Exilios

 

    Non é o primeiro dos desterrados que se recoñece cun Día das Letras Galegas. Infortunadamente. En tempos iniciais da celebración, en 1964, Castelao, que pasara os últimos catorce anos da súa vida sen pisar a terra e facía outros tantos que morrera, foi o homenaxeado. Viñeron despois símbolos da cultura galega realizada en Bos Aires: Luís Seoane, Blanco Amor, Dieste, e, en tempos mais achegados, Lorenzo Varela. É evidente a forza numérica e cultural da emigración arxentina.

    Coidamos que a Real Academia, ademais dos valores literarios de Florencio Delgado Gurriarán, quixo render, por figura interposta, homenaxe ao Padroado da Cultura Galega de México e á revista Vieiros, derredor da que se arrexuntaron, entre outros, o mestre e activista Luís Soto, o cineasta Carlos Velo, o arquitecto Caridad Mateos e o pintor Arturo Souto, ademais do propio Florencio D. Gurriarán.

    Xunto a este último e mais a Plácido Castro, defendida a súa memoria con constancia e brillantez pola fundación que leva o seu nome e na que Xulio Ríos desempeña un papel sobranceiro, Lois Tobío sumou esforzos para publicar na editorial Alborada de Bos Aires unha selección de poesía inglesa e francesa vertida ao galego. Hai unha reedición en Galaxia en 2005.

    Naquela altura, 1949, establecer relacións entre a nosa e outras linguas, vincular a nosas letras coa poesía máis renovadora das literaturas europeas de maior relevo, era imprescindíbel tanto porque “os aires de fóra limpan, renovan e refrescan”, como se dicía no limiar daquela edición, como para conseguir, en palabras da Federación de Sociedades Galegas en B. Aires, que a voz de Galicia se ouvise no mundo e as do mundo en Galicia.

    Os que se puñan mans á obra eran tres homes do exilio. Dous deles de prolongado desterro: Gurriarán en México e Tobío no Uruguai. A residencia en Londres de Castro foi menos delongada. Este último escolleu dez poetas en inglés, entre eles unha muller, Christina Rossetti, e tres irlandeses: AE, pseudónimo do independentista George William Rusell, Padraic Colum e o Premio Nobel, W.B. Yeats. Gurriarán escolmou 13 poetas en francés, algúns dos máis nomeados daquela e na actualidade: Verlaine, Mallarme, Valery, Claudel, Cocteau... Tobío espelicou catro autores en inglés (Shelley, Keats, Tennyson e Longfellow) e seis de lingua francesa (Baudelaire, Verlaine, Bourget, Rimbaud, Laporte e a poeta Louise de Vilmorin). Tobío achegaríanos máis adiante a tradución de obras cimeiras da literatura alemá, como o Fausto de Goethe, que vén de reeditar Laiovento (2021), Os sonetos a Orfeu de Rilke ou a Nai Coraxe e os seus fillos de Brecht.

    Tobío pousou, tras o seu, en inicio, itinerante exilio (EE UU, Cuba), na banda oriental do Plata, no “país chiquito”. Dende alí teceu entre bambolinas os esforzos do galeguismo por manter viva a nación (inspiración xurídica do Consello de Galiza, edición e corrección dos dous primeiros tomos da Historia de Galiza que dirixiu Otero Pedrayo, xestión do I Congreso da Emigración, ...). Restituído no seu posto no Ministerio de Exteriores na capital do Estado, dedicoulle anos ao estudo e divulgación, nun bo feixe de artigos e varios libros, a Diego Sarmiento de Acuña, ou da Cuña, primeiro Conde de Gondomar.

    Aínda tivo tempo de ofrecernos as súas memorias, xénero no que, segundo asemella, as xentes do interior non se atopan moi a gusto, e convertelas nunha grande obra literaria, precisada dunha urxente nova edición. Refírome a As décadas de T.L. (Do Castro, 1994).

    Sería unha boa nova que se acordasen de Tobío para un Día das Letras e, de paso, podérmonos lembrar da comunidade exiliada e emigrada que se xuntou arredor de Manuel Meilán, Xesús Canabal, Antón Crestar, Alfredo Somoza e moitos outros para argallar o primeiro programa radiofónico na nosa lingua, denominado como a obra de Catelao Sempre en Galiza, e impulsar o Patronato da Cultura Galega de Montevideo.

Publicado en O Farelo nº 65, maio 2022.