metade do s.XIX, convertendo a rúa na
súa casa, atopándose entre as fachadas dos edificios tan cómodo como o burgués
entre a súas catro paredes, admirando os brillantes carteis esmaltados de
despachos, empresas e comercios co mesmo aprecio decorativo co que o bo burgués
valora os óleos que engalanan o seu salón; facendo dos valados urbanos o seu
escritorio, dos quioscos de xornais a súa biblioteca e das terrazas de café os
seu miradoiro dende o que embelesarse ollando preguiceiro o seu mundo. Mais esa
molicie é só aparente, pois tras dela está o intenso abesullador que non tira o
ollo do que pasa, nin de quen pasa; pois o amor do flâneur non só é un amor a
primeira vista senón a última. “A rúa ao meu redor era todo ruído./Alta,
esvelta, enloitada, nunha dor maxestosa,/unha muller pasou, e coa man fastuosa/erguía
e balanzaba o festón do vestido,/áxil e distinguida, de estatuario porte./Eu
bebín, fascinado como un animal,/no su ollar, ceo mouro que habita o vendaval,/a
dozura que enmeiga e o pracer que dá morte”. Así verteu Gonzalo Navaza o que
aquela “passante” espertou en Baudelaire[2]. Aquel espectador moderno,
detective afeccionado e investigador da cidade, produto urbano do capitalismo,
predecesor directo do degradado papaleisón dos templos do consumismo actual, foi
posíbel tras a invención parisiense dos corredores cubertos cun teito de
cristal que acollían, enfeitadas as paredes de mármores, os máis elegantes
comercios, e facilitaban o “flânerie”. Eran as “pasaxes”, ás que gustaba
referirse Benjamin[3].
Non na Vilamorta da Pardo
Bazán senón no Carballiño da miña xuventude tamén había “pasaxes”; mais ben unha,
aínda que sen teito de cristal nin recebados de mármore. Era a “calle”
principal. Agora tamén a hai, máis nela minguaron tendas de roupa feita,
droguerías, xoierías, oficinas bancarias ou ferraxerías, estancos e quioscos de
xornais, así como carteis esmaltados ou letreiros de neon. Fican invasoras
cadeiras baleiras. Daquela, a “villita” pardobazaniana xa virara no Carballiño
de forasteiros que acugulaban a rúa do paseo, xurdían por detrás de cada
piñeiro do parque ou facían longas ringleiras co seu vasiño graduado protexido nun
cestiño de vimbio ou noutro, máis feminino, de gancho. Dende aquela inzouse
tamén de flâneurs e dandis á procura de “a ver er que cae”.
O historiador británico
Orlando Figes argallou unha intensa e profunda cata no proceso constitutivo
dese etéreo espazo cultural que denominamos Europa a través da estraña
relación, tamén amorosa, entre a reputada cantante de opera (mezzosoprano)
Pauline Viardot (1821-1910), filla do tenor Manuel García, e da soprano
Joaquina Briones; o seu marido, o hispanista francés e experto en arte Louis
Viardot (1800-1883), e o poeta e aristócrata ruso Iván Turguénev (1818-1883),
ao que, xunto a Gogol, Dostoievski e Tolstói, dona Emilia lle abriu as portas
pirenaicas, na primavera de 1887, nunha célebre xeira de conferencias no Ateneo
madrileño.
Balneario de Vichy,
El Eco de Sitges.
Figes[4] titulou un dos capítulos
do seu libro “Europa se divierte”. Nel sinala como espazo primordial de
divertimento os balnearios, aos que dona Emilia era tan afeccionada, tamén por
razóns médicas, por mor das súas doenzas hepáticas. Aínda que lle prestarían
moi ben as augas do noso balneario, non temos constancia de que as tomase nin
nos seus tempos polas beiras do Avieiro, nin, dende logo, despois. Ela prefería
Vichy, Mondariz ou A Toxa. A moda balnearia chegou ao sur europeo un chisco
máis tarde e, dende logo, sen o escolleito aire principesco e aristocrático de
Karlovy Vary, Evian les Bains ou Baden Baden. No balneario alemán acabaron por
se establecer, en 1863, os Viardot e tras deles foi Turguénev. O modelo
reproduciuse e segundo descendía a escala social baixaba o nivel do balneario. En
todo caso tratábase de non facer nada. As vilas balnearias convertéronse en
sinónimos de pracer nas que as mañás voaban entre tomas e baños e as tardes
prolongábanse en paseos de “voyeur” respirando aires balsámicos, flirteantes e educadas
conversas elegantes, cafés nas terrazas e, no caso de escala social elevada,
deixándose arrolar pola orquestra no xardín do casino-hotel-balneario.
 |
| Baden Baden, a cidade balneario |
No Carballiño dun século
despois, na tempada de verán, abundaban flâneurs e dandis pretensiosos e mesmo
algún que outro sátiro. Mesmo estes espécimes abrollaban entre o mocerío
autóctono que dedicaba os meses de balneario a guichar o que pasaba, mirar por
aquí ou por alá, para ver de engaiolar algunha mociña en idade de merecer un inocente,
ou non tanto, amor “fou” de quince días, ou nunha perversa, aínda que tamén
tola, paixón semanal aproveitando que o marido ficara de Rodríguez na cidade con
moita probabilidade de andar tamén ás xaneiras. Eu coñecín algúns sátiros,
especialistas en aproveitar o seu atractivo físico ou o feitizo da súa palabra,
con moito éxito, se facemos caso das súas autogabanzas. En calquera caso,
amores coutados que ficaban esquecidos ás poucas horas ou aletargados ata o
verán seguinte, no caso de que calquera das partes estivese libre. Ao fin e ao
cabo, o do Carballiño era un balneario humilde e as aventuras que medraban ao
seu acougo non ameazaban con desestabilizar ningunha fortuna familiar ou
alterar o control das accións de ningunha empresa.
Nun daqueles veráns sitúase
o relato do que é protagonista Leopoldo, un médico que, fuxindo, non sabemos
por que, nin de que, mesmo é posíbel que nin el o saiba, da “alta meseta
castellana”, chega ao Carballiño para tomar as augas, aínda que nin as
necesita, nin colega algún llo indicou. Tampouco as toma; só fai que as toma. Achégase
á vila balnearia disposto a entregarlle a alma a esa “tierra caprichosa que
desprecia al océano y abriga a la ría”, sen ningunha ilusión, agás airearse.
Leopoldo é un “magnifico
representante” da xeración “talada en verde”, a mesma do autor do relato. Ollou,
na súa nenez, instaurar a ditadura; na xuventude “a eclosión republicana”;
seguramente militou nalgún partido discrepando de todos por facerlle honra á
súa “anárquica estirpe ibérica” e apañando un pouquiño daquí e outro pouquiño
dacolá, fincado no seu “montaraz hispanismo”, coidou elaborar unha doutrina inédita
tras o remexido de ideas do último período republicano. Despois “como una nube
que vino de improviso”, viuse mesturado no “Movimiento” que puxo fin á vida
“polifacética de partidos” e aquel testán pensamento independente ficou sometido
e moldeado “en una horma” e viu estrangulada a súa “psicología libérrima”, pois
os que van a unha guerra volven vellos.
Leopoldo, que soñara nun
ambiente que morrera violentamente, estaba dominado pola calma, pola
indolencia, “era casi un abandono de la vida”, dísenos no prólogo do relato. Dominado
por esa preguiza no paseo, no “flânerie”, na procura de aire, o “airista”, é o
termo que emprega o autor, verase sorprendido por personaxes que van “adquiriendo
cuerpo”, modificando o proxecto, mudando unha novela matinada como intranscendente
en traxedia; xa que o autor se limitou a “espiar la vida” e esta non “obedece
al pensamiento”.
 |
| A entrada do airista. (F. Luísa) |
É 1943. O protagonista ten
trinta anos, os mesmos que o autor. Nin lle gusta a súa profesión nin considera
que sirva de moito, pois o que en realidade cura é a capacidade de restauración
da estrutura humana. Nada quere, nada o incita, todo para el é superficial,
agás algún cativo pracer literario. El, e a súa xeración, correron tanto,
arrastrados polo “torrente” dos tempos, que deixaron atrás o corazón. Non sabe se
está vivo ou se só é unha “reminiscencia” do pasado sumida nun “colapso”. Chega
ao Carballiño para metamorfosearse en “agüísta”, en “airista”, en “flâneur”, en
“veraneante” de rabaño, para ver se cambiando de indumentaria cambia de alma,
pois nada de estraño ten que se esgacen as súas “finas aristas” nestes tempos
“turbulentos en que rueda el espíritu entre el atroz torbellino de sucesos
descomunales” e no que os valores eternos, presentados como “soles
inconmovibles de luz perenne”, resultaron falsos. Coa alma desgarrada e sen un
só fío para remendala, non coa abulia dun fracasado senón coa dos ideais
frustrados, diríxese Leopoldo da man do autor, Aurelio Miras Azor[5], ao encontro de personaxes
que en ningún momento procurou.
Publicado
en Badalnovas
3/4/2021
[1] Benjamin, W. (2012): El París de Baudelaire. B. Aires: Eterna
Cadencia. Ver cap. II
[2] Baudelaire, Ch. (2008): As
flores do mal. Edición, tradución e notas de G. Navaza. Vigo: Galaxia
[3] Benjamin deixou unha obra inacabada, Das Passagen-Werk, unha recompilación de citas e pasaxes centradas en
París. A escultura na súa memoria, realizada por Dani Karavan, instalada en
Portbou, chámase “pasaxes”. El Libro de
los pasajes, publicado en 2005, por Akal, Madrid.
[4] Figes, Orlando (2020): Los
europeos. Madrid: Taurus.
[5] Miras Azor, A. (1950): El agüista. Madrid: Afrodisio Aguado.
Ningún comentario:
Publicar un comentario