 |
| Pedro Antonio Quiroga co uniforme da Real Maestranza de Ronda. Óleo sobre lenzo 67x56 cm.; s/d e s/s. Último cuarto do s. XIX. Casa-Museo de EPB |
Nesta
especie de “revival” de dona Emilia tanto por mor do de Meirás como do centenario
da súa morte, publicáronse días atrás, na prensa de Madrid, diversos artigos
xornalísticos que repetían os lugares comúns sobre a escritora. Sentenciaban
que tivera que escoller entre o seu marido e a literatura. É a media verdade dun
relato construído no que José Quiroga, Pepe na familia, e Pepito ou Pepiño para
dona Emilia, sae mal parado; debuxado como
como un home feble de carácter, e ao mellor algo máis, incapaz de dominar a súa
muller. Tamén esta, presentada como unha mullerona, unha mandarica, unha cabeza
viril en corpo de muller, como chegaron a dicir dela algúns dos seus masculinos
colegas de pluma, a quen nada a detiña
con tal de acadar o desexo de ser escritora e estar presente nos medios
públicos, tampouco sae moi beneficiada.
Que se
dedicase a escribir nunca foi ben visto nin polos parentes aristocráticos nin polas
amizades burguesas “comme il faut”. Aquilo de expoñerse en público era rebaixarse.
Que fose unha estudosa e divulgadora de poesías católicas, de Francisco de Asís ou o Padre Feixóo, era
permisíbel como afección, como “un que lle imos facer”; mais cando a cousa
virou cara ao naturalismo, gorentando ser escritora profesional envolvida en
polémicas por novelas arriscadas, converteuse nunha excentricidade para a súa
clase e nun perigo para a reputación familiar e do marido. Vamos, nunha
tolitates; aínda que iso si, condesa e rica, católica e española.
Teño a
sensación de que o matrimonio, claramente no caso de Pepiño pero tamén no de
Emilia, foi vítima do estrangulamento por dous cabalos desbocados cada un para
o seu lado, o dos Quiroga e o dos Pardo Bazán, encirrados por mor das disputas
económicas familiares. A escritora, máis afouta, tirou para adiante; el
achantou, quizais polo peso insoportábel dun segredo de familia. A historia
faina quen a transmite, nin Pepiño nin os Quiroga o fixeron, pola contra os
Pardo Bazán sepultáronnos con moreas de papeis, e ben escritos, aínda que non
levasen a sinatura de dona Emilia
Sabemos,
como anota Isabel Burdiel[1], que as desavinzas
matrimoniais viñan de lonxe, tanto polos litixios económicos e a educación dos
fillos como por ese apracíbel xeito de ver a vida de Pepe que aspiraba a ser un
bo ebanista e non unha rutilante estrela, aínda que iso supuxese conformarse
con ser “cabeza de rato”, en palabras de dona Emilia.
Segundo
o relato consolidado dende a biografía de Bravo Villasante[2], o de Banga non foi quen
de soportar a hostilidade das amizades de clase e a presión familiar, alporizados
todos pola leada argallada arredor dun mollo
de artigos, xa publicados, arrexuntados baixo o título de La cuestión palpitante (1883), que viña botar sal na ferida aberta tanto
por unha “deficiente lectura” de La
tribuna (1882) como pola escandalosa descrición do parto da miserable
cigarreira. Segundo a primeira biógrafa de dona Emilia, esta marchou a Roma
onde falou cun cardeal sabio que a tranquilizou porque no seu libro non había
nada de malo e ninguén a ía excomungar. Episodio escuro.
 |
| José Quiroga Pérez de Deza co uniforme da Real Maestranza de Ronda. Óleo sobre lenzo. Joaquín Vaamonde 1895 |
Bravo
Villasante describe a Pepe Quiroga como “bondadoso y retraído”, “propenso al
abatimiento” e “con tendencia a la reconcentración”, polo que se veu abaixo
tras un baile social, do que non se coñecen detalles, organizado pola futura
condesa. Seica subiu as escadas ata o estudo da muller e prohibiulle seguir
escribindo. Máis ben diriamos que se veu arriba. Aí rematou o matrimonio daquel
home ao que Álvaro das Casas retrataba como “lo que se dice un buen
hombre, asistía puntualmente a misa, repartió buenas limosnas, perdonaba las
rentas en los años malos, conversaba con los más humildes y sabía tener en alta
estima a los más pobres. Amó apasionadamente a sus hijos y si no gustó otros
amores bien sabe Dios que suya no fue la culpa”.[3]
Mais a
separación do matrimonio Quiroga-Pardo Bazán foi de xestación lenta. Poderiamos
dicir que a razón argüída a partir da biografía de Bravo Villasante non só non foi
a única, senón que, quizais, nin fose a máis importante. Chama a atención que
un episodio tan crucial na vida dunha escritora tan exposta ao público e tan debullada
polas hostes pardobazanianas siga tan envolto en sombras; sobre elas deitou luz
intensa o “grupo de investigación La Tribuna”[4] ao facer públicos unha
serie de documentos que permiten mesmo arriscar interpretacións.
Unha
semana despois do baile, o 1 de maio de 1884, a petición do marido e do pai da
escritora, redactouse un borrador de disolución conxugal que concedía ampla
liberdade á esposa para administrar os seus bens, publicar e exercitar os
dereitos de autores e editores. Pouco máis era posíbel na altura. Mais José
Quiroga retractouse. Diriamos hoxe, todo ficou nunha “nube”, nun discreto
acordo que ambos respectaron. Non foron tan discretos os continuos ruxe-ruxe
que circularon entre as elites burguesas da Coruña. Procurou Emilia a distancia
e pouco despois de asinar o prólogo de El
cisne, setembro do mesmo ano, iniciou unha viaxe a París, sen fillos, nin
pais, nin por suposto marido, que alimentou os “dicires”. O documento de
separación non se protocolizará ata 1890, cando falece o pai de Emilia e esta,
filla única, herda.
Mais,
como comentamos, o asunto viña de lonxe.
A morte de Pedro Antonio Quiroga, en Banga, en xaneiro de 1875, desatou as
tensións acumuladas entre as dúas familias. Entra a casa de Banga e a do
Carballiño debeu estar a parella eses meses, pois non é ata finais de febreiro
dese ano cando Emilia lle escribe aos pais dicíndolles que se van para Santiago
e despois para a Coruña.
 |
| José Quiroga como artista na capa da revista La semana. |
Dille o
pai de Emilia a un amigo en carta de abril de 1875: “los padres de Pepe me
ofrecieron hacerlo enteramente igual en fortuna a su hermano”. Podemos
considerar esta carta de amizade como un borrador da extensa misiva, agresiva e
durísima, que lle enviará a dona Mariquiña con data 6 de xuño de 1875. Aquel ofrecemento que os
pais de Pepe lle fixeron no momento de arranxar o matrimonio foise adiando,
segundo o conde, polas argucias de dona Mariquiña e do primoxénito Eduardo; el
nada reclamou polos sentimentos de Emilia, da súa nai e o creto de home honrado
que tiña don Pedro. Pasaron os anos amosándose a clara preferencia que tiñan
polo fillo maior ata o punto, segundo don José Pardo, de quitarlle un coche a
Pepe porque a aquel se lle antollara ou gastar seis mil duros, sendo xente
avara por natureza, nunhas eleccións para que Eduardo fose deputado, sen
entusiasmo por unha idea nin sequera por lucirse pois nin soubo defender a súa
nai cando esta foi maltratada en pleno parlamento. Varias veces, continúa relatándolle
o conde ao seu amigo, lle dixen a Emilia que xa era hora de lembrarlles aos
seus sogros o cumprimento do prometido, pero foise deixando, por un ou outro
motivo, sempre coa oposición de Pepe que se irritaba ao considerar que se poñía
en dúbida a honradez do seu pai ou que agravaría a súa saúde. O verán antes de
morrer, don Pedro achegouse ata a Coruña e preparouse un borrador, pero este
sempre estaba acompañado de quen poñía obstáculos. Parecía que todo ficaba
arranxado; pero curiosamente, cando Pepe e Emilia non estaban, recibiu unha
carta de Mariquiña dende o Carballiño dicíndolle que o gobernador de Ourense a informara
dunha orde de embargo contra Pepe por mor das súas actividades, e das de
Emilia, na terceira carlistada. O conde interprétao como unha manipulación de
Mariquiña e Eduardo para que don Pedro seguise adiando o modificación do
testamento e, cando se prestou a xestionar o asunto en Madrid, recibiu aviso
dende o Carballiño de que xa estaba arranxado. Pardo considera que disto nada
lle dixeron ao enfermo. Tras a morte do seu home, Mariquiña afirma ignorar que
o defunto testase e recupera o documento de 1852, no que se “funda un ridículo
vinculo” a favor de Eduardo, e acende os ánimos de José Pardo. A viúva comprométese
a facer unha novas escrituras pero acaba cedendo ás presións de Eduardo como
tamén o fai Pepe que é home de honor e delicadeza “a pesar de pertenecer a esta
desdichada familia”, quen lle deu o poder á súa nai que o deixará “a pie y
descalzo” e “despreciado y rebajado”,
pero a seu irmán “lo dejará en coche y
con medios de perder buenas onzas en los garitos”. Emilia, dille o conde ao seu
amigo, continuará acompañando o seu marido, pero a min cústame moito ver diante
a esta “detestable familia”.
A
tensión recruaríase co nacemento de Jaime (1876), primeiro fillo de Emilia, ao
considerar esta e o conde que lles corresponde defender os dereitos do rapaz. O
enfrontamento xa non acougaría, nin co nacemento das outras dúas fillas.
Mesa realizada por José Quiroga.
Casa Museo EPB
Don
José Pardo Bazán non deixara de remoer na resposta, expresada con nitidez nun
comentario ás partillas de Pedro Quiroga no que tamén figuran anotacións da
escritora, á pregunta “¿Qué móvil impulsa, pues, a la Sra. Viuda de Quiroga
para preferir el hijo que la deshonra al que es una feliz excepción de toda su
familia? No lo sabemos aún hoy ni con ello podemos acertar, y solo un secreto
de familia puede explicar satisfactoriamente este singular fenómeno que hace
tiempo fija tenazmente nuestra atención”.
Era
Pepe Quiroga como o Perucho de Los Pazos
de Ulloa? No contexto só se pode entender, como apunta o “grupo de
investigación de La tribuna”, que José non fose fillo natural de don Pedro ou
de dona Mariquiña.
[1] Burdiel, I. (2019): Emilia Pardo Bazán. Madrid:Taurus
[2] Bravo Villasante, C.
(1962): Vida y obra de Emilia Pardo Bazán.
Madrid: Revista de Occidente
[3] Das Casas, A. (1935): “La
casa de Banga” en El pueblo gallego,
12/9/1935
[4] Formado por Xosé Ramón
Barreiro, Ricardo Axeitos Budiño, Oatrica Carballal Miniñio e Jacobo Manuel Caridad Martínez. Reprodúcese a
transcrición dos documentos aos que nos referimos en “Aportaciones a la
biografía de Emilia Pardo Bazán. La crise matrimonial (1875-1884) en La tribuna. Cadernos de estudos da casa
museo EPB, nº6, 2008, p. 71-127
Ningún comentario:
Publicar un comentario