O Vigo dos camiños

Estalotes de San Xoán en San Miguel de Oia

Cadrou que ao meu tío-avó Nilo pillouno o do coranovirus en Vigo. Viñera dar unha volta, como fai de cando en vez, para respirar un chisco, di el. Para saír da casa e non ter que aguantar a meu avó durante uns días, na realidade. Trouxo, como sempre, un par de queixos, un de nabiza, curado,  e outro fresco,  de tetiña, dúas ducias de chourizos e un tarro de mel “Antoxo do Carrio”. Ao mel non lle tirou a etiqueta, pero si aos chourizos; os queixos non a teñen. Meu tío-avó non quere que se saiba onde merca eses praceres olímpicos, non vaia ser que os produtores se fagan famosos e, polo moito vender, se envicien nos cartos e despois consideren que é un negocio e fabriquen purrela. Para protexer estas delicias do padal hai que manter o  segredo, di.

Meu tío-avó para pouco na cidade. A verdade é que limita  a súa visita a un paseo polo Castro para ollar as Cíes coa nostalxia das dúas viaxes á outra beira. Unha de ben cativo;  outra, que tampouco durou moito, cando Franco abriu as portas para aliviar as presións demográficas no seu estado de miseria. Retornou, sendo xa un home, cando, di el, “alá deixei todo”. Ninguén soubo nunca que era aquel “todo” que alá deixara.

O outro rito urbano co que cumpre meu tío-avó é deitar sosegadas e apampadas olladas a algunhas das vivendas das rúas con nomes que ninguén coñece. Gústalle deixar uns bos minutos repasando os perpiaños enfeitados pola arte dos canteiros. Nesta casa debían poñer o nome do mestre canteiro e do arquitecto, se é que o houbo, na vez de tanto letreiro raro, afirma admirado. Co dos letreiros extravagantes refírese ao costume vigués de poñer nomes estraños ás rúas; Urzaiz, mira ti; Policarpo Sanz, quen coño sería; García Barbón, un  ricachón; Príncipe ou Constitución, cal deles e delas?, remoe entre dentes mentres achina os ollos para percibir mellor o Pacewicz da Escola de Artes e Oficios. E despois as outras, as de América todas entremesturadas que nunca sabes cal é  cal. E logo eses sitios non tiñan nomes normais, porque llos roubaron?, pregúntase fungón.

EMAO-Vigo

O caso foi que por orde do mando único tivemos que ficar na casa, cos dous cativos. En total cinco. Os primeiros días, aínda tal, pero despois das primeiras semanas os rapaces posuídos polo   formigo, non acougaban nin para durmir.

Foi daquela, xa mougados queixos e chourizos e raspillado o bote de mel,  que acordamos ocupar a casa da tía Evelina, tía do meu tío-avó, non moito máis vella ca el, viúva sen fillos dende tempo inmemorial e resistente nunha residencia. Foi o trato que fixeron por teléfono. Iamos para a súa casa en troques de aireala e que se vise con xente nela por se algo se lle pasaba polas mentes aos ocupas. Así chegamos, para pasar o resto da reclusión, a San Miguel de Oia. Parroquia viguesa, en contraposición co outro Vigo, e tamén en contraste consigo mesma.

Cando o mando único nos deixou estarricar as pernas, comezamos a percorrer a parroquia  amodiño, no silencio interrompido de cando en vez por un automóbil; no sosego instigado polo murmurio das  augas a correr por levadas e regatos; no rechouchío de paxaros das máis diversas castes, cada día máis ousados na súa expansión cara a territorios usurpados polo humanos, do mesmo xeito que un amplo espazo abandonado, por un tempo, pola especulación se converteu en territorio exclusivo de centos de coellos, acompañados polas súas  crías, que, postos en ringleira á beira da estrada, ollan curiosos os transeúntes mentres reviran o bico; as herbas vizosas, os eidos inzados de estalotes de san Xoán como había anos que non se vira, fentos, fiúnchos, pampullos, xestas e codesos brillaban nun florido maio.

Nos apousados paseos, para el tan necesarios, faciamos un alto cada pouco. Primeiro déuselle por ollar as palmeiras decepadas pola pandemia anterior, a do bicudo, que a el tanto lle afectou por lembrarlle as árbores empenachadas aquelas terras nas que “tanto deixou” e que as xentes de aquí ignoraron, agás que tivesen que apandar cos gastos de tratalas ou queimar os cadáveres. Aínda que procurabamos non erguer moito a voz, nin armar barullo, ás veces, sen querer, provocabamos algún que outro “arrabeacán”, que cando mozo tanto o divertían e agora ben que o amolaban; a broma consistía en que cando pasaban polo medio das aldeas, de regreso das festas, na vez de procurar atravesalas con acougo, facíano armando o maior estrondo  posíbel para provocar os cans e incitalos a un concerto de ladridos que espertase a aldea, o éxito medíase polo número de luces que se acendían por mor da serenata canina, e a rápida fuxida para que non os recoñecesen.

Foi naquelas breves andainas iniciais cando se decatou da diferente nomeada entre o Vigo que deixaramos inzado de nomes señoriais de tempos pasados e de países americanos e este outro Vigo onde non había rúas senón camiños que levaban, ou levaron, a algún sitio, a algún lugar preciso. Uns eran transparentes na súa dirección, aínda que hoxe perdesen parte do seu evidente significado; o camiño dos Liñares, levaba onda a capela da virxe que fecundaba os campos de liño; o da Ermida, aínda que cun  extemporáneo “H” inicial, ao lugar onde antes estivera, en tempos recuados, a igrexa; o da Lavandeira, o da Pedreira, o do Silval, o das Figueiras, o do Outeiro, o do Loureiro, o dos Lagos ou o das Rochas, que leva a un sitio onde xa non quedan rochas, ou o camiño da Verdella, inzada de plantas miúdas, ou o de Vilaverde, ou o sinxelo camiño da Volta. Outros, xa non tan nidios, conservan a eufonía de vellos traballos labregos, como o camiño da Devesa, onde houbo árbores, é aínda hai, non moi mestas; o da Senra de Abaixo, ou seara; o de Bouzó, o do Rozo, o do Toucido, o da Estea. Ou referencia a persoas: o da Matoca, onde a fonte da Matoca, o da Pichoca, o de Currás, o do Sixtro, o de Amariz ou o das Roteas. Outros limítanse a indicarnos a aldea á  que nos levan, como o camiño de Mide ou o de Oia. Non se trata de levantar acta dos camiños, senón só de resaltar as súa denominación.

Por un e outro sendeiro fomos alongando os paseos segundo o mando único nolo ía permitindo. Detiñámonos ante unha casa ou outra. Unhas restauradas de xeito ben aquelado, outras con discutíbel gusto; vivendas de tipoloxía variada, unhas, con aire de chalé de novo rico, outras, con colorido rechamante, o que nos fixo lembrar un comentario do arquitecto Gallego Jorreto, hai moitos anos e non moi lonxe de San Miguel de Oia. Dixo o meu conterráneo do Carballiño, onde ambos, e moitos outros, estivemos de paso,  algo así como que aos paisanos, como aos nenos, había que esconderlles a caixa das pinturas. En fin, ata ollamos vivendas cun coidado deseño contemporáneo. De todo se podía atopar naquel revoltallo de camiños que ían e viñan, moitos deles sen saída por remataren nun portalón, nun muro de peche ou nun arame verde arredor do predio, naquel eido onde remataba a antiga servidume de paso.

Nas casas máis vellas, tanto nas mellor conservadas como nas máis estragadas, pero tamén en moitas de nova planta, aparecía, maxestoso, un hórreo ben coidado, mesmo ás veces case encanastrado nunha vivenda á que lle dificultaba o seu acceso; non é un aditamento trampulleiro de chalé de rico, senón o que mantén a bandeira ergueita dunha economía labrega que non hai moitos anos mantiña os seus habitantes, aínda que hoxe a gran maioría sexan man de obra terciaria. Aínda así con tempo e  ganas, eles ou os máis maiores, eran quen de telo aquelado no medio duns xardinciños con rosas e por tras deles coidar unhas hortas máis ou menos extensas que ás veces se iluminan con vangardistas instalacións de espantallos. Unha actividade agrícola limitada á horticultura pero ben viva nesta, como en moitas outras, parroquias da autodenominada primeira cidade de Galicia.

Coas ovellas, a vaca e as Cies de fondo

De certo que o deseño xeográfico de San Miguel é un tanto chusco, ao xeito dun triángulo isósceles atravesado por dúas paralelas. A base é a franxa costeira, dende a estrema de Coruxo ata a de Saiáns. A estrada, denominada oficialmente Pontevedra-Camposancos, fragmenta o polígono e deslinda o núcleo habitado dun escaso anaco de monte e, case en paralelo, a estradiña que ocupa os vellos terreos da liña férrea do tranvía Vigo-A Ramallosa afasta do resto da parroquia un mundo tan contraposto como o de Vigo-centro e o Vigo periférico.

Entre a “autovía”, así se segue a denominar, con incríbel fantasía, a primeira estrada da rede autonómica, inaugurada por  Fernández Albor en 1984, e a franxa costeira, desenvolveuse o vello núcleo mariñeiro, e nunha determinada altura asentáronse varias conserveiras, hoxe desaparecidas, e os seus propietarios.

Nesa franxa xa non hai camiños, senón rúas. As vivendas non teñen hortas, senón xardíns con plantas con máis avoengo  que as vulgares rosas, e árbores máis exóticas que o limoeiro, e as vellas casas con discreto aire de pazo pétreo e tella do país, moitas deseñadas por Gómez Román, ficaron arrodeadas por chalés acaroados de mal gusto denominados  “urbanizacións”, aderezados, de cando en vez, por algunha que outra vivenda con devezos de amosar estatus.

Eu explícolle a meu tío-avó Nilo que Vigo medrara por absorción, que non era como a Coruña e que, en fin, Galicia é territorio propio para vivir esparexido, que por iso non temos unha gran cidade…

El retrúcame cun déixate de lerias, cada un vive como lle parece ou como pode e os que catan as leitugas ou os tomates da horta, agás os parvos que tamén os hai, non as vai mercar ao “super”.

En San Miguel de Oia, no maio do coronavirus
Publicado en A Nova Peneira, xuño de 2020