Así
titulou o historiador Eric Hobsbawm un dos seus moitos libros que remataron por
converterse en referencia para un xeito de facer historia cos ollos espelidos
ante as circunstancias socio-políticas e económicas do momento. O seu Bandits (1969) é una secuela de Rebeldes primitivos (1959) que abría camiño nesa dirección. Hobsbawm apañaba
un pouco da mitoloxía, outro chisco do folclore e unhas páxinas da literatura
para enxertar os seus personaxes (Robin Hood, Giulano, Villa...) ou grupos (haiduks
balcánicos, dacoits hindúes, cangaceiros
brasileiros ou anarquistas españois) e procurar a súa comprensión e
interpretación dende a perspectiva da loita de clases.
O
noso país, no longo e lento tránsito do antigo réxime ao capitalismo, tamén
coñeceu varios destes personaxes ou grupos. A maioría, descoñecidos para o gran
público; algún máis presente na mitoloxía popular, como no caso de Pepa Loba.
Hoxe
quixera apañar dous feitos esquecidos que, na miña opinión, acaen ben aos
paradigmas do mestre británico e ademais teñen elementos en común que os
converte case nun asunto familiar; por ser ambas as vítimas “administradores”
dunha das familia mais senlleiras da aristocracia fidalga, os
Quiroga, das terras do ribeiro alto do Carballiño, do Avieiro como lle apuxo a
Pardo Bazán á comarca onde o seu marido,
José Quiroga, e o seu cuñado Eduardo tiñan abastadas posesións, entre outros
moitos lugares do noso país.
 |
| Casa dos Quiroga en Catasós (Lalín) |
O home
da Bazán era discreto e pouco gustoso de andar nos papeis, aínda así sabemos
que nos primeiros días de 1899[1] saíu de Compostela para O
Carballiño e detívose na súa casa de Quintela. Sabémolo porque na casa grande
de Catasós (Lalín) agardou polo seu mordomo de Arnois, no Ulla, que non chegou.
O administrador das súas propiedades nas terras ullás, Manuel Méndez Rodríguez,
ex cabo da garda civil e ben coñecido na zona por ser antes, de licenciarse do
benemérito corpo, comandante do posto de Ponte Ulla, saíu da súa casa un día
dos primeiros de marzo de 1899, ás catro da mañá, para reunirse con don José en
Quintela, entregarlle 2.520 pts. en metálico e informalo de como atendía as
súas propiedades. Á altura de Valboa, cando se achegaba á estrada de Ourense en dirección a Lalín,
saíronlle ao paso catro homes, dous deles a cabalo, e déronlle o alto. O afouto
ex garda civil, lonxe de intimidarse, desprezounos
cun !atrás miserábeis!, ao tempo que tiraba do seu revolver e a emprendía a
tiros.
Segundo
o redactor había xa grande alarma, pois dende un tempo a esta parte sucedíanse,
en toda Galicia, roubos e atentados que denotaban, segundo o xornalista, non só
“el propósito de robar” senón tamén “inclinaciones criminales”.
Este sería o caso. O varudo administrador bateu cuns destemidos asaltantes que
se chimparon sobre el, aínda que lles seguise a disparar, e mesmo é probábel
que ferise algún deles. Un dos tiros que lle zorregaron os bandidos pegoulle na
“tetilla izquierda” e a bala saíulle “por la espaldilla”. Os salteadores prenderon
o apoderado dos Quiroga e roubáronlle
10.080 reais; pasáronlle unha corda de
nó corredizo polo pescozo, atáronlle os pes a unha árbore e fuxiron de contado.
Ao pouco unhas mulleres que pasaban polo lugar escoitaron berros e acudiron en
auxilio. Déronlle ceibado os pés, pero o pánico que as apresaba non lles
deixaba desfacer o nó, polo que tivo que desenlealo o mesmo ferido. Unha vez
liberado xuntou forzas para achegarse ata a casa de José Buela e pedir axuda. Seica
o mordomo lle dixo: “Deme auxilio Buela que me quedo sin sangre”. Procuroulle
cortar a hemorraxia, pero o estado do ferido era grave e dispuxo que avisasen o
párroco de Arnois para que lle
administrase os sacramentos. Ao pouco chegou o xuíz da Estrada que iniciou
dilixencias das que deduce o redactor que non era o único delito dos asaltantes,
así como que eran sabedores da importante cantidade de diñeiro que levaba o
mordomo.
Dous
días despois[2]o
ferido seguía na casa de Buela, asistido polo médico e coa esperanza de que se
salvase, mentres a garda civil da Ulla e da Estrada realizaba pescudas para dar
cos criminais, que eran, os catro, do Carballiño. A dous deles coñecíaos ben o ex cabo; un alcumado
“O Candán” andaba polas feiras vendendo, unhas veces medias e outras xamóns. Un
mes máis tarde estaba case restablecido aínda que seguía na casa de José Buela
Rivas ao que os medios non deixaban de gabar[3].
Hobsbawm
describiría esta tipoloxía como xente que vivía nos “bordos” da sociedade, pero non exactamente marxinais,
dedicados de cando en vez ao saqueo e vistos con frecuencia pola xente como
símbolos de resistencia popular e ás veces ata como heroes.
Un
subtipo de bandido sería a figura do vingador, caracterizado non por axudar os campesiños,
senón porque ao castigar os opresores concedíalle aos oprimidos unha
satisfacción psicolóxica. Este sería o segundo dos casos que hoxe lembramos que
ten como vítima outro mordomo da familia, neste caso do ex deputado Eduardo
Quiroga.
 |
| Casa dos Quiroga na Praza Maior do Carballiño |
Segundo as crónicas, ás seis
da mañá do 17 de setembro de 1905, o día grande das festas da vila do
Arenteiro, na parroquia ribeirá de Cabanelas, un individuo, aproveitando que un
dos criados deixara aberta a porta para ir á horta, entrou ata o
cuarto do
administrador e guindoulle enriba unha bomba inzada de clorato potásico. A
parte superior do corpo ficou esnaquizada, a cabeza e o peito convertidos nunha
masa informe. Tan potente foi o estoupido que afectou mesmo o edificio. O individuo deuse á fuga. O
administrador das rendas do cuñado de dona Emilia era, segundo o gaceteiro, “un
viejo servidor, honrado y fiel guardián de los bienes de su amo”. Ata a casa
dos Quiroga, no Carballiño, trasladáronse autoridades e persoeiros da vila e da
provincia para transmitirlle os seus pesares a un “emocionadísimo” don Eduardo.
Segundo un xornal ourensán que reproducen os demais medios[4], aínda que se descoñecen
as causas do atentado, cóidase que estas poderíanse achar na dilixencia coa que
o defunto xestionaba os negocios do seu amo, sen permitir que se “hollasen” os
intereses que lle estaban confiados. Supoñen, pois, os mesmos xornalistas que
se trataría dunha vinganza.
 |
| Casa dos Quiroga en Cabodevila, Cabanelas, O Carballiño |
Déixovos esta
versión previa do texto publicado en Nós
diario, no suplemento “Coñecer” o 2/6/2020.
[3]El eco de Santiago, 5 /3 e 7/3/ de 1899; La correspondencia gallega, 7/3/1899; Gaceta de Galicia. Diario de Santiago,
29/3/1899 e La idea moderna. Diario de
Lugo, 07/03/1899.
Ningún comentario:
Publicar un comentario